Anadolu Đntibah Okulu’nun Kapanışı

Anadolu Đntibah Mektebi, Milli Mücadele döneminde “ümit ve imanlarını kaybetmemiş ruhların birleştiği, kaynaştığı bir yurt haline” gelse de (Karatay, 1952: 98) yaşamını uzun süre devam ettirememiştir. Millî Mücadele’nin genel atmosferinden etkilenen okul, Selçuk Es’in belirttiğine göre Delibaş Olayı nedeniyle bir hafta kapalı kalmıştır. I. Đnönü Savaşı’ndan sonra okul müdürü Mümtaz Bahri Bey, toplantı düzenleyerek kazanılan zaferin önemini kamuoyuna anlatmak amacıyla hareket geçer. Elli kadar öğrenci, izci kıyafeti ve başlarında ön kısmına beyaz üzerine kırmızı ay yıldız yaptırılan bir külahla tören günü hazır vaziyette okulda toplanırlar. Selçuk Es, o günlerde, “Yeşil Ordu91 geliyor” sözü ile günlerce, gelecek

91

Selçuk Es’in belirttiği “Yeşil Ordu”, 1920 Đlkbaharında Anadolu’da kurulan gizli bir derneğin adıdır. Gerçekte bundan ibaret olmakla birlikte Yeşil Ordu’nun bir de efsane yönü vardır. Cemiyetin boyutlarını çok aşan bu efsane, uzun zaman kulaktan kulağa gezmiş ve çok önemli propaganda aracı olmuştur. Tunçay, Rusya’daki iç savaş sırasında “Kızıl Ordu’nun yanında beyaz karşı-devrimcilerle dövüşmek üzere çoğu Müslümanlardan kurulan Yeşil Ordu” ile eskiden Nuri Paşa’nın (Enver Paşa’nın üvey kardeşi) komutası altında toplanmış yerel birliklerin kalıntısı arasında bir ilişkinin kurulabileceğini belirtir. Kesin olan şey, Đslâmiyet’in kutsal rengi olan yeşilin, Sovyet devriminden sonra, eski Çarlık Rusya’sının çeşitli Müslüman uluslarındaki Bolşeviklerce simge olarak alındığıdır. Anadolu’da gittikçe yaygınlaşan Yeşil Ordu efsanesi bu olaydan dolayı Enver Paşa’ya dayandırılmıştır. Bu nedenle Kızıl Ordu’nun yanındaki Yeşil Ordu’ya onun adı karıştırılmış ve o daha Rusya’ya geçmeden, 1919 ortalarında “Arpaçayı’na kadar gelen ‘Bolşevik’ kuvvetlerin başında Enver Paşa’da bulunuyormuş” söylentisi, Erzurum’a ulaşmıştır. Bu gibi haberlerin Anadolu’da Đttihatçı çevreler tarafından yayıldığını düşünmek olasıdır (Tunçay, 2006: 84). Fahrettin Altay, Anadolu’da yaygınlaşmaya başlayan efsane ile ilgili şunları kaydeder: “Ankara’dan gelen haberlerden bir yeşil ordu havadisi yayıldı. Bize gelen Osman Bey’in flâmasının yeşil-kırmızı oluşu dikkati çektiyse de pek üzerinde durmadım. Şimdiki haberler, Ankara’da bir Đslâm-Bolşevik idare kurulacağı suretinde idi.

hayal orduyu gerçekmiş gibi beklediklerini anlatır (Es, KM: DN/3406). Önder, Anadolu Đntibah Mektebi’nin 16 Ekim 1920’de lağvedildiğini yazmaktadır. Sicil kayıtlarında 1921’de göreve başlayan iki öğretmenin bulunması okulun o tarihlerde açık olduğunu göstermektedir. Kapanışa giden süreçte ilk gelişme, Okul Müdürü Mümtaz Bahri’nin 1920 Ekim’inde okuldan ayrılmasıdır. Onun yerine tayin edilen Đsmail Zühtü’nün de görevden ayrılmasıyla okul tekrar Akif Paşa adını almıştır (Evren, Yeni Konya, 21–22 Ocak 1972). Bu durumda okulun büyük olasılıkla 1922 yılında kapandığını söylemek mümkündür.

