İNGİLİZ MÜDAHALESİNE DOĞRU

İngiltere ve Fransa İskenderiye’ye donanma gönderme konusunda ittifakla karar

verdiler

216

. İngiltere ve Fransa’nın İskenderiye sularına müşterek donanma göndermeleri

fiilî bir durum yaratmıştı

217

. 20 Mayıs 1882 tarihi itibariyle İngiliz ve Fransız gemileri

demirli halde duruyordu

218

. Osmanlı Devleti de, Mısır’da, Derviş Paşa heyeti vasıtasıyla

fiilî durumun daha ileri bir seviyeye getirilmemesine çabalıyordu.

İngiltere ve Fransa anlaşıp İskenderiye önlerine gemilerini göndermişlerdi

219

. Bu

devletler, Mısır’a donanma göndermelerindeki amaçlarını, Mısır’daki şartların daha iyi

bir duruma getirilmesi şeklinde açıklamışlardır

220

_{. Bu devletlerin İskenderiye önlerine}

donanma göndermeleri aynı zamanda da, bir gövde gösterisiydi

221

_{. İngiltere ve}

Fransa’nın İskenderiye önlerine donanma irsal etmeleri ilk başlardan itibaren Osmanlı

Devleti tarafından tepkiyle karşılanmış, donanmanın bölgeden çekilmesi için önemli

214 _{is-Sanafiri, s.138.} 215 _{HR.SFR.3., 288/5.} 216

Y.EE., 116/17.

217 _{Süleyman Kızıltoprak, “Armenians in The Bureaucracy of Ottoman Egypt: The Carier of}

Bogos Nubar Pasha (1824-1899)”, History Studies, V: 2, I: 2, Samsun 2010, s.236.

218 _{Hennebert, s.50; Chamberlain, s.17; James Grant, Cassell’s History Of The War in The Soudan,}

V: I, Cassell & Company, London (Yayın Yılı Yok), s.25-26.

219 _{İ.MTZ.(05), 22/1003, 1.}

220 _{C. A. Vince, John Bright, Crown Buildings, Chicago & New York 1897, s.176.} 221 _{Marsot, Mısır Tarihi, s.73.}

diplomatik çabalar gösterilmiştir

222

. Bu devletler, Osmanlı Devleti’nin bu çabalarını,

Mısır’da karışıklıklar dolayısıyla yabancıların güvenliklerini korumak ve isyancılara

gözdağı vermekten başka bir amaç taşımadıklarını söyleyerek yanıtsız bırakmışlar ve

Osmanlı Devleti’nin müdahil devletler arasında yer almasını istemişlerdi. Ancak bu

durum Osmanlı Devleti tarafından reddedilmiştir

223

. Daha sonra İngiliz ve Fransız

donanmalarına Rusya, Almanya, İtalya, Yunanistan, Amerika ve İspanya gemilerinin

eklenmesi ile İskenderiye sularında kalabalık artmıştır. Mayıs ayının sonlarına doğru

İngiliz donanmasının kaptanı Amiral Beauchamp Seymour, Ahmed Arabî taraftarlarının

İskenderiye limanında tahkimat yaptıkları ve İngiliz donanmasının güvenliğini tehlikeye

düşürdüğü gerekçesiyle şikâyet etmiştir

224

_{. Gerekli tedbirlerin alınması için de}

İstanbul’dan donanma gönderilmesini Mısır’daki yetkililere bildirmiştir.

İskenderiye önlerinde yabancı donanmalarının varlığı halkı huzursuz etmişti. Bu

durum yabancıların, katledilecekleri endişesiyle, silahlanmasına sebep olmuştur

225

.

Halkta meydana gelen bu psikolojik durum, Mısır’da çıkarılacak karışıklıkların ve

yabancı müdahalesinin sosyal alt yapısını oluşturmuştur

226

_{. Çünkü İngilizlerin}

İskenderiye önlerine donanma irsal etmelerinin sebeplerinden biri Mısır’da yaşayan

yabancı uyrukluların güvenliğinin sağlanması iddiasıydı

227

. İngiltere bu iddilarını da

Ahmed Arabî’nin bu olay dolayısıyla Hıdiv’in sarayını kuşattığı ve Hıdiv’e Mısır’daki

yabancıların kovulması için baskıda bulunduğu şayialarına dayandırıyordu

228

.

İngiltere Osmanlı Devleti’ne, Mısır’daki asayişsizlikleri gidermesi yönünde sürekli

baskı baskı ve Osmanlı Devleti’nden Mısır’a asker göndermesini istemiştir. Sultan II.

Abdülhamid, çeşitli nedenlerle Mısır’a Osmanlı askeri göndermekten kaçınmış meseleyi

diplomasi yolu ile halletmek istediğini bildirmiştir

229

. İngiltere ise Osmanlı Devleti’nin

Mısır’a asker göndermekten kaçındığı propagandasını yürüterek, Avrupa’da kendi lehine

kamuoyu oluşturmaya çalışmıştır. İngiltere’nin böyle bir yaklaşım benimsemesi, Mısır’a

müdahale ve burayı işgal için meşruiyet zemini oluşturmaktan başka bir şey değildi.

222

Y.PRK.MK., 1/63.

223

İ.MTZ.(05)., 22/1003, 1.

