Roma döneminde, tıp ve özellikle askeri tıp alanında çalışmalar yapılarak, tedavi edici ilaçlar sınıflandırılmıştır. Bu dönemin M.S. birinci yüzyıla isabet eden döneminde Ne-ron ordusunda hekim olarak da çalışmış, ve Anadolu’daki Anavarza (Kozan)’da yaşamış, Materia Medica’da (Tıbbi Bitkiler) tıbbi bitkiler hakkında kısa bilgiler verilerek, bunların nerelerde bulundukları ve hangi hastalıklara iyi geldiği konusunda bilgiler verilmiştir.
Dioscorides’in verdiği bitki adlarından çoğu bugün bile kullanılmaktadır. Fakat verilen bilgiler, tam olarak belirleyici olamamıştır. Şekil 3.15’de verilen resim, Materia Medica’nın Arapça çevirisinden alınmış bir örnektir. Bu resimlerden yararlanarak, tıbbi bitkilerden bazılarını tanımlamak mümkün olabilmiştir.
Dioscorides tıbbi bitkilerin yanı sıra, doğada bulunan bazı doğal taşların (örneğin la-pis lazuli) ve hayvansal gıdaların (örneğin bal ve süt) tedavide kullanılması üzerinde de çalışmalar yapmıştır. Materia Medica sonraki yüzyıllarda Arapça’ya çevrilerek Hristiyan ve Müslüman hekim ve eczacılar tarafından el kitabı olarak kullanılmıştır.
Şekil 3.13 Bugünkü Düşünceye Göre, İnsan Vücudundaki Böbrekler ve Boşaltım Sistemi
3
Dioscorides
(M.S.40-90) Dioscorides’in
Arapça Çevirisi’nden Bir Sayfa
Şekil 3.14 Şekil 3.15
Vitrivius
Roma döneminin en önemli mühendis ve mimarlarından olan Vitrivius, M.Ö. 80 ile M.Ö.
15 yılları arasında yaşamıştır. Vitrivius’un Şekil 3.16’da arkadaşlarına sunulması tasvir edilen ve M.Ö. 25 de kaleme aldığı önemli yapıtı De Architectura Libri Decem (Mi-marlık Üzerine On Kitap), yalnız M.S.
onaltıncı yüzyılın en önemli mimarı olan Palladio’yu değil, Ortaçağ sonu ve Röne-sans dönemi mimarları, hatta onsekizin-ci yüzyıl İngiliz mimarisini de derinden etkilemiştir. Bu eser, Roma İmparatoru Augustus’a adanmış olup, M.Ö. 31 deki iç savaştan sonra Roma’nın yeniden inşası konusunu ele almıştır. Augustus’un üvey babası Julius Caesar’ın ölümünden sonra, Vitrivius, iç savaş sırasında kullanılan mancınıkların yapım ve onarımı konusunda görev-lendirilmiştir. Roma ordusunun silahlarının bakımı, köprü ve taşıma araçları yapımından sorumlu mühendisler arasında yer almıştı.
De Architectura Libri Decem adlı eser, aşağıdaki on kitaptan oluşuyordu:
• I. Kitap: Mimar ve Mimarlık
• II. Kitap: İnşaat Malzemeleri
• III. Kitap: İyon, Dor ve Korinthos Yapı Düzenleri
• IV. Kitap: Tapınak Türleri ve Düzenleri
• V. Kitap: Kamu Binaları
• VI. Kitap: İklim ve Konut Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi
• VII. Kitap: Sıva ve Sıva İşciliği
• VIII. Kitap: Su Kaynakları
• IX. Kitap: Astronomi, Güneş ve Su Saatleri
• X. Kitap: Makineler ve Savaş Araçları
Birinci kitap, mimarlık eğitimi için gereken geniş bilgileri anlatmaktadır. İyi bir mi-marın, üst düzey bir eğitim görmüş ve kendini iyi tanıtabilen, binaların örneğin Şekil 3.17’deki gibi yatay kesitlerini, perspektif görünümünü başarılı bir teknik ressam gibi çi-zebilme özelliklerine sahip olması gerektiğinden söz eder. Bunun yanı sıra, geometrik ya-pılar ve aritmetikte uzmanlaşmış olan başarılı bir matematikçi olması, binaların girişinde yer alan heykeller ve duvar süslemelerindeki mitolojik ve destansı figürleri iyi seçebilmek için, bu alanda çok kitap okuması gerektiğinden de söz eder. Ayrıca, çeşitli felsefe dalları, doğa bilgisi, ahlak bilgisi, akustik ve müzik kuramları, tıptaki halk sağlığı, hukukta iyi yetişmiş olması gerektiğini açıklar. Kanalizasyon sistemleri, aydınlatma konulardaki yasal bilgileri iyi bilerek, bu konularda anlaşmazlık yaratmayacak şekilde sözleşme yapabilmeli-dir. Şehirler ve yerleşim yerlerinin yer belirlemesinde pusula olmaksızın, belirlenmesinde, güneş ve yıldızlardan yararlanabilecek astronomi bilgisine sahip olması, değişik enlem dereceli yerlerde güneş saatlerini kullanabilmesini önermiştir. Bütün bu bilgilerin, bina tasarımı, malzemelerin dayanımı gibi alanlarda olmazsa olmaz bilgiler olduğunu belirt-miştir. Kitabın kalan kısmında, mimarların başlangıçtaki problemi olan bina yeri seçimi-ni, sürekli esen rüzgarların yönünü, bölgedeki inşaata uygun malzemelerin saptanmasını açıklamıştır.