Yeşil renk Đslâmlığı, kırmızı, Bolşevikliği gösteriyormuş. Resmî bir tebliğ almadığımız ve karşımızdaki düşmanla uğraştığımız için bu söylentilere fazla kıymet vermemiştim” (1970: 276).

SONUÇ

Siyasal tarihimizde 1908–1918 yılları arası, siyasal, sosyal ve ekonomik kültürün yeni oluşumlarını, önemli politik başlangıçları temsil etmektedir. Siyasal partiler ortaya çıkmış, iktidar gücünü elde edebilmek için toplumun gönüllü katılımının başka bir deyişle rızasının yaratılması önem kazanmıştır. Meşrutiyet rejiminin ilk siyasal partisine yön verenler bu nedenle, Meşrutiyet güneşi ile parlayan iktidarlarına güçlü bir toplumsal destek sağlamak amacıyla, bütün enerjileriyle bu savaşımın araçlarını yaratmaya koyulmuşlardır. Kısa süre içinde bütün ülke, Đttihat ve Terakki Kulüpleriyle, gazeteleriyle donanmıştır. Gizli bir örgütten açık siyasal faaliyet yürüten bir partiye dönüşen Cemiyetin, küçük kasabalara kadar yayılan kolları, siyasi, sosyal ve eğitime ilişkin faaliyetlerin merkezi konumuna gelmiş, ilk kez Türk halkı arasında ve kendi girişimiyle yerel siyasal toplumsallaşma biçimleri doğmuştur.

Đttihat ve Terakki Kulüpleri, açıldıkları yörelerde her türlü toplumsal gereksinime cevap verebilen yapılarıyla, parti-devletinin ana ekseni ve faal gücü olduklarını somut olarak hissettirirler. Partinin program ve ilkelerini uygulamaya, toplumsal tabanını oluşturmaya çalışan kulüplerin işlevleri, 1908–1918 arasının değişen ve Đttihat ve Terakki’nin kendisini de değiştiren koşullarına göre yeniden belirlenir. Halkın yeni düzene ve onu getiren siyasal harekete sahip çıkması konusunda ikna edilmeye çalışıldığı, “Đttihad-ı Anasır”a doğru yol alma konusundaki umutların ifade edildiği konferanslar, Balkan Savaşları’ndan sonra yerini, Türkçülük ideolojisini aşılama çabalarına bırakır. Bu ideolojinin ekonomik alana yayılmasının ilk işaretleriyle beraber kulüpler, millî ekonomi yaratma görevine de doğrudan katılırlar. Anadolu taşrasında birbiri ardına kurulmaya başlanan şirketler, kulüplerin hanesine kaydedilmesi gereken önemli faaliyetlerden biridir.

Kulüplerin faaliyetleri bunlarla sınırlı kalmaz. Đttihat ve Terakki’nin, demokratik bir ortamda siyasal mücadeleye girişmek yerine 1908 öncesi edindiği alışkanlıkları sürdürmeyi tercih etmesiyle, muhalefete karşı geliştirilen sert politikaların, trajik bölünme ve ciddi düşmanlıklara yol açan siyaset kavgalarının odağı haline gelirler. Bu çabalara en fazla katkıyı, gücünü aynı siyasal kaynaktan alan gazeteler sağlamıştır. II. Meşrutiyet’in genel atmosferi içinde çıkmaya başlayan bu gazeteler, yerel parti örgütünün faaliyetlerini duyurma, halkın ilgisini sağlama,

özellikle de yapılanları kayıt altına alma konusunda ciddi katkıda bulunmuşlardır. Muhalefetin örgütlenmeye başlamasından sonra aynı enerji, siyaset kavgalarına vakfedilir. Anadolu basını açısından II. Meşrutiyet dönemi, bu gelişim sürecinden dolayı siyasi rekabetin taşradaki temsilciğini yapan, yapılanları kayıt altına alırken kendi sicilini de yazan gazetelerin tarihi olarak adlandırılabilir.

