Montessori Anlayışında Kozmik Eğitim

İnsanlar gerçekten birleşmiş durumdadır ama bunu algılayamamaktadırlar. "Bu gidişle

geleceğe bırakacağımız yerküre ancak hamam böcekleri ve kurtçukların mutlulukla yaşayacakları bir yer olacak" (Montossori, 1988b). Kozmik eğitim bir yandan kozmik teori diye adlandırılan bir

dünya görüşünü dile getirirken diğer yandan da bu dünya görüşüne dayalı bir eğitim modelini ifade eder. Montossori böyle bir eğitimin sayesinde savaşlar önlenebilir diye inanır. Maria Montessori Hindistan'da bulunduğu (1939-1945) yıllarında "Eğitimde bizi ilimden daha ziyade, tek vatanı

dünya olan insanlar ve kültürleri ilgilendirir. İnsan tüm elde ettiği keşifleriyle bir uçurumun kenarında uyumaktadır. Uyanmalı bakışını, sahiplenmiş olduğu doğadan tekrar gelişmemiş içine yöneltmelidir. Hedef yeni insan ve yeni insan topluluğudur. İnsanı oraya ulaştıracak yol çocuktadır,”(Montossori,1988a) demiştir. Bu düşüncede hedef ırk, sınıf farkı olmaksızın ‘La

Nazione Unica ‘(Montossori,1953) insanlığın bütünlüğüdür. Partiler ve uluslar arasındaki tüm savaşlar insanlığın geri kalmışlığının bir ifadesidir. Bunların hepsi yeni bir eğitim anlayışınla değişmelidir. Bu düşünce kozmik plana göre kozmik bir eğitimle mümkündür. Montessori ye göre eski eğitim sisteminde,

GELENEKSEL ÖĞRETIM: ayrımcılık uygulanmakta,

diğer ülke ve uluslara göre daha üstün olarak öğretim yapılmakta, çocuklara not verilerek, yarışma ortamına sokulmakta,

gereksiz bir yarışma, rekabet duygusunun gelişmesine neden olunmakta, kendisi dışında her şeye karşı saygısızlık aşılanmaktadır (Montessori, 1988b)

Kozmik teori için Evrensel Şuur’un oluşması gerekir. Bu nedenle, çocukların özellikle duyarlı oldukları 6-12 yaş arasında uyandırılması gereklidir. Bu tek millet düşüncesinde her insanın diğerine bağımlı olduğu ve her insanın diğerinin var olmasına katkıda bulunması gerektiği düşüncesi vardır. Bu hedefe ulaşmak için çocuklarda şükran ve sevgi duygusunun uyandırılması gereklidir. Çocuklara biz duygusu yani tüm evrenin bir parçası olduğu bilinci aşılanmalıdır (bkz.Montossori, 1988b).

Kozmik Eğitim Felsefesi Ve Çocuk Gelişim Evreleri

“Evrendeki herşey birbiriyle ilişkili, heşeyin bir kuralı var ve herşey buna uygun hareket

eder” (Montossori, 1988a). Maria Montessori, çocuğun gerekli becerilere sahip olabilmesi için bazı

hassas evrelerinin olduğunu ifade etmiştir. Bu hassas evreler kısadır ve beceri kazanıldıktan sonra kendiliğinden söner. Montessori bu dönemleri yeniden doğum (Montessori, 1999) olarak tanımlar ve bu dönemleri üç bölümde ele alır; birinci evre 0 – 6 yaş dönemi, ikinci evre 6–12 yaş ve bu evredeki duyarlı evreler ise 11 alt başlıkta ele alınır (Kayılı, 2010), üçüncü evre 12–18 yaş gurubu olarak tanımlanır. Ancak yinede Montessori, evre geçişlerinin kesin biyolojik tarihlere bağlı olmadığını ifade eder. Çünkü bu geçişler, aniden oluşmaz, bunlar, olgunlaşma ile öğrenme süreçlerinin etkileşimlerinin neticesi olarak nitelendirilir. Ayrıca evre geçişleri, çocuğun çevresi ile alışverişi sırasındaki iç çalışmasının ürünleridir (bkz.Wilbrandt, 2009; 2014 ve Arslan, 2008).

