Lokasyon Oranı

Buna göre istihdama göre gini katsayısı aşağıdaki gibidir:



Bölgesel uzmanlaşmada bir bölgede sanayinin dağılımının eşitlik derecesi belirlenmektedir. Mantıken belirli bölgedeki sanayi yapısı, sanayinin eşit dağılımından ziyade birimlerin (örn, ülke genelinde dağılımının) karşılaştırılması için ortalama bir değer ilişkisi üzerine kurulmuştur (Traistaru ve Iara, 2002:8–9).

Eğer bir j sektöründeki istihdam toplam istihdamla aynı şekilde dağılmış ise (yani j sektörünün istihdam payı toplam istihdam payına eşitse) Gini katsayısının değeri 0’dır.

Eğer sektör istihdamı toplam olarak bir bölgede kümelenmiş ise Gini katsayısı 0.5’dir (Devereux vd., 1999:6). Gini katsayısı belirli bir sektörün yığılma/yoğunlaşma düzeyi hakkında da bilgi vermekte ve sektörler arasında yığılma(dağılma) düzeyleri arasında karşılaştırmaya izin vermektedir. Bununla birlikte, katsayının yüksek çıkması halinde yığılmanın sadece bir boyutu açığa çıkmaktadır, yani bu da, i sektörünün sınırlı sayıda bölgede yığılmasıdır. Bu bölgelerin, coğrafi dağılımı bilinmemektedir. Bölgeler mekansal olarak kümelenebilir ya da bütün alana dağılabilmektedir. Fakat yığınlaşma düzeyleri farklı olmasına rağmen her iki durumda da gini katsayısı değişmeden uzmanlaşmasını ölçmektedir. Lokasyon oranı olarak da bilinen lokasyon katsayısı LQ ile bir bölgedeki sanayileşme düzeyinin artması ya da azalması, bölgede hangi sanayi sektörünün geliştiği ya da gerilediği, bölgedeki sanayileşmenin ülkeye göre nispi önemi ve bölgedeki rekabetçi sanayilerin ülkenin diğer bölgelerdeki sanayilerle karşılaştırılması ortaya konulmaktadır. Bir bölgedeki ya da yöredeki ekonomik güçlerin ve zayıflıkların belirlenmesinde oldukça önemlidir.

Lokasyon oranı (LQ), hem farklı sanayileri hem de bölgesel ekonomiler arasındaki karşılıklı benzerlikleri tanımlamada çok yararlıdır. Bu oran, sezgisel olarak açıkça bilinen yığılma ekonomilerini onaylamakta (örn Denizli’de tekstil sektörünün yoğunlaşması gibi) ve ekonomilerin büyümesi, değişmesi ve çeşitlenmesi gibi gelişen trendlerin ortaya çıkmasına yardımcı olmaktadır. LQ oranı, aktarılabilir vasıflara sahip işçilerin yoğun olduğu alanlarda işverenlerin ileriye dönük olarak istihdam etmek üzere işçi alması ya da işgücünü yerel talebin yerel arzı aştığı bölgelere yönlendirmek amacıyla kullanılan işgücü ve ekonomik kalkınma için de mükemmel bir araçtır (Baer and Brown, 2006:3)

Formülde, bir alandaki (il ya da bölge) ekonomik faaliyetlerin bileşimi daha büyük bir alan (bölge ya da ülke) ile kıyaslanmaktadır. Her iki alan için karşılaştırılabilecek verilerin mevcut olması halinde, herhangi bir sanayi için LQ değeri hesaplanabilecektir.

LQ katsayısının hesaplanmasında istihdam, çıktı, gelir ya da katma değer verileri kullanılabilmektedir. Temel ya da temel olmayan sanayilerin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Bu analizde bölge bazında toplam sanayi verilerinin yanı sıra, alt sanayilere ait veriler de kullanılarak spesifik sanayiler belirlenebilmektedir.

Bu çalışmada LQ, 1993–2001 yılları için iki basamaklı toplam imalat sanayi verileri il bazında hesaplanmıştır. Ele alınan yıllarda her bir il itibariyle istihdam verilerinin panel veri şekilde mevcut olmaması nedeniyle istihdama göre lokasyon oranı hesaplanamamıştır. Bunun yerine yalnızca üretim ve katma değer verileri kullanılmıştır.

Üretime göre lokasyon oranı şöyle hesaplanabilir:

Katma değere göre hesaplanan lokasyon oranı ise aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

LQ katsayısının yorumlanmasında ise üç farklı sonuç ortaya çıkmaktadır.

1) LQ>1 ise sanayinin bölgede kullandığı üretim, katma değer ya da istihdam oranı ülkedeki üretim, katma değer ya da istihdam oranından büyüktür.

2) LQ =1 ise sanayinin bölgedeki üretim, katma değer ya da istihdam oranı ile ülkedeki üretim, katma değer ya da istihdam oranı eşittir.

3) LQ<1 ise sanayinin bölgede kullandığı üretim, katma değer ya da istihdam oranı ülkedeki üretim, katma değer ya da istihdam oranından küçüktür.