Toplumsal taban oluşturma kaygısı, yalnızca Đttihat ve Terakki’yi değil ondan kopan partileri de değişik arayışlara itmiştir. Bu arayış, cami, okul/medrese gibi siyasetin dışında kalması gereken temel kurumları dahi parti düşünce ve taraftarlığını toplumun her kesimine benimsetme çabasının aracı haline getirir. Eğitim, bu dönemde, çökmekte olan devleti kurtarmanın aracı olmanın ötesinde bir işlev kazanmış, devlete egemen olan siyasal partilerin ideolojik elbisesini bireylere giydirme olanağını bulduğu bir alan haline gelmiştir. Muhalefetin bazı yerel örneklerde ortaya çıkan geleneksel eğitim kurumları üzerinde nüfuzunu arttırma çabaları bir yana bırakılırsa, dönemin tüm siyasal yaşamına egemen olan Đttihat ve Terakki’nin ağırlığı bu alanda da hissedilir. Kulüp ve gazete örgütlenmesini, bu birimlerin aktif destek sağladığı mektep örgütlenmesi izler. Zira 1908 sonrasında yaşananlar, örneğin 31 Mart Olayı, toplumun gönüllü katılımının, rızasının yaratılması kadar, onun bilincini daha oy verme yaşına gelmeden eğitmenin de önemli olduğunu öğretmiştir. Bu koşullarda görevlerinin önemini kavrayabilecek, toplumda ve zihniyette bir devrim yapabilecek yeterlikte gençlerin yetişmesi daha da önemli hale gelmiştir.

Eğitim ve buna bağlı olarak okullaşma vurgusu, partinin yeraltı bir örgüt olarak faaliyet gösterdiği zamandan beri önemini artan bir biçimde korumuştur. Yeraltı bir örgüt olarak faaliyet gösterilen zamanlarda, Đttihat ve Terakki Cemiyeti kurucularının eğitimden beklentileri, genel anlamda Abdülhamit’i devirerek Meşrutiyeti ilân etmek için topluma görevlerini öğretmesi, dolayısıyla onu cehaletten kurtarmasıdır. Ancak o dönemde Cemiyet, bu uğurda para sarf edecek güçte değildir. Hareketin oluşumunda belirleyici bir role sahip olan Selanik, eğitim alanındaki yaklaşımı da etkilemiş, okullaşma düşüncesi, her siyasal hareketin kendi okulunu örgütlediği bu coğrafyada olgunlaşmıştır. Meşrutiyetten önce Cemiyetin gizlice satın aldığı Yatılı-Gündüzlü Ticaret Đdadisi, Selanik’in ticari ve tarihsel/toplumsal konumundan kaynaklanan koşullarının ürünüdür. Meşrutiyetin ilânıyla “yeraltı

çalışmaları devresi” sona eren Cemiyet, Selanik’in kazanımlarını yerinde değerlendirerek ideolojisini topluma yayma olanağını eğitim alanında aramaya başlamış, dahası 1908–1918 arası dönemde, toplumu bütün olarak propaganda süreci içine alacak sistemli bir eğitim programıyla bir “eğitmen parti” olarak kendini kanıtlamıştır.

Kuruluş ve gelişme olanağını eğitim kurumlarında bulan parti, halkı eğitmeye verdiği önemi bundan da öte okullarda egemenlik kurma isteğini, 1909 tüzüğünde kulüpleri aracılığıyla yürütüleceğini açıkladığı Gece Okulları açma ve en az bir okulu himaye altına alarak modernleştirme göreviyle açık bir şekilde ilân etmiştir. Toplumun ihmal edilmiş kesimlerine ulaşabilmek için açılan Gece Okullarında okuyan öğrenciler, bir taraftan okuyup yazmayı öğrenerek en azından bir gazeteyi okuyup anlayabilecek düzeye gelirken diğer taraftan kendilerine böylesine önemli bir olanağı “maarifperver Cemiyet”in sağladığının bilincinde olarak buralardan mezun olmaktadırlar. Bütün ümitlerini gençliğe bağlayan Đttihatçılar, “yetiştirme” işini, Falih Rıfkı Atay gibi gençleri bünyesinde toplayan Đttihat ve Terakki Kulüplerinde genç zabitler aracılığıyla acil düzeyde ele alırken, Đmparatorluğun önemli merkezlerinde açtıkları Đttihat ve Terakki Okullarıyla, daha uzun süreye yaymışlardır. Bulundukları yörenin kendine özgü koşullarının izini taşıyan okulların, Selanik dışına yayılmasına Đttihatçı valiler öncülük etmiş, Doğu bölgelerine, toplumsal dokuya uygun olarak Đttihat ve Terakki Medreseleri inşa edilirken, ticaretin geliştiği kıyı kentlerinde, yabancı dil eğitimine ağırlık veren modern ticaret okulları açılmıştır. Çoğu yeni inşa edilmiş bazen de kira ile tutulmuş modern binalarda “yeni tarz” üzere eğitim veren bu okullar, bazı mezunlarının anılarında tekrarlanan biçimiyle açıldıkları yörelerde, Meşrutiyet eğitiminin modernleştirici misyonunun önemli bir parçası olmuşlar, millî duygular yanında çağdaş değerlerle donanmış politikacılar, bilim ve sanat adamları, ilk kadın öğretmeler, tüccar ve bankacılar yetiştirmişlerdir.

