Đptidaî Programı

Konya Đttihat ve Terakki Okulu iptidaî kısmı ders programı, altı dershaneli ve altı muallimli iptidaî mekteplerde uygulanan müfredata73 uygun hazırlanmıştır. Kız

72

Meclisin 14 Teşrin-i evvel 1332 Cuma günü gerçekleşen birleşiminde aile bireyleri olarak nitelenen bütün öğretmenlerin her zaman toplanamayacağı düşüncesiyle, dört kişilik bir daimî heyet oluşturulması, ihtiyaç duyulan zamanlarda genel toplantıların yapılması kararlaştırılmıştır. Gizli oyla komisyon üyeliğine seçilen isimler Hisabî, Mehmet Muhlis, Naim ve Đsmail Efendi’lerdir (ĐTMKMSD, DN: s. 133–134).

73

Altı Dershaneli ve Altı Muallimli Đptidaî Mekteplerinde ders dağıtım cetveli:

Sınıflar: 1 2 3 4 5 6

Alfabe ve Eczâ-yı Şerife: 6 - - - Kur’ân-ı Kerim ve Malûmat-ı Diniye: 1 4 4 4 3 3

okuluna ait sınav cetvellerine ulaşılamadığı için derslerin sınıflara göre dağılımı verilememiş, program, öğretim kadrosunun girdiği derslere göre tespit edilmiştir. Buna göre kız okulunda okutulan dersler şunlardır: Elifbâ, Kur’an-ı Kerim, Ulûm-i Diniye, Musahabât, Kıraat, Kavâid, Kitabet, Đnşad, Đmlâ, Tarih, Coğrafya, Hesap, Hendese, Hüsn-i Hat, Eşya, Elişi, Resim, Musikî, Terbiye-i Bedeniye, Dikiş ve Biçki.

1916–1917 ders yılı “Birinci ve Đkinci Đmtihan-ı Hususî Not Cetveli”ne göre (KĐTMĐUHND, DN: s. 1–6/Bkz: Ek–4) okulun iptidaî bölümü erkek şubesinde okutulan derslerin sınıflara göre dağılımı şöyledir:

Birinci Sınıf: Elifba, Musahabat-ı Ahlâkiye, Hesap, Eşya Dersleri, Ziraat, El Đşleri, Resim, Musikî, Terbiye-i Bedeniye.

Đkinci Sınıf: Kur’an-ı Kerim, Ulûm-i Diniye, Musahabat-ı Ahlakiye, Kıraat, Đmlâ, Sarf ve Nahiv, Hesap, Eşya Dersleri, Ziraat, El Đşleri, Resim, Musiki, Terbiye-i Bedeniye.

Üçüncü Sınıf: Kur’an-ı Kerim, Ulûm-i Diniye, Musahabat-ı Ahlakiye, Kıraat, Đmlâ, Ezber, Hüsn-ü Hat, Sarf ü Nahiv, Tarih, Coğrafya, Hesap, Eşya Dersleri, Ziraat, El Đşleri, Resim, Musikî, Terbiye-i Bedeniye.

Dördüncü Sınıf: Kur’an-ı Kerim, Ulûm-i Diniye, Musahabat-ı Ahlakiye, Kıraat, Đmlâ, Ezber, Sarf ve Nahiv, Hüsn-i Hat, Tarih, Coğrafya, Hesap, Eşya Dersleri, Ziraat, El Đşleri, Resim, Musiki, Terbiye-i Bedeniye.

Musâhabât-ı Ahlâkiye: 3 2 2 1 1 1 Kıraat: 3 3 2 2 2 2 Đmlâ: - 1 1 1 1 1 Ezber: 1 1 1 1 1 1 Yazı: - - 1 1 1 1 Sarf ü Nahiv: - 2 2 1 1 1 Tahrir: - 1 1 2 2 2 Tarih: - 2 2 2 2 2 Coğrafya: - 1 1 2 2 2 Hesap: 4 3 2 2 2 2 Hendese: - - 1 1 1 1 Eşya Dersleri: 4 2 2 2 2 2 Ziraat: 2 2 2 2 2 2 El Đşleri: 2 2 2 2 2 2 Resim: 1 1 1 1 2 2 Gınâ (Musiki ağırlıklı): 1 1 1 1 1 1

Terbiye-i Bedeniye: 2 2 2 2 2 2 (Aytekin, 1991: 64).

Beşinci Sınıf: Kur’an-ı Kerim, Ulûm-i Diniye, Musahabat-ı Ahlakiye, Kıraat, Đmlâ, Ezber, Hüsn-i Hat, Sarf ve Nahiv, Tahrir, Tarih, Coğrafya, Hesap, Hendese, Eşya Dersleri, Ziraat, El Đşleri, Resim, Musiki, Fransızca, Terbiye-i Bedeniye.

Altıncı Sınıf: Kur’an-ı Kerim, Ulûm-i Diniye, Musahabat-ı Ahlakiye, Kıraat, Đmlâ, Ezber, Hüsn-i Hat, Sarf ve Nahiv, Tahrir, Tarih, Coğrafya, Hesap, Hendese, Eşya Dersleri, Ziraat, El Đşleri, Resim, Musiki, Fransızca, Terbiye-i Bedeniye.

