Mümtaz Efendi (KORU, 1888–1963)

Mümtaz Bahri Koru Meşrutiyet, Millî Mücadele ve Cumhuriyet devri Konya’sının entelektüel simalarından biridir. Millî Mücadele’ye kadar belirgin vasfı eğitimci olan Mümtaz Bahri, 2 Ekim 1888’de Konya’da doğar. Babası Nakîboğulları sülâlesinden Ahmet Nazif oğlu Hacı Ahmet Bahri Efendi’dir. Annesi Meşrutiyet dönemi ilk Konya mebusluğu ayrıca üç dönem Konya Belediye Başkanlığı yapmış olan Mesnevîhanzade Hacı Fasih Efendi kızı Hatice Hanım’dır. Anne ve babası aynı zamanda Mevlâna soyuna mensuptur. Đlköğrenimini, sırasıyla Sıbyan Mektebi (Türbe Mektebi), Bahaiyye Mekteb-i Đptidaîsi ve Hamidiye Mektebi’nde tamamlayarak 28 Temmuz 1898’de pekiyi derecesiyle diploma alır (Önder, 1954: 7). Daha sonra rüştiye ile birlikte sekiz yıl eğitim süreli Konya Đdadîsi’ne kaydolarak, 12 Temmuz 1903’te Liva Diploması, takiben yedi ve sekizinci sınıfı da okuduğundan 9 Temmuz 1905’te Vilâyet Đdadîsi diploması alır. Öğrenimi boyunca sürekli sınıf birincisi olduğundan, 1903’teki mezuniyet töreninde Konya Valisi Avlonyalı Ferit Paşa, 1905’teki törende ise Konya Valisi Tevfik Bey tarafından birer cep saati ile ödüllendirilmiştir (Önder, 1954: 7). Dönemin seçkin eğitimcileri arasında sayılan Ali Kemalî, Şair Ayaşlı Şakir gibi değerli hocalardan ders alan Mümtaz Bahri (Arabacı, 1991: 172), 23 Nisan 1906’da, ilk memuriyeti olan Konya

Maarif Đdaresi Mekâtib-i Đptidaiye Kâtipliğine atanır. Sonradan Mekteb-i Đdadî Usûl-i Defterî öğretmenliği ile Kitâbet-i Resmiye öğretmen vekilliğini de üstlenmiştir. Bu arada Konya’da yeni açılan Hukuk Mektebi’ne girer. Burada öğrenci iken 20 Ekim 1909’da Konya Meclisi Đdare Zabıt Kâtipliği, 21 Şubat 1910’da da, idadî birinci kısım Riyaziye öğretmenliğine tayin edilmiştir. Hukuk Mektebi’ni 26 Eylül 1912’de bitirir. Fransa’ya giderek Marsilya Ticaret Mektebi’nde (Ecole de Commerce Superieure) öğrenime başlamış, 6 ay süren öğrenciliği I. Dünya Savaşı nedeniyle yarım kalmıştır (Önder, 1954: 8; Karatay, 1952: 97).

Mümtaz Bahri, 19 Ekim 1914’te Konya’da ilk olarak açılan Numune Mektebi’ne müdür olarak tayin edilmiştir (Uz, 2003: 53). Aynı zamanda idadîden öğrencisi olan ve Numune Mektebi’nde vekâleten Fransızca derslerini okutan Namdar Rahmi’nin, Numune Mektebi’nde daha yakından tanıdığı hocası Mümtaz Bahri hakkındaki izlenimleri şöyledir:

“Mümtaz Bahri, ayakları yerden kesilmiş bir idealist değildi. Onda idealizm ile realizmin ahenktar bir imtizacı vardı. Görüşleri, duyuşları çok reel ve kuvvetli idi. Şikârını ta uzaklardan görüp bir hamlede yakalayan kartallar gibi, onun zekâsı da mevzuunu birden bire yakalar ve pençesi altına alırdı. Teorik bilgisi ihmal edilmeyecek kadar geniş olduğu gibi, pratik bilgisi de çok derin ve mükemmeldi.” (Karatay, 1952: 97).