II. Meşrutiyet’ten sonra Đmparatorluğun diğer önemli merkezlerinde olduğu gibi Konya’da da bir Đttihat ve Terakki Okulu açılmıştır. Konya’da Đttihat ve Terakki’nin yoğun çabalarına rağmen varlık göstermeyi başarmış muhalif bir zümrenin bulunması, aynı zamanda bir tarikat şeyhi olan Zeynelabidin Efendi’nin yönlendirmesiyle Hürriyet ve Đtilaf safında toplanan bu zümrenin, 1912 sopalı

seçimlerinde geniş bir taban desteğinin yardımıyla Zeynelabidin Efendi’yi Meclise göndermeyi başarması, toplumda ve zihniyette bir devrim yapabilecek yeterlikte gençlerin yetişmesini Konya açısından daha da önemli hale getirmiştir. Yöresel destek sağlama girişiminden istenilen sonuç alınamasa da okul açılmış, Đttihat ve Terakki adıyla faaliyet gösterdiği dönemde en büyük desteği, maddî olanak temin eden, yetişmiş insan unsurunu hizmetine sunan, halkla ilişkilerini yapan yerel parti örgütünden görmüştür. Okul, partinin somut varlığının tarihe karıştığı bir ortamda idealist Đttihatçıların kişisel gayretleriyle yaşatılmaya çalışılmıştır. Güçlü bir öğretim kadrosuna sahiptir. Öğretim kadrosunun çekirdeğini, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Konya’daki düşünce hayatının merkezinde yer alan yerel aydınlar oluşturmaktadır. Öğretmenlik, yazarlık, yerel politikacılık, milletvekilliği, gazete sahipliği; Arapça, Farsça, Fransızca gibi yabancı dillere hâkimiyet: bütün bu nitelikler, önce Đttihatçı sonra Kemalist olan ve eğitim ve yayın yoluyla toplumu geliştirmeye/dönüştürmeye adanmış kişilikleri karakterize eder.

Konya Đttihat ve Terakki Mektebi, güçlü öğretim kadrosuyla I. Dünya Savaşı boyunca, şehri giderek çağdaş ve millî düşünceye açık hâle getiren bir ocak; Anadolu Đntibah Mektebi, Millî Mücadele döneminde, ümit ve imanlarını kaybetmemiş ruhların birleştiği, kaynaştığı bir yurt hali haline gelir. Öğrenciler, okul ortamının temel unsurları olan öğretim kadrosu, ders programı, okul kültürü ve aynı zamanda sosyal faaliyetler aracılığıyla kendilerine bu olanakları sunan Đttihat ve Terakki’nin yarı-kutsal varlığına dolaysız bir biçimde bağlanarak okuldan mezun olurlar. Konya Đttihat ve Terakki Mektebi ve devamı olarak kurulan Anadolu Đntibah Mektebi, Konya’nın ilk kadın öğretmenlerini, saygın bilim adamı ve araştırmacılarını, gazetecilerini yetiştirir; tarihiyle, millî-laik bir Türk devletinin kurulması için gerekli şartların oluştuğu bu son dönemde, topluma bir eğitmen gibi bakmaktan kendini alamayan Đttihat ve Terakki’nin ülkeye “kendi” şeklini verme çabalarına ışık tutar.

