1. Genel Bilgi
Kaynağı İsviçre Borçlar Kanunu m.376 olan ve inşaatın (eserin) yok olması hususunu düzenleyen TBK m.483 de, iki konu düzenlenmektedir. Birinci konu inşaat sözleşmesinin kusursuz imkânsızlık nedeniyle sona ermesi, ikinci konu ise inşaat sözleşmesi ile üstlenilen inşaatın; yapı sahibince verilen malzeme, gösterilen arsanın ayıbı, verilen talimata uygun yapılması sebeplerinden dolayı yok olması hallerinde inşaattaki hasarın intikali meselesidir.289
Teslim edilmeden evvel eser beklenmedik bir olay sonucu (kazara) yok olursa, iş
288 TEKİNAY, s.1340
289 EREN, 1996, s.96; KAPLAN, s.232; KARATAŞ, s.430; KARAHASAN, Mustafa Reşit, Türk Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, 1992, Beta Yayınları, 4.Cilt, s.1059.
64
sahibi onu teslim almakta temerrüde düşmediği takdirde; müteahhit yaptığı işin ücretini ve masrafların ödenmesini isteyemez. Bu durumda telef olan malzeme hangi tarafın ise hasar da ona ait olacaktır.290 Bu hükmün amacı, kaza sonucu hasarın geçişini düzenlemektir.291
2. Şartları
İlk şart, inşa eserinin yok olmasıdır.292 Eserin kısmen yok olması da yeterlidir.
Kısmen yok olma, eserin hasara uğramasını ifade eder bu halde eserin tamamlanması mümkün değildir. Eserin miktar olarak bir kısmının yok olması, yok olma kavramının kapsamına girmekle birlikte; eserdeki niteliksel eksilme veya kötüleşmenin, özellikle de eserdeki ayıbın, kısmi yok olma sayılıp sayılmayacağı tartışmalıdır.293 Kaplan’a göre her somut olayın durumuna bakılarak kalite düşüklüğü ve yapının kötüleşmesi, hâkim tarafından takdir edilmek suretiyle TBK m.483 hükmünün kapsamına dâhil edilebilmelidir.294 Sütçü’ye göre ise telef olma, sözleşme konusu inşa eserinin tamamının yeniden yapılabilecek şekilde yok olmasıdır.295
İkinci şart, inşa eserinin teslimden önce yok olmasıdır. Müteahhidin üstlendiği borcu yerine getirmesi için eseri tamamlamış olması gerekmektedir.296 Gerçekten de TBK m.483, tamamlanmış eserin yok olmasını düzenlemektedir. İnşa eseri teslim edildikten sonra yok olduğunda, risk teslim anından itibaren iş sahibine geçeceği için hasar da iş sahibine ait olacaktır.297 Üçüncü şart ise, inşa eserinin beklenmedik bir olay
290 ARAL, Fahrettin, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, Ankara, 1999, Yetkin Yayınları, s.394;
ERZURUMLUOĞLU, s.170.
291 KAPLAN, s.232.
292 ARAL, s.394; EREN, 1996, s.97; KARAHASAN, s.1059; KAPLAN, s.234.
293 EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Ankara, 2015, Yetkin Yayınları, 2.Baskı, s.690.
294 KAPLAN, s.235.
295 SÜTÇÜ, s.310.
296 ALTAŞ, Hüseyin, Eserin Teslimden Önce Telef Olması (B.K m.368), Ankara, 2002, Yetkin Yayınları, s.79; EREN, 2015, s.691.
297 EREN, 1996, s.97; ARAL, s.395; AYDEMİR, s.447.
65
sonucu yok olmasıdır. Burada iş sahibi ve müteahhide yükletilemeyen her olay, beklenmedik olaydır. Beklenmedik olay geniş anlamda umulmayan olay olabileceği gibi, mücbir sebep de olabilir.298 Dördüncü ve son şart ise iş sahibinin temerrüde düşmemiş olmasıdır. İş sahibi, müteahhidin sözleşmeye uygun bir şekilde ifa olarak arz ettiği inşa eserini, haklı bir neden olmadan teslim almadığı zaman; alacaklının temerrüdüne düşer ve eserin yok olma riski kendisine ait olur.299 Bu andan başlayarak tehlike (hasar), iş sahibinin omuzlarına yükletilir.300
3. Hüküm ve Sonuçları
İBK 376/1 düzenlemesi ile paralel olarak müteahhit TBK m.483 uyarınca, inşa eseri yok olduğu için yaptığı işin ücretini ve giderlerinin tarafına ödenmesini isteyemez.