Montossori insanın dünyadaki bulunduğu yeri görsel olarak algılayabilmesi için çocukların eğitimine siyah bir kordon devreye sokar. Siyah Kordon/Kurdele bir nevi dünya tarihi zaman göstergesi, o yıllarda bilinen büyük patlamadan beri geçen üç milyar yılı ifade etmek için üç yüz metre uzunluğunda siyah renkte ve üzerinde hiçbir şey olmayan kumaştan bir kordondur. Daha sonra bu sayı 5 milyar sene ve otuz metre üzerine düzenlenir. Bu kordon sonunda ki ancak bir santimetrelik kırmızı bir şerit insanın bu süreçte varoluş süresini ifade eder. Bu şekilde insanın, dünyanın başlangıcından itibaren ne kadar kısa zamandır dünyada var olduğu açıkça görünür (Montossori, 1988a.)

Siyah Kordon ile hedeflenen çocukta itina ile oluşturulmuş insanoğlunun kendisine ve üzerinde yaşadığı dünyaya karşı sorumluluk duygusunu ve bilincini uyandırmaktır. O kadar uzun zaman içinde oluşmuş bir oluşumun (evrenin), bencil çıkarlar için bir gecede yok edilmemesi gerektiğinin farkına varılmasını sağlamaktır. Kırmızı şerit ile hedeflenen çocuk için inanılmaz uzunlukta, karanlık geçmişten kendi varoluşunu ifade eden kısacık bölümdeki aldığı yolu anlatmaktır (Montossori, ebd.). "İnsanın yeryüzündeki serüveninin” (Montesori, 1900) anlatıldığı bu şerit sunulduğunda insanoğlu yaratılışın sonsuz uzunluğunda kısacık görünen zaman diliminde inanılmaz şeyler başardığını görür. Bunu anlatan tablolarda çocuk onu bu günlere getiren geçmiş insanlara karşı minnet duyar. Böylece çocuklara sorumluluk duygusu taşımaları gerektiğinin beraberinde bunun nedenlerinin de temelleri atılmış olur (Montessori, 1988a).

Kozmik Eğitimde Çocuk Gelişim Evreleri

Montessori anlayışında çocuk yetişkin olmaya doğru yaşantısında çeşitli evrelerden geçer:

Doğuş evresi : Bedenini benimser, vücudunun fonksiyonlarını kontrol etmeyi öğrenir. Nesne evresi: Duyuların gelişmesi için maddi çevresini keşfeder

Dil evresi: Konuşmayı öğrenir çevresi ile sözel ilişki kurar.

Beden-Zihin evresi: Aynı dönemde yürümeyi öğrenir. Bu hem beden hem de zihinsel gelişimini zenginleştirir.

Duygudaşlık (empati) evresi: Çocuk yakın çevresindeki öteki canlılar hayvanlar, bitkilerle İlgilenmeye başlar canlılara karşı duygular geliştirir.

Estetik evre : Çevresindeki ayrıntılar, çiçeklerin rengi, geometrik biçimler, önem kazanır, duygusal gelişir, düzen ve estetik yaşantısı zenginleşir.

Mantıklı düşünme evresi: Planlı bağlantılar kurmaya başlarken mantıklı düşünmenin ilk belirtileri de başlar. Bu gelişim özellikle somut olmamasına rağmen çocuğun somut şeyleri anlamasına yarar. (Montossori, 1972;1987).

Montesoori’ye göre çocuk kendi gelişim planını içinde taşıyan bağımsız bir varlık olarak çocuk doğuştan sonra gelişmesi gereken "ruhsal embriyo“ dur. Sonra emici zihin ile dış dünyaya bağlanır (Oğuz, Akyol, 2006). Her çocuk kendine özgü bir yapı planına sahiptir, öyle doğar. Her insan güç ve imkânlar konusundaki potansiyelleri hakkında bireysel olarak geliştirilmesi mümkün ve gerekli olan bir depodur ( bugün genetik bilim bu düşüncededir). Bilinç geliştikçe emici zihin faaliyeti sona erer, içgöçleri ve sahip olduğu inşa planına uygun bir şekilde yaşadığı çevreden edindiği ve içselleştirdiği izlenimleri dener ve kullanır. Meşguliyete derinlemesine yönlendirilen çocuk yaptığı işe odaklanmayı öğrenir, buna Montossori dikkatin Polarizasyonu der ve bu nokta

eğitiminin kilit noktasıdır. Dikkatin oluşması sonucunda başka canlıların da çiçeklerin, böceklerin

vb. farkına varılır. Böylece her türlü acıya, sevgiye, ilgiye karşı duyarlılığı da geliştirir (Montossori, 1972;1987;1997)

