Eğitimin üç temel ayağı vardır. Bunlar okul, öğretmen ve öğrencidir. Tarih bize bu üç unsuru layıkıyla dikkate almayan eğitim politikalarının başarıya ulaşmasının mümkün olmadığını açık bir şekilde göstermiştir. Eğitimin temelini oluşturan en önemli unsur ise öğrencidir.
18. yüzyıl dünya tarihinde birçok gelişme yaşanmış ve yaşanan bu gelişmelere paralel olarak birçok alanda yenilikler ortaya çıkmıştır. Avrupa’da yaşanan Reform, Rönesans ve Fransız İhtilali ile birlikte siyasi, ekonomik ve toplumsal hayatta önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bu önemli gelişmelerin yaşandığı alanlardan biri de eğitimdir. Bu dönemde modern anlamda okullar ortaya çıkmış ve bu okullarda ders veren eğitimciler de belli konularda uzman olan kişilerden oluşmuştur (Gündüz 2013: 72). Osmanlı Devleti’nde modern eğitim 1839 tarihinde ilan edilen Tanzimat Fermanı ile başlamıştır. Bu dönemde modern eğitim anlayışına uygun olarak birçok okul açılmıştır. Yine bu dönemde eğitimin kalitesini artırmak amacıyla birçok kanun çıkarılmıştır. Çıkarılan bu kanunlarla eğitimin geliştirilmesine, halkın okutulması, okul ve sınıf ortamının düzenlenmesine, yeni ders araç gereçlerinin kullanılmasına çalışılmıştır (Akyüz 2007: 46).
Tanzimat döneminde açılan modern okullarla birlikte klasik öğrenci profili de değişerek günümüzdeki modern öğrenci profilinin belirtileri görülmeye başlanmıştır. Bu dönemde eğitimde görülen gelişmeler okul ile sınırlı kalmamış ve öğrencilerin kendilerini geliştirebilmeleri için öğrencilere yönelik dergiler de çıkarılmaya başlanmıştır. Yine bu dönemde eğitimciler, ailenin ve devletin eğitim görevlerini, çocuklara ve topluma karşı olan sorumlulukları açısından ele almaya başlamış, eğitim bir bilim olarak görülmeye başlanmış, eğitim bilimi ile ilgili yayınlar yapılmaya başlanmıştır (Akyüz 2004: s. 145). Öğrencilere yönelik çıkarılan dergiler bu yayınlar arasında önemli bir yere sahiptir. Bu doğrultuda çıkarılan ilk çocuk dergisi 15 Ekim 1869 tarihinde yayınlanan Mümeyyiz Dergisi’dir (Bayram 2005: 484-500).
Balkanlar tarih boyunca Osmanlı Devleti açısından önemli bir yere sahip olmuştur. Balkanların bu öneminin en büyük sebebi bölgede yaşayan Türk nüfusudur. Osmanlı hâkimiyeti altında geçen yaklaşık altı yüz yıl boyunca Balkanlar Osmanlı Devleti’nde yapılan birçok yenilik hareketinin de ilk uygulandığı bölge olmuştur. Bu açıdan Balkanlar, Tanzimat ile başlayan eğitimdeki modernleşmenin ilk görüldüğü yerlerdendir. Bölgede açılan birçok modern eğitim kurumunun yanında çocuklara yönelik birçok dergi de çıkarılmıştır. Bu dönemde Üsküp’te çıkarılan Yeni Mektep dergisi bunlardan biridir.
Yeni Mektep dergisi Üsküp Darülmuallimin Rüşdiyesi müdürü olan Sabri Cemil Bey
tarafından Üsküp’te çıkarılmıştır. 1882 tarihinde Priştine’de dünyaya gelen Sabri Cemil Bey, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinin önde gelen eğitimcilerindendir. İstanbul Darülfünun’u Edebiyat Bölümü mezunu olan Sabri Cemil Bey, II. Meşrutiyet döneminde Üsküp Darülmuallimin Rüşdiyesi müdürü olarak görev yapmıştır. Balkan Savaşı’nın ardından İstanbul’a gelen Sabri Cemil Bey, Bursa ve Şam’da görev yapmış, Kurtuluş Savaşı sırasında da İlköğretim Genel Müdürlüğü görevlerinde de bulunmuştur (Şanal, Durmuşçelebi 2010: 258-273). Eğitim alanında önemli idari görevleri bulunan Sabri Cemil’in, aynı zamanda söz konusu alanda kaleme aldığı çalışmaları vardır.
17 Araştırma Görevlisi Doktor, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Edirne- Türkiye, erhanvatansever@trakya.edu.tr
Bu eserlerin en önemlisi 1911 yılında Üsküp’te yayınlandığı Amelî Fenn-i Tedris isimli kitabıdır. Sabri Cemil Bey’in Tanin, Tedrisat-ı İbtidâîye, Yeni Fikir, Yıldız gibi dergi ve gazetelerde de eğitim üzerine yazıları bulunmaktadır (Altın 2013: 21).