Müteahhit üstlendiği inşa eserini imal etmek ve teslim etmekle borçlanmıştır. Bunun neticesi olarak da kanunda belirtilen şartların gerçekleşmesi halinde, inşa eseri teslim edilinceye kadar bedel talep edilemez.301 Bu durumda eserin tarafların kusuru olmadan telefi söz konusu olduğundan, aynı zamanda müteahhit için kusursuz ifa imkânsızlığı da meydana gelmektedir. Kuşkusuz inşa eseri kazara değil, müteahhidin huzurunda ve onun kusuru sonucu telef olmuşsa; hasar ve neticelerinden müteahhit sorumlu olacaktır.302 Buna karşılık iş sahibi işin icrası sırasında müteahhide bazı ödemeler yapmışsa, bunların TBK 136/2’ye göre iadesini talep edebilir.303
TBK m.483 hükmünün 2.fıkrasında, hasarın müteahhide intikali ilkesinin istisnaları kaleme alınmıştır. Hasarın müteahhit tarafından katlanılacağı ilkesinin
298 ALTAŞ, s.76.
299 ARAL, s.395; EREN, 1996, s.97; SÜTÇÜ, s.311.
300 KARAHASAN, s.1061.
301 KAPLAN, s.239; EREN, 1996, s.97; ARIKAN, s.270; ALTAŞ, s.109.
302 KARATAŞ, s.431.
303 EREN, 1996, s.98.
66
istisnasını oluşturan olayların unsurları şunlardır; hasara sebebiyet veren olaylar yapı sahibinin rizikosu alanında bulunmalı, yapı sahibinin kusurlu olması veya müteahhidin zamanında durumun gereklerine göre ihtarda bulunmuş olması.304 Bu hallerde zarara iş sahibi katlanacaktır, bu çerçevede müteahhide işinin değerini ve bu değere girmeyen masrafları, ayrıca müspet zararının ödemesi de gerekmektedir.305 Edimi imkânsızlaşan müteahhide karşı edimi talep etme imkânı tanınmamış, tam tersine uğradığı zararın tazminini istemesi sağlanmıştır. Çünkü bahis konusu hüküm ile sözleşmede kararlaştırılmış olan ücretin tamamının değil, o zamana kadar yapılmış olan işin değerinin ve müteahhidin bunun dışındaki zararlarının giderileceği vurgulanmıştır.306
TBK m.483/2 hükmüne benzer bir düzenleme Alman hukukunda karşımıza çıkmaktadır. BGB § 645 iş sahibinin sorumluluğunu düzenlemektedir. Bu madde hükmüne göre, eserin iş sahibi tarafından temin edilen malzeme veya işin görülmesi amacıyla iş sahibi tarafından verilen arsanın ayıbından dolayı edim imkânsızlaşırsa; bu durumlara müteahhidin sorumlu olduğu bir halin birlikte sebep olmaması şartıyla, müteahhit yapılan işe karşılık gelen ücretin bir kısmını ve ücrete dâhil olmayan diğer masrafları, iş sahibinden talep edebilme hakkına sahiptir.
İsviçre Borçlar Kanunu madde 376 fıkra 2'de ve TBK m.483/1’de, “malzemeye gelen hasar, onu sağlayana ait olur” şeklinde hüküm yer almaktadır. Somut hüküm, malzemenin iş sahibine ait olması ile ilgilidir. Zira malzeme müteahhide ait ise zaten, TBK m.483/1 hükmü uygulanacaktır. Rastgele bir inşa eserinin imal edilmesi sebebiyle, iş sahibi tarafından herhangi bir izin alınmadan müteahhide teslim edilen malzeme, iş sahibinin sayılır. Böyle bir malzemenin, teslimden önce beklenmedik bir hadise sebebiyle inşa eseri ile birlikte veya ayrıca telef olması halinde; bedel riskine iş sahibi
304 KAPLAN, s.236-238.
305 KARATAŞ, s.431; ERZURUMLUOĞLU, s.170; AYDEMİR, s.448, 449; SÜTÇÜ, s.312.
306 İNCEOĞLU, s.245.
67
katlanacaktır.307 Bu bağlamda edim hasarı, edim kime ait ise ondadır. Karşı edim de istenemeyeceğine göre, karşı edim hasarı da alacaklıya aittir.308 Sonuç olarak imkânsızlığın beklenmedik bir olaydan kaynaklanarak, inşa eserini yok etmesi durumunda taraflar arasındaki inşaat sözleşmesi, kanun gereği kendiliğinden sona erecektir.