Montessori Eğitiminde Düzen Ve Öğretmen

Maria Montessori 1913 yılında “Özgürlük çalışmadır, düzen zihinsel gelişmeye giden

yolda özgürleşme anlamına gelir” diye ifade etmiştir (Montessori, 1953). Her duyu materyalinde

belirgin bir biçimde olması gereken uygun donanımlara ve düzen şekillerine büyük önem vermiştir. Çocuğu bir anlamda kendisini inşa eden bir işçi yapı planını sadece kendisinin bildiği bir mimar olarak tanımlar. Bunların tümü ancak çocuğa uygun hazırlanmış bir çevredeyse gerçekleşir (Montessori, 1966;1975& Durakoğlı, 2011).

Öğretmen çevrenin en uygun şekilde düzenlenmesiyle ve buna uygun materyallerin hazır hâle getirilmesiyle bireyin inşa planının içinde bulunan gelişim aşamalarına destek olabilir ve çok bilgili olmalıdır. Çocuk asla küçümsenmemeli, cezalandırılmamalı ve azarlanmamalıdır. Çocuk kendini özgürce şekillendirebilmeli ve asla yetişkine bağımlılık geliştirmemelidir. “Montessori

öğretmeninin görevi ise, özellikle çocuğun bilgiyi yaşayarak keşfetmesine yardımcı olmaktır. Dolayısıyla, Montessori felsefesinin özünü, “kendi kendine eğitim” teşkil etmektedir” (Durakoğlu,

2010).

Montessori eğtim felsefesinde öğretmenin rolü aşağıdaki kavramlar çerçevesinde düşünülmüştür;

Rehber Model Gözlemci Rapor Tutucu

Ailelerle İletişimde Kalan Alanında Uzman (NAMC)

Montessori öğretmeni çok iyi bir gözlemci olmanın yanında, çocuğa bireysel rehberlik hizmeti sunabilen, her materyalden nasıl yararlanabileceğini çocuğa gösterebilen kişidir. Montessori öğretmeni, çocukların çalıştığı ortamda güçlükle fark edilen bir görünümdedir. Öğretmen çocuğun hatasını söyleme çabasında olmaz. Eğer, çocuk kendi hatasını fark edemiyorsa, bu onun yeterince gelişmediğini göstermektedir (Temel, 1994). Montessori yönteminde çocuk, öğretmeni, bir yönelten olarak görmektedir. Bundan dolayı ifadelerinde Montessori öğretmen yerine yönelten kavramını tercih etmektedir. Aslında Montessori çevresi, çocuk için bir öğretmen

rolünü sergilemektedir. Montessori okulunda çocuk, özel olarak tasarlanmış Montessori materyalleri ile kendi kendine öğrenmesi hedeflenmiştir. Kullanılan materyaller, çekici, aslında son derece basit, küçük, kendi kendini düzelten materyallerdir. Eğer çocuk bir hata yaparsa, araç gerece bakarak yaptığı hatayı düzeltebilir. Bu şekilde yetişkin biri çocuğa yaptığı hatayı düzeltmesini söyleyerek onu eleştirmemiş olur.

Montessori okulunda, çocuk kendi kendine ve akranlarıyla öğrenir. Sınıf düzenlemelerine, kaidelerine uymayı öğrenir ve hatta uyum göstermeleri için arkadaşlarını uyarır. Uygulayacağı etkinliği, kendi seçtiği ve kendi sistemine göre düzenlediği için, çocuğun başarıya ulaşma olasılığı yüksektir. Montessori ortamında yarış yoktur. Montessori her çocuğun, kendine has bir gelişim gösteren, öznel bir kişilik olduğunu ve kendi potansiyeli doğrultusunda öğrenebileceğini iddia eder. Montessori bilgiyi ezberden çıkartıp, her yaşta çocuğun kavrayabileceği bir düzeye indirgeyen ve bunları bütünlükle iletebilecek bir metot ve araç gereç dizisi yaratmıştır. Montessori öğretimi çocukların sosyal ve duyusal gelişimlerini destekleyerek gelecek yaşamlarında diğer insanlara, çevrelerine, kendilerine saygılı olan, sorumluluk sahibi, toplumla barışık yaşayabilen kişiler olmalarına katkı sunmaktadır (Lilliard, 2005: akt. Edwards, 2006; Bruggeman, 2011).

Bundan sonraki bölüm Montessori Eğitiminde duyu geliştirme ve duyu aktivelerinin ne anlama geldiğine ışık tutmaya çalışacaktır.