Şekil 3.16 Vitrivius’un de Architectura Libri Decem Isimli Eserini Arkadaşlarına Sunmasıyla İlgili Canlandırma
İkinci kitap, ilkel kerpiç barakalardan başlayarak, bina yapımının geçirdiği değişiklik-ler üzerinde durmaktadır. Yapıların inşasında kullanılan temel inşaat malzemedeğişiklik-lerini şöyle sıralar: Güneşte kurutulmuş ve fırınlanmış tuğla, kum, kireçle birlikte, hafif, sağlam ve suya dayanıklı çimento yapımında kullanılan Napoli yakınlarında çıkartılan volkanik toz olan Pozzolana. Yapılarda kullanılan taş çeşitleri ise şöyle sıralanır: Mermer, gözenekli bir taş olan pomza taşı, kum taşı, sabun taşı. Bunların dışında, duvar yapımında kullanılan çeşitli yöntemlerden bahsedilmektedir.
Üçüncü ve dördüncü kitaplarda ise, İyon, Dor, Korinthos yapı düzenleri açıklanarak, tapınak yapımı, tasarım ve süslenmesi konuları üzerinde durulmuştur. Beşinci kitapta, mahkeme yeri olarak kullanılan yarım daire biçimindeki bazilika, hamam gibi halka açık yapılar tanıtılmıştır. Tiyatro binası tasarımında akustik sistemin oluşturulmasında sesi yansıtıcı küpler ele alınmıştır.
Altıncı kitap ise, şehir evleri, kır köşkleri, çiftlik yapılarının tasarımında, iklimin bina tasarımına etkisini içermektedir. Yedinci kitapta, iç ve dış süsleme, sıva hazırlama, renk-li malzemeleri ele alınmıştır. Sekizinci, dokuzuncu ve onuncu kitaplarda inşaatla ilgirenk-li olmayan önemli konular üzerinde durulmuştur. Sekizinci kitap, su kaynaklarının kul-lanılmasıyla ilgili mühendisliği, dokuzuncu kitap, astronomi, akustik ve zaman ölçme araçlarını, son kitap ise, vinçler, su pompası, su çarkları, mancınık ve diğer savaş sistem-lerini açıklamaktadır.
Şekil 3.18’de gösterilen ve Vitrivius’un De Architectura Libri Decem adlı eserinde ta-nımladığı Vitrivius Adam figürü olup, Leonardo Da Vinci tarafından 1487’de çizilmiş, insan vucudunun bir çember ve kare yardımıyla oluşturulan geometrisinden yararlanıla-rak elde edilen oranlarını canlandıran bir eskiz çalışması hakkında bilgi verelim. Vitrivius adam figürü, insan vücuduna ait geometrik oranları ve ölçüm bilgilerini tanımlamaktadır.
Eserde geçen insan vücudu ile ilgili bilgileri içeren, Şekil 3.18’de tanımlanan Vitrivius ada-mına ilişkin oranları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• Avuç içi (palm) dört parmak genişliktedir.
• Ayak (foot) taban yüzeyi dört parmak genişliktedir.
• Dirsekten orta parmak ucuna kadar olan uzaklık (cubit), altı avuç içi uzunluktadır.
• Dirsekten orta parmak ucuna kadar olan uzaklığın (cubit) dört katı, bir insan boyu kadardır.