Yeni Mektep, Y. 1, N. 1, Nisan 1327.
İlk sayısı 1327 (1911) Nisan ayında, son sayısı ise 1328 (1912) Haziran ayında yayımlanan dergi toplamda 14 sayı çıkmıştır (Yeni Mektep, Nisan 1327: 1). Dergi her ayın son gününde yayımlanmıştır (Yeni Mektep, Haziran 1328: 1). Derginin yalnızca 14 sayıda kalmasında Sabri Cemil’in, Balkan Savaşı ile birlikte İstanbul’a göç etmesinin etkisi olduğu söylenebilir. Dergide genel olarak öğretmen ve öğretmen okulu öğrencilerine yönelik yazılar kaleme alınmıştır (Bayındır, Şentürk 2016: 35). Yeni Mektep dergisinin Hakkı Tarık Uz koleksiyonunda 2. ve 4. sayısı hariç olmak üzere toplam 12 sayısı bulunmaktadır. Derginin sabit bir sayfa sayısı bulunmamaktadır.
Derginin yazar kadrosu; Sabri Cemil, Mustafa Şekip, Ahmet Tevfik, Mehmet Fikri, Galip Bahtiyar, Muharrem Sezai, Ali Kemal, Mehmet Emin, Tahir Lütfü, Nüzhet Nebil, İbrahim Alaaddin, Abdüllatif Nejat, F. Sacit gibi isimlerden oluşmaktadır. Sabri Cemil ve Mustafa Şekip’in derginin tüm sayılarında yazıları bulunmaktadır.
Derginin çıkarılma amacını ve yayın politikasını Sabri Cemil’in kaleminden çıkan şu satırlarda okuruz:
“Artık hep anladık ki vatana mektep, mektebe de muallim ister. Bu hakikati tanımış olan Millet-i Osmaniye bir taraftan (Muallimlerimizin maaşı az) diye bağırmakta iken öbür taraftan (Muallimlerimiz bir işe yaramaz) diye feryat ediyor.
Biz mevcut mekteplerimizi, muallimlerimizi hiç mesabesinde görmek istemiyoruz. Fakat muallimlerin şanına yakışan odur ki milletin himayesine mazhar olmak için liyakat kazanmağa, gerçek bir muallim olmağa çalışmaktır. Filhakika noksanımız, görgüsüzlüğümüz az değil çoktur. Fakat bu çokluğu yok edecek çareler de vardır. O da aşk ve sebattır. Mesleğimizi, hayvandan insan yetiştiren bu muhterem sanatı büyük bir aşk ile sevmezsek fedakârlık edip kusurlarımızı tanıyamayız. Bu kusurları tashih etmek, tecrübemizi artırmak yolunda sebat gösteremezsek muallimlik vazifesini hakkıyla görmüş olmayız…
Biz isteriz ki Osmanlı milleti dünkü gibi bugün de sersem olmasın, düşüncesiz, riyakârlık devresinden kurtulmuş olsun. Azamet-i nefse, itimat-ı nefse malik bulunsun. Diyaneti, hakikati, hayrı, hüsnü sevsin, vatan, millet duyguları katında oynasın, hülasa Osmanlı bir insan olsun.
Çocukta fikir var, irade var, kabiliyet var. Yanlış bir usul bunların hepsini köreltir. Bugün yeniliğe muhtacız. Zaten İmam Ali efendimiz buyurmuyorlar mı ki “Sen çocuğunu kendi edebine, yaşı yaşına göre terbiye etmekle kalma. İlerisini düşün. Zira o senin bulunduğun şu
zamanda değil, istikbalde yaşamak için halk olunmuştur. Kendisine ileride mesut yaşayacak ve yaşatacak bir terbiye verir.
Milletin ekmekten sonra birinci ihtiyacı olan terbiyeyi çocuklarımıza işte bu suretle vermeliyiz. İleride balmumu gibi şekilden şekle girmemeleri için onları bugün dikkat etmeye alıştırmalıyız.