LQ’nun 1’den büyük değerleri, sanayinin bölgedeki yoğunluğunun ülkenin diğer bölgelerine oranla daha fazla olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda ele alınan bölgedeki sanayinin istihdam, üretim ya da katma değer oranlarının ülkenin diğer bölgelerine oranla daha fazla olduğunu göstermektedir. LQ>1 ise o yöredeki ekonomi kendi kendine yeterlidir ve hatta belirli bir sanayideki üretimin ihracatı yapılabilmektedir. Bu bölgede yerel tüketimden daha fazla mal ya da hizmet üretilmektedir. Buna göre fazla üretim de bölge dışına ihraç edilmektedir. Bir bölgedeki sanayi üretiminin diğer yörelere ihraç edilmesi yerel ekonominin büyümesine yardımcı olacaktır (Chapin, 2004). Yüksek LQ düzeyine sahip sanayi sektörü, yerel ekonomide karşılaştırmalı üstünlüğe dönüşecektir. Bölgede kalifiye işgücü havuzu ve bina, araç gereçler, satıcılar ya da nakliyat merkezi gibi kaynakların var olmasından dolayı ihracat yapan sanayinin daha fazla büyümesi için ekonomik kalkınma fırsatları ortaya çıkabilmektedir. LQ, bölgesel ekonominin anlaşılması ve bölgesel kalkınma dinamiklerinin ortaya konması açısından iyi bir başlangıç noktasıdır.

Sanayi ihracatı yapan bölgeleri tanımlamak için (LQ > 1.25) kullanılmaktadır, bu da aynı zamanda bölge içinde sanayinin uzmanlaşma derecesini ölçülmesini sağlamaktadır (Baer ve Brown, 2006:1). Başka bir değişle, bölgesel işgücününün en az % 0,2’nin üstünde bulunduğu ve yoğunlaşmanın ortalamadan en az %25 daha fazla (LQ>1.25) olduğu yerlerde imalat sanayinin yoğunlaşacağı ifade edilmektedir.

Diğer taraftan LQ<1 olması, sanayinin bölgedeki yoğunluğunun ülkenin diğer bölgelerine oranla daha az olduğunu göstermektedir. Bölge mal yada hizmet ithal etme eğilimindedir. (uygulanabilir bir kural olarak LQ<0.75’ten az olması bölgede sanayinin daha çok ithal edildiğini göstermektedir). Bölgede sanayinin yığılması ülke ortalamasından daha azdır (Shields, 2003:3).

LQ katsayısı ile ilgili dikkat edilmesi gereken çeşitli noktalar vardır. Buna göre, LQ katsayısı yıldan yıla, kullanılan veri kaynağına ve sanayinin alt düzeylerine bağlı olarak değişebilmektedir. Son olarak istihdam yerine ücret ya da gelir gibi farklı veriler

kullanılarak hesaplandığında LQ değeri oldukça farklı çıkabilmektedir. (Arrowhead Center, 2007:2).

Lokasyon oranının artmasının ya da azalmasının belirlenmesi, bölgesel ekonomide sanayinin öneminin zaman içinde nasıl değiştiği hakkında fikir verecektir. Bu bilgi, lokasyon oranın kendisiyle birlikte belirli bir bölgedeki sanayinin anlaşılabilmesi için yararlı bir yöntem olacaktır. Yüksek ve artan LQ değerine sahip sanayiler yerel ekonominin dinamikleridir ve ülke ekonomisinden daha yüksek ve artan bir yoğunlaşmaya sahiptir (UMNA, 2007b). Ekonomik stratejiler bu sanayilerin yüksek performanslarını sürdürmeye yardımcı olacak politikalara odaklanmaya devam etmelidir.

Örneğin, bir bölgede imalat sanayinin büyümesi isteniyorsa, LQ’su büyük fakat azalan sanayiler üzerine odaklanmalıdır. Büyük lokasyon oranına sahip sanayiler ise bugünkü ekonomi için oldukça önemlidir ve bu sanayiyi kaybetmek ekonomi için oldukça büyük bir sıkıntıya neden olacaktır. Bu sanayilerde bölgedeki yoğunlaşması ülke geneline göre daha yüksektir fakat azalmaktadır. Bu durum yerel ekonomideki eski sektörlerde gerçekleşiyorsa, bu sektörler sübvanse edilerek güçlendirilmeli ya da yeni bir lider sektörle yer değiştirilmelidir. Bazı sanayilerin azaldığı gözlenmesi durumunda ise, bu sanayilerin ölmesine neyin neden olduğunu anlamak ve uygun programlar geliştirmek ve azalmalarını önleyici ya da durdurucu politikaların uygulanmak mantıklı bir yöntem olacaktır. Oldukça yoğun bir şekilde yığılan ve büyüyen sanayilerin ise neden bu şekilde toplandığı anlaşılmaya çalışılmaktadır (UMNA, 2007a).

Bir diğer bir örnek ise küçük ve azalan lokasyon katsayısına sahip sanayilerdir. Ülke ortalamasına göre bölgedeki imalat sanayi payı düşüktür ve bu oran gittikçe azalmaktadır. Bunlar büyük olasılıkla en zayıf sanayiler ya da sektörlerdir. Bu sanayiler ekonomi için önemli değildir ve bölge için çok fazla potansiyel taşımamaktadır. Diğer taraftan küçük fakat artan lokasyon oranına sahip sanayiler, ekonomi için gelecekte önemli bir büyüme kaynağı olabilecektir ve bu sektörlere özel bir önem verilmesi gereklidir. Bu sektörler önemli büyüme kaynağı ya da geleceğin lider sektörü olabilecektir.

Hesaplanan LQ değerleri 1993–2001 yılları arasında sanayileşmedeki değişimi göstermektedir. Bu karşılaştırma, o bölgedeki her bir sanayinin diğer bölgelere göre öneminin ve yoğunlaşmasının azalıp azalmadığı hakkında bilgi vermektedir. LQ değerindeki değişmeler bölgedeki sanayi ile ilgili stratejilerin yaratılması konusunda önem taşımaktadır

2.5. TÜRKİYE’DE İLLERE GÖRE İMALAT SANAYİNDE