Kültürel Değerler Taşıyıcısı Olarak Masal Yazının Özellikleri ve Çevir

Masallar çocuğun birden çok duyu organına hitap etmektedir. Çünkü masalların kendilerini özgü bir biçemsel ve anlamsal yapıları vardır. Her ne kadar yer ve zaman belli olmasa da masal kahramanı masalın ahenkli ve ritmik olan anlatım tarzına göre hareket etmektedir. Masal kahramanının yaptığı iş veya işlerin tümü kahraman tarafından yerine getirilmektedir. Kaynak dilde

oluşturulan masaların anlam ve anlatım gücünü, dilin şiirsel ahenk ve ritmik gücü erek dilin yapısal özelliklerinden ötürü çeviri güçlüklerine neden olabilmektedir. Örneğin Türkçe masallarda sıkça geçen ikilememler, tekerlememler, deyimler, atasözleri, bilmeceler, yöresel ağız farklılıkları gibi her iki dilin yapısal özelliklerinden kaynaklanan çeviri gücüklerinin yaşandığını Zengin Türkçeden Almancaya çevrilen masallar için şöyle vurgulamaktadır.

Sonuç olarak, masallarımızın başarılı sayılabilecek biçimde çevrilmeleri durumunda bile, kültürel özellikler, dil, uslup ve içerik yönünden çok şey kaybettikleri bir gerçektir. Dolayısıyla Türkçe metinler çeşitli alanlarda gerçekleştirdiği işlevini Almanca çevirilerde tam olarak yerine getirememektedir (Zengin, 2006:198).

Masallar çocuğun kendine rol modeller bulduğu yerlerdir. Masallar toplumsal değerlere, düşüncelere ve duygulara ters düşmeyen kahramanlara sahiptir. Böylece çocuklar toplumsal değer yargıları ile bütünleşik olarak yetişmektedir. Masallar çocukların toplumsallaşmasına yarayan bir rehber niteliğindedir. Her toplumun masallarında kendine özgün ulusal değerlerle donatılmış kahramanlar vardır. Bir kültürde hoş görülen bir kahraman eylemi farklı kültürde görülmeyebilir. Bu bağlamda masalları başka dillere aktarırken kültürel özelliklerin aktarımı konusunda çeviri zorlukları yaşanmaktadır. Çocuk okur, metnin yazarı, hangi dilden çevrildiği ya da çevirmeni kimdir bunlara dikkat etmez. Onun için metnin eğlenceli olması yeterlidir. Bu anlamda çocuk yabancı kültüre ait yazını kendi bağlamı içinde alımlar ve okur. Bu anlamda Neydim şöyle düşünmektedir.

Çocuğun sosyal ve kültürel olarak savunmasız bir konuda olması, ayrıca kültürel ve ahlaksal normlardaki farklılıklar, ulusal değerler, çocuğun alımlama koşulları, çocuk edebiyatı çevirisinin göz önüne alması gereken noktalardan bazılarıdır. Ancak burada üzerinde durulması gereken bir nokta vardır. Kaynak metnin bütünü hedef kitle için çok yeni düşünceler oluşturabilir. Çevirmen ve yayıncı bu düşüncelerin kendi hedef kitlesi için de önemli olduğunu düşünüyorsa o zaman metnin bütünsel değeri ön plana çıkacaktır (Neydim, 2003:117).

Masalların çocukların her döneminde özellikle dil bilincinin gelişimine katkıları büyüktür. Özellikle dilbilgisel öğelerin (ünlem, sıfat, zarf gibi) sözcük etkilerini arttırmak için vurgulama ve tonlamaları iletişimsel anlamda dil becerilerini arttırmaktadır. Ayrıca dinleme eğitimi uygulaması için de masallar iyi bir araç konumundadır. Çeviri yoluyla farklı kültürlerden çocuğa sunulacak yabancı masallar da çocuğun dünyaya farklı bir pencereden bakmasını ve olaylara yaklaşımını etkileyecektir. Dilsel becerilerin yanında “anlama” becerisi de çok önemlidir. Başkasını anlamak, ona hoşgörü ile bakmak, onun varlığından hoşnut olmak çeviri yoluyla çocuğa sunulan farklı kültürel motiflerle donatılmış masallarla gerçekleştirilebilir. Bu anlamda Arı şunları söylemektedir.