KAYNAKÇA

Belgeler

BOA, 29/Z /1303 (Hicrî), DN: 154, GN: 227, FK: DH.SAĐDd... BOA, 12/Ş /1327 (Hicrî), DN: 2, GN: 2, FK: DH.EUM.THR. BOA, 12/S /1327 (Hicrî), DN: 174, GN: 1327/S-12, FK: Đ..HUS. BOA, 16/L /1327 (Hicrî), DN: 28/-1, GN: 40, FK: DH.MUĐ. BOA, 28/Ş /1327 (Hicrî), DN: 8/-2, GN: 48, FK: DH.MUĐ. BOA, 06/L /1327 (Hicrî), DN: 23, GN: 1327/L-02, FK: Đ..DFE. BOA, 21/Z /1327 (Hicrî), DN: 45/-2, GN: 11, FK: DH.MUĐ. BOA, 26/Z /1328 (Hicrî), DN: 26/-1, GN: 23, FK: DH.ĐD.. BOA, 22/Ca/1328 (Hicrî), DN: 15, GN: 1328/Ca-8, FK: Đ..MF.. BOA, 22/L /1328 (Hicrî), DN: 16, GN: 1328/L-4, FK: Đ..MF.. BOA, 28/Ca/1329 (Hicrî), DN: 50, GN: 1, FK: DH.MB..HPS. BOA, 13/R /1329 (Hicrî), DN:17, GN: 1329/R-6, FK: Đ..MF.. BOA, 22/Ca/1329 (Hicrî), DN: 152, GN: 32, FK: MV.

BOA, 08/S /1330 (Hicrî), DN: 1491, GN: 1330/S-21,FK: Đ..DH.. BOA, 22/Ra/1330 (Hicrî), DN: 26/-1, GN: 68, FK: DH.ĐD.. BOA, 07/L /1330 (Hicrî), DN: 33, GN: 43, FK: DH.ĐD.. BOA, 07/M /1331 (Hicrî), DN: 160/-1, GN: 21, FK: DH.ĐD.. BOA, 09/N /1331 (Hicrî), DN: 179, GN: 73, FK: MV. BOA, 27/Ca/1332 (Hicrî), DN: 190, GN: 33, FK: DH.ĐD.. BOA, 21/Ş /1332 (Hicrî), DN: 87, GN: 4, FK: DH.EUM.EMN. BOA, 20/Ca/1333 (Hicrî), DN:130, GN: 32, FK: DH.UMVM BOA, 30/Z /1333 (Hicrî), DN: 133, GN: 81, FK: DH.UMVM BOA, 10/L /1334 (Hicrî), DN: 140, GN: 67, FK: DH.UMVM BOA, 07/Ca/1335 (Hicrî), DN: 67, GN: 19, FK: DH.UMVM BOA, 04/R /1335 (Hicrî), DN: 246, GN: 86, FK: MV.

BOA, 25/Ra/1336 (Hicrî), DN: 13,GN: 37, FK: DH.MB..HPS. BOA, 11/C /1336 (Hicrî), DN: 249, GN: 56, FK: MV.

BOA, 23/Ca/1337 (Hicrî), DN: 47, GN: 59, FK: DH.UMVM BOA, 01/Ca/1337 (Hicrî), DN: 62, GN: 39, FK: DH.UMVM

BOA, 13/Ca/1338 (Hicrî), DN: 218, GN: 44, FK: MV.

BOA, ŞDEHKD/Maarif-III/54, Defter No: 37, EN: 760–1230; Defter No: 65, EN: 197–1691–2190; Defter No: 72, EN: 220–1866–2505; Defter No: 93, EN: 315– 3815–2483.

BCA, 16/12/1930, D: 4125, FK: 30..10.0.0,YN: 3.18..5.

BCA, 19/12/1940, D: 2.BÜRO, FK: 490..1.0.0, YN: 517.2077..7.

Đttihat ve Terakki Mekteplerinin Karar ve Muallim Sicil Defteri, BYEK, DN: 52. Konya Đttihat ve Terakki Mektepleri Đmtihan-ı Umumî ve Hususî Numara Defteri, BEYK, DN: 33.

