Açılış Çalışmaları: Yöresel Destek Sağlama Girişimi

Konya’da Đttihat ve Terakki Okulu’nun açılmasına yönelik çalışmalar, 1909 sonunda başlamıştır. Konya’daki eğitim faaliyetlerine ilk olarak Gece ve Çırak Okulu ile başlayan Đttihat ve Terakki Kulübü, 26 Teşrin-i Sani 1325/09.12.1909 tarihli Hakem’de yer alan bir haberden anlaşıldığı üzere bir de ilkokul açma kararı almıştır. Açılış çalışmalarında dikkati çeken bir husus, eğitim çalışmaları planlanırken yöre halkının desteğinin de hesaba katıldığıdır. Tam teşekküllü bir ilkokul açma kararı alan Konya Đttihat ve Terakki Kulübü, öncelikle yöre zenginlerinin desteğini sağlamaya yönelmiştir. Gerekli desteği elde edebilmek için bağışta bulunmayı özendirici yöntemler geliştiren parti yöneticileri, yörenin varlıklı kesimini yaptıkları işin önemine inandırma konusunda kontrollerindeki gazeteleri etkili bir biçimde kullanmışlardır. Bunun en somut örneği 13 Kanun-ı Sani 1325 (1910) tarihinden itibaren Hakem’de yayınlanmaya başlanan propaganda yazılarıdır. Dört sayı boyunca yayınlanan “Đbka-yi Nam” (ad bırakma) başlıklı yazı bu dizinin ilk serisidir. Bunu “Đttihat ve Terakki Fırkası” (28 Şubat 1325) ve “Đttihat ve Terakki Kulüpleri” (7 Mart 1326) başlıklı yazılar takip etmektedir. Đlk olarak 13 Kanun-ı Sani 1325’te yayınlanan “Đbka-yi Nam” başlıklı imzasız başyazı, yörenin varlıklı kesimine, ibka-yi nama yani öldükten sonra adlarının kulüp tarafından açılacak olan okula verilmek suretiyle yaşamasına vesile olacak bir fırsatın doğduğunu müjdelemektedir:

“Đstihbarat-ı sârimize nazaran Konya Osmanlı Đttihat ve Terakki Kulübü tarafından küşat olunacak mükemmel bir mekteb-i iptidaînin namı müzayedeye konmuştur. Netice-i müzayedede kimin üzerinde kalırsa bu müessese-i muhtereme onun adıyla tevsîm olunacak (isimlendirilecek) ve nâmı bir levha-i mahsusaya altın yazıyla yazılarak daima mektebin salonunda asılı kalacaktır. Đbka-yi nama şayan-ı tebcil bir vesile olan bu müzayedeye bütün erbab-ı yesârımızın (zenginlerimizin) iştirak edeceğini şüphesiz addederiz. Çünkü bugün yıkılmaz sandığımız kâşâneler mahvolur fakat bu meşrık-ı maarifin üzerindeki nâm-ı bülend bakî kalır. Đnsan ölür, mezar taşından bile bir eser görünmez lâkin buraya verilecek, ta’lîk olunacak nâm-ı âlî yevmü’l-kıyâm elsine-i ihtirâmda yaşayacaktır. Ne mutlu o zata ki sa’y-ı zâtiyesiyle kazanmış olduğu servetle yani alnının teriyle böyle âlî müesseseye ismini kazandırmaya, vermeye muvaffak olur. Ne saadet o hamiyyetli vücuda ki

kendi öldükten sonra da binlerce evlâd-ı vatan onun namıyla yâd olunan bir mektepte okuyacak, ulûm ve fünûn ile beraber onun adını da hafıza-i kıymettârına nakşedecek, hergün girip çıkarken binlerce göz hep birden salondaki nam-ı ihtirâmına mün’atıf olacak, hep bir ağızdan rahmetler okunacak. Oh! Ne büyük mazhariyet, ne âlî muvaffakıyet.”

Yazının sonunda, müzayedenin 21 Şubat 1325’e kadar uzatıldığı ve belirtilen tarihte ihalenin gerçekleşeceği bildirilmektedir. Đbkay-i Nam başlıklı yazı, Seydişehirli Zeki imzasıyla yayınlanan ve halkı alışılagelen çeşme ya da köprü gibi hayırlardan ziyade okul yaptırmaya çağıran bir yazının da desteğiyle, gazetenin 7 Şubat 1325 (1910) tarihli sayısında dördüncü kez yayınlanır. Yazının sonunda yer alan bilgilere göre o güne kadar müzayedeye katılanlar ve önerdikleri rakamlar şöyledir:

Đsim Miktar (Lira)

Đstinaf Müddeî-i Umûmîsi (Savcı) Şakir Bey: 5 Osmanlı Lirası Hakem’in Đmtiyaz Sahibi Tevfik Efendi: 10 Osmanlı Lirası

Başaralı Mustafa Efendi: 15 Osmanlı Lirası

Đstinaf Azası Simyon Efendi: 16 Osmanlı Lirası

Eşraftan Mecidizade Ali Ramiz Bey: 20 Osmanlı Lirası

Defterdâr-ı Vilâyet Kerim Bey: 25 Osmanlı Lirası

Hukuk Mektebi Müdürü Fethi Bey : 26 Osmanlı Lirası

Müddeî-i Umûmî Şakir Bey 30 Osmanlı Lirası

Ali Ramiz Bey: 35 Osmanlı Lirası

Aynı tarihli sayıda yayınlanan Seydişehir Đttihat ve Terakki Kulübü ile ilgili bir haberden, başlatılan eğitim seferberliğinin Konya merkezle sınırlı olmadığı, parti merkezli çalışmaların ilçelerde de yürütüldüğü anlaşılmaktadır. Kulübün üçüncü toplantısında bir konferans veren Zeki Bey, “hâkimiyet-i milliye”nin “maarifin terakkisi” ile mümkün olabileceği vurgusu ile katılımcıların dikkatini, eğitime sürekli kaynak teşkil edecek, başka bir değişle vakıf geleneğine uygun bir sistemin oluşturulması gerekliliğine çekmek istemektedir. Haberin devamında bağışta bulunanları isimleri ve bağış türleri yer almaktadır:

Đsim Miktar Tür

Zeki Beyefendi (Konuşmacı) 10 Dönüm Tarla

Nuh Naci Efendi 20 Dönüm Tarla

Sabitzade Mustafa Efendi 15 Dönüm Tarla

Rıza Efendizade Hacı Mustafa Efendi 10 Dönüm Tarla

Tüccardan Ak Mehmet Ağa 10 Dönüm Tarla

Đdare Azasından Hacı Mehmet Ağazade Hüseyin Efendi 5 Dönüm Tarla

Belediye Azasından Mehmet Efendi 5 Dönüm Tarla

Mustafa Efendizade Tevfik Efendi 4 Dönüm Tarla

Đdare Azasından Memecizade Hüseyin Efendi 3 Dönüm Tarla

Đdare Azasından Hacı Abdullah Efendi 3 Dönüm Tarla

Đdare Azasından Hacı Salih Efendi 1 Dönüm Tarla

Akçelerlizade Ali Efendi 7 Dönüm Tarla

Belediye Azasından Süleyman Ağa 1 Dönüm Bağ

Nîsezade Hafız Efendi 1 Dönüm Bağ

Şer’iye Katibi Hacı Abidin Efendi 15 Dönüm Tarla

Mahkeme Azasından Đsmail Efendi 5 Dönüm Tarla

Eşraftan Hacı Hüseyin Ağa 2 Dönüm Tarla

Nakit yardımında bulunanların isimleri ve yardım miktarlarına ilişkin bilgiler ise şöyledir:

Đsim Miktar (Kuruş)

Eşraftan Nafiz Efendi 132

Nüfus Memuru Ahmet Efendi 200

Tüccardan Tevfik Efendi 200

Tüccardan Hacı Ömer Efendi 100 Tabur Memuru Ahmet Efendi 100

Kalaycı Muhittin Efendi 100

Nüfus Kâtibi Mehmet Ali Efendi 54

Belirtilen rakamlara göre toplamda 117 Dönüm arazi ve 886 Kuruş (gazetede bu rakam 1186 Kuruş olarak belirtilmektedir) yardım gerçekleşmiştir.

Gerek Seydişehir Kulübünün çağrısına uyup bağışta bulunan, gerekse merkezdeki müzayedeye katılan isimler, Đttihat ve Terakki’nin toplumsal tabanının

fotoğrafını verir: Küçük ve orta dereceli memurlar, sınırlı sayıda da olsa eşraf ve tüccar. Merkezdeki müzayedeye eşraf ve tüccar kesimlerinin fazla ilgi göstermemesi, ikna edici bir propaganda mekanizmasının tam anlamıyla kurulamadığını göstermektedir. Bunun bir nedeni de çağrının, Zeynelabidin Efendi’nin partiden ayrıldığı, dolayısıyla parti tabanında bölünmenin yaşandığı bir döneme rastlamış olmasıdır. Sınırlı sayıda kişinin katıldığı açık arttırmada ortaya çıkan rakam, bölünmenin Đttihat ve Terakki tabanında ne gibi sonuçlara yol açtığını anlamaya da yardımcı olmaktadır. Nitekim Erzurum’daki Đttihat ve Terakki Mektebi için bina yaptırılmak üzere yörece 800 lira kadar bir meblağ tedarik edilmiştir. Müzayedeye katılan isimlerden Tevfik Efendi ile Savcı Şakir Bey zaten Đttihat ve Terakki örgütünde yöneticidir. Bu iki isme Đttihat ve Terakki Kulübünün konferansçılarından Hukuk Mektebi Müdürü Fethi Bey’i de eklemek mümkündür.

Açık arttırma, Köroğlu’nun verdiği bilgilerden anlaşıldığına göre 50 Lira ile Konya Đl Genel Meclisi Üyesi Ramiz Bey’in üzerinde kalmıştır (1989: 33). Bu rakamın beklenilenin altında olduğu, Yusuf Mazhar imzasıyla yayınlanan “Kayıtsızlıklarımızdan” başlıklı yazının içeriğinden de anlaşılmaktadır. Müzayedeye katılımın yetersiz olması, eleştirilere neden olmuştur:

“Bir mahallede, bir köyde, bir şehirde bir mektebi taht-ı himayesine alacak, yapacağı muavenet sayesinde dua kazanacak, ba’de-l-vefat ezkâr-ı cemîlesini yâd ettirecek birkaç vatanperver yok mudur?” (Hakem, 22 Nisan 1326).

Buna rağmen özel okul açılmış, Ramiz Bey’e bu davranışından dolayı Maarif Madalyası verilmiştir (Köroğlu, 1989: 33). 1910’da faaliyete geçen ilkokula, Đttihat ve Terakki iktidara geçtikten sonra, lise ve kız bölümleri ilave edilir. Okulun Karar ve Muallim Sicil Defteri’nde, kız okulunun Başöğretmeni Rasime Haşmet Hanım’la lise kısmı öğretmenlerinden Bahattin Bey’in göreve başlama tarihi 1 Eylül 1330 (1914) olarak gösterilmiştir (ĐTMKMSD, s. 91–116; KĐTMVMD, s. 1–7). Okul bünyesinde sonradan “Ana Kucağı” adıyla bir de anaokulu açılacaktır (Türk Sözü, 5 Eylül 1917).