İşte Yeni Mektep bugün şu parlak ve tatlı ümit ile kapısını açıyor. İstiyor ki milletin mukadderatını eline almış olan çalışkan muallimlere yardım etsin. Bilhassa memleketimizin, Kosova’nın noksanını, ihtiyacını, istidadını göz önüne alan Yeni Mektep, nazariyat kısmında muallimlerin ruh-i sanatı olan fenn-i terbiye-i etfal (pedagoji), ilm-i ahval-i ruh (psikoloji)’ye dair faideli dersler vermeye, arkadaşça musahabelerle dertlerimizi dökmeğe ve bunlara çare aramaya çalışacaktır. Bundan maada tatbikat kısmında muallimlere ilm-i diniyeye, ahlaka, Osmanlıcaya, tarihe, coğrafyaya, hesaba, malumat-ı fenniye ve medeniyeye dair ilmî dersler hazırlayacak ve çocuklara faidelerinden maada mektebi sevdiren musiki neşide ve notaları, sade manzumeler, el işleri, oyunlar da verebilecektir. Böyle geniş ve canlı bir program takip edilecek olan istikbalin mekteplerine Yeni Mektep şimdiden her cihetle bir numune olmak istediği içindir ki memalik-i mütemeddinede ana mekteplerine devam eden 3-6 yaşındaki çocuklara muallimler tarafından verilen mini mini dersleri de ihmal etmeyecek ve bu suretle temelli bir terbiye binası kurmak isteyenlere yol gösterecektir. Maarif müfettişlerinin raporları, taşra muallimlerinin mütalaa ve istizahları da Yeni Mektep’te yer bulacak ve muallimleri çalışmaya, düşünmeye sevk etmek için talim ve terbiyeye dair sualler irad etmeyi de unutmayacaktır. Açık bir Osmanlıca ile yazılacak olan bütün bu yazılar hep bir gayeye müteveccih olacak, o da bir mecmuanın yapabileceği kadar “hali ıslah, istikbali ihzar” dan ibaret bulunacaktır.” (Yeni Mektep Nisan 1327: 1)
Kosova Matbaasında basılan Yeni Mektep dergisi “Nazariyat” ve “Tatbikat” olmak üzere iki bölümden müteşekkildir (Yeni Mektep Eylül 1327a: 1);
Nazariyat kısmında; Gezinti Dersleri, Hayatta Sözler, Ormanlar İçin, Türkiye Haricinde
Mektepler, Muallim, Osmanlıca, İptidai Mekteplerinde El İşleri, Gezinti Dersleri gibi teorik ders
konularına yer verilmiştir.
Tatbikat kısmında ise; Malumat-ı Medeniye, Osmanlıca Dersleri, Kundak Çocukları,
Dilenciye Acıyınız, Mini Minilere, Ecdadımız, Mekteplerimizin Noksanları, İhtiyat Sınıfı Dersleri, Hesap, Birinci Sınıf Dersleri gibi uygulamalı ders konularına yer verilmiştir.
Hem dergide yer verilen konulara hem de derginin çıkarılma sebeplerine bakıldığında, çocukların iyi bir eğitim alabilmelerinin, öğretmenlerin mesleki gelişimlerini layıkıyla tamamlamaları ile mümkün olabileceği tezi ortaya çıkmaktadır.
Dergide “Nazariyat” olarak isimlendirilen teorik kısımda okullarda okutulması gereken derslerin ve bu derslerin dâhil olduğu bilimlerin tanımı, içeriği ve söz konusu bilimlerin eğitim ile ilgileri üzerinde durulmuştur. Örneğin “ilm-i ahval-i ruh ve terbiye” (psikoloji) “İnsan hayat-ı
ahlakiyesinin dâhili hadiselerini mütalaa eden bir ilim dalıdır. Bu ilim bizim kuvvet ve melekelerimizi, hayatımızı, onların sebeplerini, neticelerini, bizim temayüllerimizin aslını ve suret-i hareketini tetkik eder…” (Yeni Mektep Eylül 1327b: 17) şeklinde tanımlanmakta ve çocukların
sahip olduğu yetenekleri ortaya çıkarma noktasında öğretmene büyük bir yardımı olduğu vurgusu yapılmaktadır. Mehmet Şekip tarafından kaleme alınan “Hayatta Sözler” kısmında ise geleceğin öğretmen adayları olan öğrencilere mesleki öğütler verilmiştir. Ahmet Tevfik tarafından kaleme alınan “Ormanlar İçin” ve “Ağaçları Koruyalım” gibi kısımlarda daha çok köy öğretmenlerine yönelik bilgiler ve tavsiyelere yer verilmiştir. Sabri Cemil tarafından kaleme alınan
“Mekteplerimizde Nazar” kısmında okulların mevcut durumları ve ideal bir okulun nasıl olması
gibi bilgilere yer verilmiştir. Mehmet Şekip tarafından kaleme alınan “İptidai Mekteplerinde El
İşleri” kısmında ise öğretmen adaylarının resim ve hesap gibi birçok dersin öğretilmesi sırasında
kullanacakları materyalleri tasarlayabilmeleri için gerekli bilgiler verilmiştir.