Kültürel sembollerin çeviri yoluyla aktarılmasında en önemli alanlardan birisi çocuk edebiyatı alanıdır. Kültürel sembollerin aktarım şekli ve yöntemi, bir kültürde yetişen çocuklar için belirleyicidir. Çocuk yaşta okunan kitaplarda işlenen semboller, çocuğun kültürel yaşamında derin izler bırakarak, çocuğun şekillenmesinde rol oynarlar. Özellikle çocuk edebiyatının çocuğun kültürel sembol dünyasıyla tanışmasında en önemli rolü oynadığı söylenebilir. Çocuk edebiyatı metinlerinin çocuğun duygu ve düşünce dünyasına etkisi oldukça büyüktür (Arı, 2016:220-221).

Masallar çocuğun hayal dünyasının gelişimine katkı sağlamaktadır. Toplumların kültür birikimlerinin sergilendiği yer olan masallar varlıklarını nesilden nesile aktarılarak sürdürmüşlerdir. Çocuk masal içerisinde anlatılanları yaşamaktadır. Böylece çocuk bilişsel olarak gelişirken masalla hayal dünyaları beslenmiş olmaktadır. Masal çevirileri çocukların evrensel değerler çerçevesinde gelecekte ulaşmak istedikleri hedeflere ulaşmalarında katkıda bulunacaktır. Çocuk, farklı kültürden çevrilen masal değerleri tanımakla yeni dünyalar keşfetme olanağı bulmaktadır. Böylece, farklılıklara karşı olabilecek olumsuz tutumlarında da uzaklaşacaktır. Türkçeden Almancaya çevrilen masalların erek okur olarak çocuğa sunduğu katkıları Zengin şöyle ifade etmiştir.

Çeviri aracılığı ile hedef dil okuru kendisine yabancı olan dilimizin ve kültürümüzün özelliklerini tanıma fırsatı bulmaktadır. Böylelikle Türkçenin somut anlatım biçimini, anlatım zenginliğini, Türk insanının düşünce tarzını, dünyayı ve olayları algılayışını, yaşam anlayışını ve kültürel değerlerini tanımış olur. Kuşkusuz bunun da kültürlerarası ilişkilere ve her iki toplumun birbirini daha iyi tanımasına büyük katkılar sağlayacağı kanısındayım (Zengin, 2006:198).

Çocuk yazınındaki kültürel değerlerin çeviri yoluyla aktarılması öncelikle çeviri etkinliğinin “kültür” ve “kültürel değerler” konusunda her türlü eğitim ve pratikte uygulayacağı yöntemsel tutumlara bağlıdır. Dünyada artık birçok nedenlerden ötürü tüm kültürler bir etkileşim içindedir. Bu düşünceden hareketle; tüm dünyada geçerli olan ortak kültürel değerlerin çeviri metinleri aracılığı ile aktarılması anlamlı olacaktır. Kültürel değerler insanlığın ortak mirasıdır. Bireyin toplumsallaşması açısından her bir kültürel çeşitliğin diğer kültürlerle buluşmasını sağlamak, farklı kültürel değerlerin öğrenilmesi açsısından faydalı olacaktır. Ayrıca çocuklar, farklı kültürel değerleri öğrenirken, kendi özüne ait olan kültürel değerleri daha iyi kavrayacaktır. Kültürel değerlerin masallar aracılığı ile çevrilmesi çocuklara dünya da ortak kültürel değerlerin, farklı kültürel değerlerin ve kendi kültürel değerlerinin öğrenilmesi açısından yaralı olacaktır. Bu tür bir çeviri etkinliğini gerçekleştiren çevirmen, erek metnin hedef kitlesi olan çocuğun alımlama sorununu göz önünde bulunmalıdır. Çocuğun yabancı kültür değerlerinden etkilenmemesi için, erek çocuk okuru her yönüyle tanıyan bir çevirmen kimliğine ihtiyaç vardır.