224 _{Zekeriya Kurşun, Mehmed, Said Paşa’nın Siyasi Hayatı, Fikirleri ve Şahsiyeti,}

(Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1991, s.41-42.

225 _{Marsot, Mısır Tarihi, s.73-74.} 226 Milad, s.104-111. 227 _{Featherstone, s.9-10.} 228 _{İ.MTZ.(05)., 22/1020.} 229 _{İ.MTZ.(05)., 22/1003, 2.}

Mısır’daki karışıklıkların abartılı bir şekilde Avrupa’ya servis edilmesi, İngilizlerin etkili

bir propaganda aracı olmuştur. İngilizlerin Mısır üzerindeki diplomatik girişimlerinin

hemen hepsinde başarılı olmasında bu propagandaların etkileri büyüktü. Bu

propagandalarda olmuş asayiş, güvenlik, karışıklık ve katliam gibi kelimeleri silah

olarak kullanarak oldukça başarılı olmuş ve Avrupa kamuoyunu bu kelimeler etrafında

yanına çekmeyi başarmıştır. Diğer devletlerin İngiliz diplomasisinin karşısında

duramamaları, bu süreç boyunca sürekli gözlenmiştir.

İngiliz donanmasının amirali her geçen gün baskı ve tehditlerini arttırmaktaydı. Bu

baskı ve tehditler, Mısır’da yabancılara karşı oluşan tepki hareketinin hırçınlaşmasına

sebep olmuştur. Bu durum, gün geçtikçe Ahmed Arabî’nin etrafında toplananların

sayısını artırmıştır. Tabiî ki, bu da İngiltere ve Fransa’nın işine gelmiştir. Ahmed

Arabî’nin İngiliz ve Fransız donanmalarının varlığından rahatsız olması ve

İskenderiye’yi tahkim etmesi, İngilizler için rahatsızlık kaynağı oluşturmuştur. Bu

rahatsızlık, daha sonra İskenderiye’nin bombalanmasına göstermelik bir sebep olmuştur.

Fransa ise İngiltere’nin, Ahmed Arabî’nin faaliyetlerini bahane ederek Mısır’a

saldırması ihtimalinden rahatsızlık duymaya başlamıştır

230

_{. Bu durum, İngiltere ile}

Fransa’nın fiilî bir müdahale konusunda farklı düşündüğünü göstermekteydi. Çünkü

Fransa, Mısır’a karşı fiilî bir müdahale taraftarı değildi. Müdahale etmeyi düşünen

devletin İngiltere olması Fransa’yı daha temkinli davranmaya itiyordu. Bu yüzden,

Fransızlar, İngilizler İskenderiye’yi bombalayacakları bir sırada gemilerini çekmiştir

231

.

Bu arada da Ahmed Arabî, İngilizlere karşı harekete geçmek için hazırlıklarını

devam ettiriyor, elindeki imkânlar çerçevesinde İskenderiye limanının yakınlarına

yığınaklar yapıyordu

232

. Ahmed Arabî’nin bu faaliyetleri gözle görünür bir hal aldığında

İngiltere hükümeti, Hıdiv’e nota vererek daha sert bir şekilde Mısır hükümetini

uyarmıştır

233

. Fakat bu uyarı, Mısır tarafında resmî bir karşılık bulmamıştır

234

. Bu

yüzden Londra, İskenderiye önlerinde bulunan donanmanın Amirali Beauchamp

Seymour’u İskenderiye’yi topa tutmakla yetkili kılmıştır. Aynı yetki Fransız donanması

230 _{Karaca, s.444-445.} 231 _{Y.EE., 11/17.} 232 İ.MTZ.(05)., 22/1020. 233 _{İ.MTZ.(05)., 22/990.} 234

Alâeddin Yalçınkaya, Sultan II. Abdülhamid Han’ın Notları, Sebil Yayınları, İstanbul 1996, s.148-149.

amiraline verilmemiştir

235

_{. Amiral Seymour, İskenderiye’ye girdikten sonra İngiliz}

Hükümeti, Mısır’ı feth ve istila etmek niyetlerinin olmadığını açıklayarak gerilimin

dozunu düşürmeye çalışmıştır. Ancak İngilizlerin esas emelinin bu olduğunu, sürecin

devamı göstermiştir.

İskenderiye’de meydana gelen olaylar, İngiltere’nin Mısır’a fiilî müdahalede

bulunması konusunda sebep teşkil etmiştir. İngilizler, İskenderiye’de meydana gelen

olayları, sebep olduğu ölümleri, karışıklıkları ve Mısır ileri gelenlerinin buradaki

yaklaşımını onur meselesi olarak değerlendirmiştir. İngiltere hem Mısır üzerindeki malî

kontrolün devamını ve hem de İskenderiye’de oturan Avrupalıların güvenliklerinin

sağlanmasının gerekli olduğunu açıklamıştır. Tabii ki bu açıklama, İngiltere’nin Mısır’a

atacağı adımın zeminini hazırlamaya ve Fransa’yı ikna etmeye yönelik bir

manevraydı

236

_{. Bu arada, İngiltere hükümeti bir yandan İskenderiye donanmasının}

amirali Beauchamp Seymour’a İskenderiye’nin bombalanması yetkisini verirken diğer

Belgede Sultan II. Abdülhamid'in Mısır politikası (sayfa 55-58)