Đlk yazısı 1916 yılında, o sıralar Đttihat ve Terakki etkisinde yayın yapan ve Babalık’ta yayınlanır (Önder, 1954: 42). Đttihat ve Terakki Mektebi ile ilişkisi aynı dönemde başlamıştır. 1916 sonlarında Akşehir Đdadîsi Fransızca öğretmenliğinden, 300 Kuruş maaşla Đttihat ve Terakki Mektebi’ne geçiş yapmıştır. Đttihat ve Terakki Mektebi’nde Hesap, Hendese, Cebir ve Coğrafya Öğretmenidir. 1333’ten itibaren de 800 Kuruş maaşla, idadî kısmı ve iptidai altıncı sınıf Matematik derslerini okutur (ĐTMKMSD, s. 121–122). Đttihat ve Terakki Mektebi’nde öğretmenlik yaptığı dönem Đttihat ve Terakki basınının da önemli yazarlarından biridir. Türk Sözü’nde dizi halinde iktisadî yazılar yazar (25 Teşrin-i Sani–3 Kanun-ı Sani 1917). Yine Türk Sözü’nde yayınlanan “Tesettür-ü Nisvan Meselesi” başlıklı yazısında kılık-kıyafetle sınırlı olsa da kadınların özgürleşmesini savunur. Ona göre kadınların medenî hayata alıştırılmaları mekteplerden başlamalıdır (20 Eylül 1918). Yazıların ikinci adresi Ocak dergisidir (Ocak, 20 Kanun-ı Evvel 1333; 31 Mart 1334).

Mümtaz Bahri, 1918 Ekimi’nde son günlerini yaşayan mektep için kilit isimlerden biridir. Kapanış devresinde müdür olan öğrencisi Namdar Rahmi, yardımcısı Đsmail Zühtü ile birlikte mektebin yaşatılması için kendisinin “yüksek enerji ve iradesinden” yararlanırlar. Mümtaz Bahri, özel bir şirket bünyesinde Anadolu Đntibah Mektebi adıyla yola devam eden mektebin kurucu müdürü, Hesap, Hendese ve Fransızca öğretmenidir. 15 Teşrin-i evvel 1336’da Mehmet Muhlis’le aynı tarihte mektepten ayrılmıştır (Karatay, 1952: 97–98; ĐTMKMSD s. 77–78).

Mümtaz Bahri Bey, Millî Mücadele döneminde öğretmenliğe ara vermemiştir. 14 Kasım 1919’da Konya Kız Öğretmen Okulu’na tayin edilir. Burada Cebir, Hesap ve Usûl-i Defterî derslerini vermiş; özellikle genç kızların müspet bilimlerle donanımlı olarak yetişmesine özen göstermiştir. 24 Nisan 1922’den itibaren de Konya Sultanîsi’nde Türkçe Hukuk ve Đktisat derslerine girer (Önder, 1954: 13; Arabacı, 1991: 174). Dârü’l-Hilafete Medresesi’nde ise 14 Nisan 1923’ten itibaren “Malûmat-ı Hukukiye Muallimi”dir (Arabacı, 1998: 567). Mümtaz Bahri bu dönem diğer öğretmenler gibi daha ziyade Millî Mücadele’ye katkılarıyla öne çıkmıştır. Đkna gücü dolayısıyla isyanların bastırılması için oluşturulan “Nasihat Heyeti”nde görev alır (Uz, 2003: 53). Đntibah Mektebi Müdürü Mümtaz Bahri sıfatıyla Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Konya Merkez Heyeti’nin kurucuları arasında yer alır (Altay, 1970: 227). Ali Kemalî önderliğinde düzenlenen 15 Ocak 1920 tarihli mitingin düzenleme komitesindedir (Önder, 1954: 50–53). 30 Eylül 1921’de Babalık’ın sahibi Yusuf Mazhar’ın özel çabasıyla Konyalı aydınlar tarafından kurulan Türk Cemiyet-i Hayriyesi (Türkleri Yükseltme Cemiyeti)’nin 35 kişilik kurucu listesine “Dârü’l-Muallimât’tan Mümtaz Bahri” adıyla kaydedilmiştir (Avanas, 1998: 225–226). Müdürü bulunduğu Anadolu Đntibah Mektebi, Millî Mücadele yıllarında “ümit ve imanlarını kaybetmemiş ruhların birleştiği, kaynaştığı” bir ocak haline gelir (Karatay, 1952: 98).