Konya Đttihat ve Terakki Mektepleri Varidat ve Masraf Defteri, BEYK, DN: 13. Süreli Yayınlar Babalık Bârika Hakem Halk Konya Osmanlı Meşrık-ı Đrfan Ocak Türk Sözü Yeni Fikir Yeni Konya Kitap ve Makaleler

Adıvar, H. E. (1991). Yeni Turan, Đstanbul: Atlas Kitabevi.

Adil Hikmet Bey (1998). Asya’da Beş Türk, Yusuf Gedikli (Hz.) Đstanbul: Ötüken Yayını.

Ahmad, F. (1999). Đttihat ve Terakki (1908–1914), Đstanbul: Kaynak Yayını.

Ahmet Şerif (1999). Anadolu’da Tanîn, C: I, Mehmed Çetin Börekçi (Hz.), Ankara: TTK Yayını.

Ahmet Şerif (1999). Arnavudluk’da, Sûriye’de,Trablusgarb’de Tanîn, C: II, Mehmed Çetin Börekçi (Hz.), Ankara: TTK Yayını.

Akandere, O. (1999). “Konya Đlinin (Vilâyetinin) Cumhuriyet Öncesi ve Cumhuriyetten Günümüze Kadar Đdarî Yapısı ve Geçirdiği Değişiklikler” Millî Mücadele’den Günümüze Konya (1915–1965), C: I, Konya: Konya Valiliği Đl Kültür Müdürlüğü Yayını.

Akçura, Y. (1981). Yeni Türk Devletinin Öncüleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını. Akşin, S. (1998). Jön Türkler ve Đttihat ve Terakki, Ankara: Đmge Kitabevi Yayını. Akyüz, K. (1986). “Türk Ocakları”, Belleten, C: L, S: 196, Ankara: TTK Yayını. Akyüz, Y. (1982). Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını.

Alemdar, K. (2001). Đletişim ve Tarih, Ankara: Ümit Yayıncılık.

Alkan, M. Ö. (2003). Đmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Selanik’ten Đstanbul’a Terakki Vakfı ve Terakki Okulları 1877–2000, Đstanbul: Terakki Vakfı Yayını.

Altay, F. (1970). 10 Yıl Savaş 1912–1922 ve Sonrası, Đstanbul.

Arabacı, C. (1991). Millî Mücadele Dönemi Konya Öğretmenleri, Konya. Arabacı, C. (1998). Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri, Konya: KTO Yayını. Arabacı, C. (1999). “Sebîlürreşad’ın Cumhuriyet ve Yeniliklere Bakışı”, Selçuk Đletişim, C.I/13–23, Konya.

Arabacı, C. (2002). “Vilayet Matbaaları ve Konya Vilayet Matbaası”, Selçuk Đletişim, C: 2, S: 2, Konya.

Arabacı, C. (2007). “Bir Partizan Gazetecilik Örneği: Konya Osmanlı Gazetesi” Đletişim ve Ötesi, Bilal Arık-Mustafa Şeker (Ed.), Konya: Tablet Yayını.

Arıkan, M. (1998). Hamdi Ragıp Atademir (Hayatı Şahsiyeti ve Fikirleri), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.

Arıkan, Z. (1985). “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Đzmir Basını”

Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C: I, Đstanbul: Đletişim Yayını. Arun, F. (1968). Muallim Refik Kırış Hayatı ve Eserleri, Ankara.

(Atatürk), M. K. (1927). Nutuk, Ankara: Türk Tayyare Cemiyeti Yayını. Atay, F. R. (1963). Batış Yılları, Đstanbul: Dünya Yayını.

Atalay, A. N. (1948). “Jübile” (Öğretmenler jübilesi ile ilgili başlıksız yazısı), Konya, Mart–1948, S: 113.

Aydemir, Ş. S. (2001). Menderes’in Dramı?, Đstanbul: Remzi Kitabevi.

Aydın, H. (2007). “II. Meşrutiyet Döneminde Konya’da Đslamcı Muhalefetin Sesi: Meşrık-ı Đrfan”, S. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, No: 17.

Aydın, H. (2008). Halk (1923) Konya’da Yayınlanan Kemalist Bir Gazete, Ankara: G. Ü. Đletişim Fakültesi Yayını.

Ayhan, B. (2007). Millî Mücadele’de Basın, Konya: Tablet Kitabevi Yayını.