Tatbikat olarak isimlendirilen uygulama kısmında ise teorik kısımda ele alınan konuların hangi yöntemlerle öğretileceği konusu ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Örneğin Sabri Cemil tarafından okul öncesi öğrencilerine yönelik kaleme alınan “Mini Minilere” dersinde etkinlik örnekleri uygulamalı bir şekilde anlatılmıştır:
“Renkli kâğıtlar – Bunların renkleri söylenir: Bir kırmızı, bir mavi, bir yeşil, bir sarı, bir beyaz… Beyaz kâğıtlar bir tarafa, öbürleri de öte tarafa konur. İkişer ikişer birleştirilir: Bir kırmızı ve bir yeşil, bir beyaz ve mavi, bir sarı ve bir mor… Mavi kâğıtlar bir sıraya dizilir. Kırmızı kâğıtların etrafında yeşil kâğıtlarla bir kol yapılır.
Yaptırmak ve bozdurmak – Çocuklar bir birlerine kuşak bağlamağa ve sonra çözmeye alıştırılır. Bundan sonra bu işi her biri kendi üzerinde yapar.
El İşleri – El işleri mini minilerin dersleri arasında en çok zaman tutmalıdır. Bunlar sade, faideli ve bilhassa daima başka başka olmalıdır. Her çocuk bir avuç çubuk alacak, bunları keyfine göre birleştirecektir. İyi yapan ve işte devamlı olanlara mükâfat verilmelidir.” (Yeni Mektep Eylül 1327c: 27)
Sabri Cemil Bey tarafından kaleme alınan “Hesap” dersinde bir öğretmenin matematik dersini nasıl işlemesi gerektiği de örnekleri ile anlatılmıştır. 12 sayısı şu örnekle anlatılmıştır:
“On iki çubuk, on iki çakıl taşı, on iki taş tanesi, on iki çubuk sayınız. On iki çubuğu bir arada bağlayınız: bir deste (bir düzine) çubuk olur…” (Yeni Mektep Eylül 1327d: 180).
Sonuç
Eğitim, milletlerin ve devletlerin geleceklerinde oldukça mühim bir yere sahiptir. Bu yüzden özellikle devletler eğitime gerekli önemi vermeli ve tüm vatandaşlarına eşit eğitim hakkını sağlamalıdır. Öğretmen okullarında eğitim alan öğrenciler eğitimin en önemli unsurunu oluşturmaktadırlar. Bu yüzden bu okullarda okuyan öğretmenlerin iyi bir eğitim almaları gerekmektedir. Sabri Cemil Bey tarafından bu amaç ile çıkarılan Yeni Mektep, önemli bir eğitim dergisidir. Bu doğrultuda derginin içeriği, öğretmenler ve öğretmen okullu öğrencilerini iyi yetiştirmeye yönelik hazırlanmıştır. Yeni Mektep dergisinde kaleme alınan konular hem teorik hem de uygulamalı bir şekilde ele alınmıştır. Dergide ele alınan konuların günümüzdeki Eğitim Fakülteleri’nin müfredatları ile birçok açıdan paralellik göstermesi bir diğer önemli husustur. Yeni
Mektep, dönemde görülmeye başlanan okul öncesi eğitimine yönelik dikkatiyle de Türk eğitim
tarihi için önem arz etmektedir. Kaynakça
ALTIN, Hamza, “II. Meşrutiyet Devri Pedagoglarından Sabri Cemil ve Amelî Fenn-i Tedris’i”, Turkish Studies, Volume 8/2, Winter 2013, (p. 19-35).
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, MEB Yayınları, İstanbul 2007.
BAYRAM, Yavuz, “Türk Edebiyatının İlk Çocuk Dergisi: Mümeyyiz (1869-1870)”, Hece, S: 104-105, Ankara 2005. BAYINDIR, Celal, ŞENTÜRK, Cihad, “Yeni Mektep Dergisinde Neşredilen Makaleler Işığında 20. Yüzyılın İlk
Çeyreğinde Avrupa’da Eğitime Bakış”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18 (30), 2016, (ss. 35 – 40).
GÜNDÜZ, Mustafa, “Modern Eğitimin Doğuşu ve Alternatif Eğitim Paradigmaları”, Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, Y. 2013, Eğitim Felsefesi Özel Sayı 1.
ŞANAL, Mustafa, DURMUŞÇELEBİ, Mustafa, “Kosovalı Eğitimci Sabri Cemil (Yalkut) Bey’in Bazı Derslerin Özel Öğretim Yöntemlerine İlişkin Görüşleri”, BAL-TAM Türklük Bilgisi, Yıl: VI, 12, 258–273 (2010).
Yeni Mektep, Y. 1, N. 1, Nisan 1327. Yeni Mektep, Y. 1, N. 5, Eylül 1327a. Yeni Mektep, Y. 1, N. 5, Eylül 1327b. Yeni Mektep, Y. 1, N. 5, Eylül 1327c. Yeni Mektep, Y. 2, N. 5, Eylül 1327d. Yeni Mektep, Y. 2, N. 14, Haziran 1328