Millî Mücadele’nin çetin şartları içinde eğitim çalışmalarına ara vermeyen Konya Muallimler Meclisi’nin, önder simalarındandır. Meclis’in ikinci toplantısının ikinci oturumunda sunduğu bir öneri, Konya’da bulunan bir kütüphanenin düzene sokulması ve iyileştirilmesi ile ilgilidir. Üzerinde durulan ikinci önemli husus ise idadîlerdeki talebe azlığıdır. Mümtaz Bahri, bu durumu mekteplerin amaçlarından uzaklaşmasına bağlamaktadır. “Günden güne darlaşan hayat meselesi” bu konuda

önemli bir etkendir. Mekâtib-i Đptidaiye’nin kız bölümlerinde yer bulunamaması, geçim sıkıntısının erkekler üzerine daha küçük yaşta çökmüş olmasından kaynaklanmaktadır. Bu satırlar uzun süren savaş döneminin eğitim alanındaki etkilerini de ortaya koymaktadır. Mümtaz Bahri’nin önerisi, eğitimin günün ihtiyaçlarına uygun çözümler sunması düşüncesi bağlamında meslekî eğitime ağırlık verilmesidir (Babalık, 31 Ağustos 1338). Türk Sözü’ndeki iktisâdî yazılarına, 12 Haziran 1923’te Mustafa Kemal’in desteğiyle yayınlanan Halk’ta devam etmiştir (6 Temmuz 1923). Yayınlanmış tek eseri, yine 1923’te M. Ferit (Uğur), M. Muhlis (Koner) ve Faik (Soyman)’la birlikte yazdığı Konya Rehberi’dir. Eserin “Ahvâl-i Đçtimaiye ve Đktisâdiye” başlıklı bölümü kendisi tarafından yazılmıştır (Önder, 1954: 43).

Mümtaz Bahri, Cumhuriyet döneminde ilk açılan Đl Genel Meclisi’ne Konya üyesi seçilip Maarif Encümeni Reisi olsa da (Uz, 2003: 53), eğitime en fazla ihtiyaç duyulan bir dönemde öğretmenlikten ayrılıp bankacılık sektöründe hizmet vermeye başlamıştır. Đlk olarak 10 Kasım 1922’de Konya Đktisâd-ı Millî Bankası Müdürlüğüne getirilir. Buradan 4 Haziran 1924’te Ziraat Bankası Konya Şubesi Müdürlüğüne geçiş yapmıştır (Önder, 1954: 20). 25 Eylül 1924’te Konya Maarifi kadrosundan ayrılır (Arabacı, 1991: 175). 1948’teki emekliliğine kadar Ziraat Bankası’nın çeşitli kademelerinde görev yapar. 1949’da Đsviçre gezisinden sonra Yeni Konya’da 9 Ağustos 1949’tan itibaren “Đsviçre Mektupları” başlıklı dizi yazı yayınlar. Yazı kadrosuna katıldığı Yeni Konya’da yerel sorunlara eğilen makaleler yayınlamıştır. Emeklilik yıllarında bir süre avukatlık yapmış, Konya’ya, uzun yıllar adından söz ettirecek eserler kazandırmıştır. Đlk iş olarak Konya Veremle Savaş Derneği’ni kurar. Ankara’daki apartmanını satarak derneğe bağışladığı parayla Mümtaz Koru Verem Dispanseri yapılmıştır. Bu yararlı çaba, ikinci bir dispanserin yapılmasını daha sağlamıştır. 1954’te bağışladığı 40 bin lira ile bugün Konya’nın seçkin okulları arasında yer alan Mümtaz Koru Đlkokulu yapılır (Önder, 1954: 20– 49). 1963 yılında hayata veda eden Mümtaz Bahri (Konya Đl Yıllığı, 1967: 295), kendisinden çok yararlanılacak bir dönemde eğitimden uzak kalsa da topluma kazandırdığı eserlerle adının yaşamasını sağlamıştır.