Haksız tahrik, kişinin haksız bir fiilin kendisinde meydana getirdiği hiddetin etkisi altında bir suç işlemesi halinde kusur yeteneğindeki azalmayı ifade etmektedir499.
Türk Ceza Kanunu'nun 29'uncu maddesinde; "haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında suç işleyen kimseye, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine onsekiz yıldan yirmidört yıla ve müebbet hapis cezası yerine oniki yıldan onsekiz yıla kadar hapis cezası verilir. Diğer hallerde verilecek cezanın dörtte birinden dörtte üçüne kadarı indirilir" denilmek suretiyle kişinin, haksız bir fiilin meydana getirdiği hiddetin etkisi altında suç işlemesi halinde verilecek cezada indirim yapılması öngörülmüştür.
Rüşvet anlaşmasının taraflarından biri daha önceki haksız bir fiilin kendisinde meydana getirdiği hiddetin etkisi altında rüşvet anlaşmasına taraf olmuşsa haksız tahrik hükümleri uygulanabilir. Örneğin B kamu görevlisi olan A'nın oğlunu yaralamıştır. Daha sonra B'nin, A'nın çalıştığı kuruma gelerek işini yaptırmak istemesi üzerine, A, B'ye zarar verme saikiyle, yapacağı iş karşılığında menfaat talep eder ve B'de bu teklifi kabul ederse rüşvet anlaşması kurulmuş olacaktır. Ancak A, daha önce oğluna yönelen haksız fiilin meydana getirdiği hiddetin etkisi ile rüşvet anlaşmasına taraf olduğu için A'ya verilecek cezada Türk Ceza Kanunu'nun 29'uncu maddesine göre indirim yapılacaktır.
498
KOCA/ÜZÜLMEZ, s.320-321.
499
122
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ETKİN PİŞMANLIK-MUHAKEME-YAPTIRIM-BENZER SUÇLAR
İLE AYRIMI
I. ETKİN PİŞMANLIK
A. GENEL OLARAK
Rüşvet suçu açısından etkin pişmanlık hükümlerinin getiriliş sebepleri: rüşvet suçlarına engel olmak, faal nedameti mükâfatlandırmak ve rüşvet suçlarının gizli kalmasını engellemektir500.
765 sayılı Türk Ceza Kanunu'nda da etkin pişmanlık hükümlerine yer verilmişti. 765 sayılı Yasa’nın 215'inci maddesine göre:
"Rüşvet kabul eden kimse, rüşveti almadan önce veya aldıktan sonra ve fakat istenilen hususu kısmen dahi olsa yerine getirmeksizin ve hakkında tahkikata geçilmeden keyfiyeti merciine duyurur ve aldığı para ve diğer şeyleri aynen iade ederse sorumlu olmaz.
Bunun gibi, haksız isteğinin yerine getirilmesinden önce durumu merciine duyuran fail de sorumlu olmaz ve vermiş olduğu para, sair şeyler geri alınarak kendisine verilir".
Maddeden de anlaşılacağı üzere, 765 sayılı TCK rüşvet alan fail açısında etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için: rüşvet alan failin, kısmen de olsa rüşvete konu işi yapmamasını, hakkında tahkikata başlanmamış olmasını, durumu yetkili mercilere bildirmesini ve rüşvet olarak aldığı para ve diğer şeyi aynen geri vermesini aramıştır501.
Rüşvet veren fail açısından etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için: haksız isteğinin yerine getirilmemiş olmasını ve failin durumu yetkili mercilere duyurması aranmıştır. Yine rüşvet verenin vermiş olduğu para ve sair şeylerin rüşvet alandan alınarak rüşvet verene iade edileceği de kabul edilmişti.
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 254'üncü maddesinin değişmeden önceki ilk halinde etkin pişmanlık hükümleri şu şekilde düzenlenmişti:
(1) Rüşvet alan kişinin, soruşturma başlamadan önce, rüşvet konusu şeyi soruşturmaya yetkili makamlara aynen teslim etmesi halinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz. Rüşvet alma konusunda başkasıyla anlaşan kamu görevlisinin soruşturma
500
ÖNDER Ayhan, s.143, TOROSLU, Ceza Hukuku Özel Kısım, 2013, s. 300, SOYASLAN, Ceza Hukuku Özel Hükümler, 2014, s. 760, ARTUK/GÖKCEN/YENİDÜNYA, Ceza Hukuku Özel Hükümler, 2014, s. 976.