Aytekin, H. (1991). Đttihat ve Terakki Dönemi Eğitim Yönetimi, Ankara: Gazi Eğitim Fakültesi Yayını.

Başar, A. H. (1981). Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye, Ankara: AĐTĐA Gazetecilik ve Halkla Đlişkiler Yüksek Okulu Yayını.

Baştak, N. F. (1926). “Konya Hayat-ı Matbuatına Bir Nazar” Babalık, 30 Eylül 1926. Baştak, N. F. (1928). “Merhum Đsmail Zühtü Bey”, Yeni Fikir, 20 Haziran 1928, S: 37.

Baştak, N. F. (1942). “Merhum Üstad Bay Ferit Uğur Hakkında” Konya, Mart– 1942, S: 41.

Baştak N. F. (1944). “Konya’da Fikrî Hayata Ricî Bir Bakış”, Konya, Temmuz– 1944, S: 69.

Bayar, C. (1967). Ben De Yazdım- Millî Mücadele’ye Gidiş, C: I, Đstanbul. Bayraktutan, Y. (1996). Türk Fikir Tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.

Bayur, Y. H. (1983). Türk Đnkılâbı Tarihi, C: I-Kısım: I/II, Ankara: TTK Yayını. Berkem, S. S. (1960). Unutulmuş Günler, Đstanbul: Hilmi Kitabevi.

Berkes, N. (2003). Türkiye’de Çağdaşlaşma, Đstanbul: Yapı Kredi Yayını. Beysanoğlu, Ş. (1959). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları, C: II, Đstanbul: Diyarbakır’ı Tanıtma Derneği Yayını.

Bezirci, A. (1970). “Đlk Sosyalist Şairimiz: Rasim Haşmet”, Forum, 16 Şubat 1970, S: 374.

Birgen, M. (2006). Đttihat ve Terakki’de On Sene, C: 1, Zeki Arıkan (Hz.), Đstanbul: Kitapyayınevi.

Birinci, A. (1995–1998). “Meşrutiyet Matbuatı”, Kebikeç, S: 2/143–147; S: 3/71–76; S: 4/39–42; S: 5/61–67: S: 6/87–89.

Birinci, A. (1989). “Trabzon’da Matbuat ve Neşriyat Hayatı”, Trabzon Kültür Sanat Yıllığı (88–89), Đstanbul.

Birinci Türk Dil Kurultayı Tezkereler Müzakere Zabıtları (1933). Đstanbul: Devlet Matbaası.

Bleda, M. Ş. (1979). Đmparatorluğun Çöküşü, Đstanbul: Remzi Kitabevi Yayını. Bolay, S. H. (1999), Felsefî Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayını. Bozdoğan, A. (2006). Türk Ocağının Taşra Dergileri, Ankara: Türk Ocakları Ankara Şubesi Yayını.

Cevizci, A. (2003). Felsefe Terimleri Sözlüğü, Đstanbul: Paradigma Yayını. Coşar, Ö. S. (Tarihsiz). Millî Mücadele Basını, Đstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayını.

Çakır, H. (2002). Osmanlı’da Basın-Đktidar Đlişkileri, Ankara: Siyasal Kitabevi. Çapanoğlu, M. S. (1967). “Ekrem Reşad Bey (Mehmed)” md., Đstanbul

Ansiklopedisi, Reşat Ekrem Koçu (Hz.), C: 9, S: 125, Đstanbul: Koçu Yayını. Çavdar, T. (1991). Đttihat ve Terakki, Đstanbul: Đletişim Yayını.

Çavdar, T. (2001). Bir Örgüt Ustasının Yaşam Öyküsü Talat Paşa, Ankara: Đmge Kitabevi.

(Çığıraçan), T. Đ. H. (1332). Avrupalılaşmak, Đstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı. Çoker, F. (Hz.). (1995). Türk Parlamento Tarihi-Millî Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919–1923, C: III, Ankara: TBMM Vakfı Yayını.

Demirsoy, A. (2008). Konya Basınında Afif Evren (1922–1977), S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla Đlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı Araştırma Yöntemleri Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi.

Derveze, Đ. (2007). Osmanlı Filistininde Bir Posta Memuru Đzzet Derveze, Ali Benli (Çev.), Đstanbul: Klasik Yayını.