1916–1917 ders yılına ait bu program, 1915–1916 ders yılı Umumî Đmtihan Cetvelinde yer alan ders dağılımına göre bazı farklılıklar içermektedir. Önceki yıla oranla birinci sınıf programı dinî dersler (Kur’an-ı Kerim, Eczay-ı Şerife, Ulûm-i Diniye ) bakımından sadeleştirilmiş, 5 ve 6. sınıf programlarına Fransızca dersi ilave edilmiştir. Ders programlarının dinamik yapısı 1917–1918’e ait “Hususî ve Umumî Đmtihanlar” not cetvellerinde de görülmektedir. 1913 tarihli Đlköğretim Kanunu’na uygun biçimde düzenlen bu cetvellere göre, ikinci sınıf derslerine bir önceki yıla bakışla Tarih ve Coğrafya; dördüncü sınıfa ise Geometri dersi ilave edilmiştir. Sonraki döneme ait not cetvellerinde Geometrinin üçüncü sınıfta da okutulmaya başlandığı görülmektedir. 3–6. sınıflarda okutulan Güzel Yazı dersi de sonradan Yazı olarak değiştirilmiştir (KĐTMĐUHND, s. 1–6 ). Süreç içinde yaşanan bu değişiklikler yanında Selanik’teki iptidaînin programıyla kıyaslandığında Malumat-ı Nafia, Tarih- i Enbiya, Jimnastik, Lûgat, Müntahabât-ı Osmaniye, Sarf ü Nahv-i Osmanî, Fünûn-i Tabiiye gibi derslerin bu programda yer almadığı görülmektedir.

Konya Đttihat ve Terakki Mektebi Öğretmenler Meclisi, bir ve ikinci sınıf derslerinin müfredat gereğince az olması nedeniyle haftada sekiz saatlik boşluğu dikkate alarak ilave program geliştirmiştir. Kendi başlarına bırakılması sakıncalı görülen küçüklerin, çevrede görülen eşya hakkında bilgi edinmelerini, adab-ı muaşerete uygun konuşma öğrenmelerini, hesap becerilerini ve okuma alışkanlıklarını geliştirmelerini amaçlayan program aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir:

Ders Adı Sınıf Saat Öğretmen

Eşya Dersleri 2 1 Baş Muallim Đsmail Efendi.

Hesâb-ı Zihnî 1 1 Selahattin Efendi.

Eşya Dersleri 1 1 Baş Muallim Đsmail Efendi.

Konuşma 1 2 Müdür Necati Efendi.

Hesap 2 1 Selahattin Efendi.

Đptidaî programlarında dikkat çekici özelliklerden biri, yabancı dil eğitimine verilen önemdir. Okulda yabancı dil eğitimi, Selanik’teki iptidaî ve rüşdî programlarıyla aynı yoğunlukta olmasa da beşinci sınıftan itibaren verilmektedir. Okutulan yabancı dil Fransızcadır. Ayrıca, yabancı dil öğrenimine verilen önem gereğince, okul dışından Fransızca öğrenmek isteyenler için de bir dershane açılmıştır (Türk Sözü, 2 Ağustos 1917). Yabancı dil eğitimi ile ilgili ilk yenilik, okul bünyesinde Vali Muammer Bey’in himayesinde bir “Almanca Şubesi”nin açılışıdır. 9 Teşrin-i Evvel 1917 tarihli Türk Sözü’nde yayınlanan haber, şubenin, okul öğrencilerinden yabancı dil konusunda kabiliyetli olanlar ve okul dışından Almanca öğrenmek isteyenler için açıldığını belirtir. Haberin devamında altı çizilse de, Türk Sözü’nün sonraki sayılarında Almanca Şubesinin açılışını ve ders saatlerini içeren ajans duyurusuna ne yazık ki rastlanmamıştır. Bununla birlikte “Đttihat ve Terakki Mektebi’nde Almanca” başlığıyla aynı gazetenin 24 Teşrin-i Evvel 1917 tarihli sayısında yayınlanan bir haber, Vali Muammer Bey’le “yeni bir hayata” giren mektebin, erkekler bölümünde, Fransızca ile birlikte Almanca dersinin de verilmeye başlandığını duyurmaktadır. Türk Sözü, haberin sonunda Almancadan yararlanılacak alanları sıraladıktan sonra Muammer Bey’in bu faaliyetini büyük bir sevinçle karşıladığını belirtir. Değişikliğin izlerini okulun imtihan cetvellerinde de görmek mümkündür. Almanca dersi altıncı sınıf ile idadî programlarına eklenmiştir (KĐTMĐUHND, s. 6 ve dev.).

Almancanın ders programlarına girişi, kuşkusuz dönem itibariyle her geçen gün etkisi daha da hissedilen Alman kültürel yayılmasının bir sonucudur. Ortaylı, Almanya’nın iktisadî, siyasî ve askerî nüfuz alanına giren Osmanlı Devleti’nin gerçek Alman kültürünü değil yüzeysel Alman kültürünü, Alman propagandasını tanıdığını belirtir. Propagandanın önemli bir aracı olan Almancanın, Đngilizce ve Fransızcaya karşı yaygınlaştırılması gereği, “pancermenist propagandacılar” tarafından öteden beri tekrarlanmaktadır. Bu politikanın hedeflerinden biri de Yakın Doğu’daki Alman çıkarlarına yardımcı olacak Osmanlı gençlerini yetiştirecek Alman okullarını, aralarında Konya’nın da bulunduğu birçok vilayete yaymaktır (2006: 78–

79). I. Dünya Savaşı’nın bitimine doğru Đttihat ve Terakki Mektebi’nde Almanca şubesinin açıldığının ve Almanca dersinin verilmeye başlandığının parti gazetesi tarafından büyük bir heyecanla duyurulması, Alman nüfuz alanına giren Cemiyetin kendine bağlı okulların müfredatını da bu doğrultuda şekillendirdiğini göstermektedir. Zira Selanik Đttihat ve Terakki Mektebi’nin 1909’da parti gazetelerinde yayınlanan müfredatında Almanca dersine yer verilmemiştir.