• Bir insan boyu, yirmidört avuç içi genişliği (palm) kadardır.
Şekil 3.17 Vitrivius’un Bir Yunan Evi Tasarımı
• Yana açılmış kolların uçları arasındaki uzaklık, adamın boyu kadardır.
• Alının üst tarafından alt dudağa kadar olan uzunluk, adamın boyunun onda biri kadardır.
• Çene altından alının üst tarafına kadar olan uzunluk, adam boyunun sekizde biridir.
• Göğüsün üst tarafından alının üst tarafına kadar uzunluk, adam boyunun yedide biridir.
• Omuzun en büyük genişliği, adam boyunun dörtte biridir.
• Alının üst tarafından meme uçlarına kadar uzunluk, adam boyunun dörtte biridir.
• Dirsekten koltuk altına kadar uzunluk, adam boyunun sekizde biridir.
• Karış uzunluğu, adam boyunun onda biridir.
• Penisin bulunduğu nokta, adamın vücut merkezidir.
• Ayak uzunluğu, adam boyunun yedide biridir.
• Ayak tabanından dize kadar uzunluk, adam boyunun dörtte biridir.
• Diz altından penise kadar uzunluk, adam boyunun dörtte biridir.
• Çene altından buruna kadar uzunluk, yüz boyunun üçte biridir.
• Kaş ile alının üst tarafına uzunluk, yüz boyunun üçte biridir.
• Kulak boyu, yüz boyunun üçte biridir.
Yukarıda sıralanan oranlar ve vücuda ait ölçümler, mimarlıkta bina tasarımında, insanla-rın yaşam alanlainsanla-rını çizerken olduğu kadar, Leonardo da Vinci’nin yaptığı eskiz çalışmasın-da olduğu gibi, insan vücudunu içeren resimlerde çok kullanılabilen bilgileri içermektedir.
Vitrivius’un adam figüründen, Leonardo da Vinci, sizce, nerede yararlanmış olabilir?
Şekil 3.18 Leonardo Da Vinci Tarafından 1487’de Çizilmiş, Vitrivius Tarafından Insan Vucudunun Bir Çember ve Kare Yardımıyla Oluşturulan Geometrisinden Yararlanılarak Elde Edilen Oranlarını Canlandıran Bir Eskiz Çalışması
(Vitrivius Adamı)
4
Varro
Roma dönemine özgü gelişmelerden biri de, çeşitli alanlardaki bilgi edinme ihtiyaçlarını gidermek amacıyla, ansiklopedi adı verilen eserlerin yazılmasıdır. İlk ansiklopediler, özel alanlardaki o zamana kadarki bilgilerin bir araya getirildiği şekilde tasarlanmıştı. Ansik-lopedi yazarlarının ilklerinden biri olan Varro, M.Ö. 116 ile M.Ö. 27 yılları arasında ha-reketli bir yaşam sürmüştür. Bir çok savaşlara katılmış, Julius Caesar’ın kütüphanesindeki kitapların düzenlenmesi işinde çalışmıştır.
Yaşamı boyunca yazdığı yedi eserden en önemlisi olan Disiplin, dokuz bölümden oluşuyordu. Her bölüm farklı bilim dallarıyla ilgili yazılmıştı. Bunlar sırasıyla, Dilbilgisi, Tartışma ve İkna Etme Sanatı (Diyalektik), Hitabet Sanatı (Retorik), Geometri, Aritmetik, Astronomi, Müzik, Tıp, Mimarlık şeklindedir. Ortaçağ’daki yüksek öğretim kurumların-da, bu bölümlerden, son ikisi olan tıp ve mimarlık çıkarılarak, geride kalan yedi bölümün ilk üçü trivium (üçlü), diğer dördü kuadrivium (dörtlü) adıyla birleştirilerek, düzenlen-miş hali ders kitabı olarak okutulmuştu.
Varro, hastalıkların, gözle görülemiyecek kadar küçük hayvancıklar vasıtasıyla bulaş-tıklarını ifade etmişti. Havada, suda yüzen bu hayvancıklar, insanların ağız ve burnundan vucuda girmek suretiyle, tehlikeli hastalıklara yakalanmaya neden oluyorlardı. Yaşamla ilgili düşünce tarzı şöyleydi: Devletler de tıpkı insanlar gibi, doğarlar (yani kurulurlar), büyürler, gelişirler ve sonunda çökerler (yani ölürler).