Dinçer, F. (2007). Kâzım Nami Duru Hayatı, Eserleri ve Türkçe Öğretimine

Katkıları, Ankara: G. Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Dumont, P. (2001). “Bir Osmanlı Sosyalizminin Doğuşu”, Selanik 1850–1918, Gilles Veinstein (Hz.), Cüneyt Akalın (Çev.), Đstanbul: Đletişim Yayını.

Dursun, M. K. (1994). Đzmir Hatıraları, Ünal Şenel (Hz.), Đzmir: Akademi Kitabevi. Dursunoğlu, C. (1946). Millî Mücadele’de Erzurum, Ankara.

Duru, K. N. (1957). Đttihat ve Terakki Hatıralarım, Đstanbul. Duru, K. N. (1965). Ziya Gökalp, Đstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

Emiroğlu, K. (1999). Anadolu’da Devrim Günleri, Ankara: Đmge Kitabevi Yayını. Ercilasun, A. B. (1993). Dilde Birlik, Ankara: Ecdâd Yayını.

Ergin, O. (1942). Türkiye Maarif Tarihi- Meşrutiyet Devri Mektepleri, C: 4, Đstanbul. Ergün, M. (1996). Đkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908–1914), Ankara: Ocak Yayını.

Erişirgil, M. E. (1984). Ziya Gökalp, Đstanbul: Remzi Kitabevi.

Ertürk, H. (1996). Đki Devrin Perde Arkası, (Yazan: Samih Nafiz Tansu), Đstanbul: Sebil Yayınevi.

Es, S. “Türkiye ve Dünyaca Tanınmış Konya Şahsiyetleri”, KM, Selçuk Es Dosyası, DN: 3406.

Es, S. “Konya Đntibah ve Terakki Okulu Hatıraları” KM, Selçuk Es Dosyası, DN: 3406.

Evren, A. (1944), Konya Đçin, Konya: Babalık Basımevi.

Evren, A. (1954). “Muallim, Şair Hicrî”, Yeni Meram, 15 Nisan 1954.

Evren, A. (1972). “Onlar ve Biz”, Yeni Konya, 19–21 Ocak/12–19 Şubat 1972. Evren, A. (1973). “Bir Düşünsel Atılım” Yeni Konya, 12–16 Kasım 1973.

Eyice, S. (1995). “Erdoğan, Abdülkadir” md., TDV Đslâm Ansiklopedisi, C: 11, Đstanbul: TDV Yayını.

Eyice, S. (2002). “Koçu, Reşat Ekrem” md., TDV Đslâm Ansiklopedisi, C: 26, Ankara: TDV Yayını.

Fındıkoğlu, Z. F. (1947). “Matbuat Tarihimizden Mühim Bir Yaprak”, Cumhuriyet, 17 Haziran 1947.

Goloğlu, M. (1968). Erzurum Kongresi, Ankara.

Gökalp, Z. (1998). Kızılelma, Lâtif Uğurtekin (Hz.), Đstanbul: Kamer Yayını. Gündem, N. (2002). Günler Boyunca Hatıralar, Đzmir: Đzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını.

Güneri, S. N. (1999). Hatıra Defteri, Ali Birinci (Hz.), Đstanbul: Erzurum Kitaplığı. Güneş, G. (2007). “Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Aydın’da Basın Yayın Hayatı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih

Araştırmaları Dergisi, Cilt: XXVI, S:41/21–59.

Güzel, Ş. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal Değişim ve Kadın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C: 3, Đstanbul: Đletişim Yayını. Halıcı, M. (2007). Selçuklu’dan Günümüze Konya’da Đz Bırakanlar, Đzmir. Hanioğlu, M. Ş. (1985). “Batıcılık”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C: 5, Đstanbul: Đletişim Yayını.

Hanioğlu, M. Ş. (1989). Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı Đttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, C: I (1889–1902), Đstanbul: Đletişim Yayını.

(Đleri), C. N. (1331). Kadınlarımız, Đstanbul: Matbaa-i Đçtihad.

Đnal, Đ. M. K. (1988). Son Asır Türk Şairleri, C: II–IV, Đstanbul: Dergâh Yayını.