501
123 başlamadan önce durumu yetkili makamlara haber vermesi halinde de hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmaz.
(2) Rüşvet veren veya bu konuda kamu görevlisiyle anlaşmaya varan kişinin, soruşturma başlamadan önce, pişmanlık duyarak durumdan soruşturma makamlarını haberdar etmesi halinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz; verdiği rüşvet de, kamu görevlisinden alınarak kendisine iade edilir.
(3) Rüşvet suçuna iştirak eden diğer kişilerin, soruşturma başlamadan önce, pişmanlık duyarak durumdan soruşturma makamlarını haberdar etmesi halinde, hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmaz.
Yasa koyucu yapılan bu düzenlemeyi madde gerekçesinde şu şekilde açıklamıştı:
"Maddede rüşvet suçunda etkin pişmanlık hâline ilişkin hükme yer verilmiştir. Cezayı ortadan kaldıran bir şahsî sebep hâlini düzenleyen bu hükümden yararlanabilmesi için; kamu görevlisinin, rüşvet suçundan dolayı hakkında soruşturmaya başlanmadan önce, durumu soruşturmaya yetkili makamlara haber vererek, rüşvet konusu şeyi aynen teslim etmesi gerekir. Keza, rüşvet alma konusunda başkasıyla anlaşan kamu görevlisinin soruşturma başlamadan önce durumu yetkili makamlara haber vermesi hâlinde de hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmayacaktır.
Etkin pişmanlıktan yararlanılabilmesi için kamu görevlisi hakkında, idarî de olsa, herhangi bir soruşturmaya girişilmemiş bulunulması gerekir.
Etkin pişmanlık, bu suç açısından cezayı ortadan kaldıran şahsî sebeptir. Yani, şartları gerçekleşmişse, sadece cezaya hükmedilmez. Ancak, işlenmiş olan suç, işlenmemiş duruma irca edilemeyeceği için, rüşvet konusu şeyin müsadere edilmesi gerekir.
Rüşvet anlaşmasının yapılmış olmasına rağmen, kamu görevlisi, anlaşmayla kabul edilen rüşvet konusu menfaati temin etmeden önce de etkin pişmanlık gösterebilir. Bu durumda, rüşvet konusu menfaat kamu görevlisi tarafından henüz temin edilmediği için, artık teslimden ve müsadereden söz edilemez.
Rüşvet veren kişinin de, bu nedenle henüz soruşturma başlatılmadan önce etkin pişmanlık duyarak durumdan soruşturma makamlarını haberdar etmesi hâlinde, hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmedilmez. Rüşvet olaylarının açıklığa kavuşturulabilmesini temin için, bu durumda, kamu görevlisine rüşvet olarak verdiği şey alınarak kendisine iade edilir. Yani, bu durumda, rüşvet suçu tamamlanmış olmasına rağmen, rüşvet konusu menfaatin müsaderesine hükmedilmeyecektir.
124 Maddenin üçüncü fıkrasında, rüşvet suçuna iştirak eden diğer kişilerin, bu nedenle soruşturma başlamadan önce, durumdan soruşturma makamlarını haberdar etmeleri hâlinde, cezalandırılmayacakları hususu hüküm altına alınmıştır".
5237 sayılı Yasa’nın 254'üncü maddesine 26.06.2009 tarih ve 5918 sayılı Yasa ile 4'üncü fıkra eklenmiştir. Eklenen bu fıkraya göre, "bu madde hükümleri, yabancı kamu görevlilerine rüşvet veren kişilere uygulanmaz".
Yasa koyucu 5918 sayılı Kanun’un tasarısında bu değişikliğin gerekçesini şu şekilde ortaya koymuştu:
"Suç ve suçluluğun ortaya çıkartılmasında etkin ceza hukuku araçlarından birisi de etkin pişmanlık kurumudur. Türk Ceza Kanunu’nda müstakilen hangi suçlar bakımından bu müessesenin uygulanabileceği ilgili maddelerinde ayrı ayrı tasrih edilmiştir. Rüşvet suçu da bu suçlar arasında bulunmaktadır. Etkin pişmanlık müessesinin uygulanmasından beklenen yarar, rüşvet suçları bakımından etkili bir yöntem olmakla birlikte, yabancı kamu görevlilerine rüşvet verilmesi suçu bakımından beklenen yararı göstermemektedir. Nitekim yabancı kamu görevlilerine rüşvet vermek suretiyle işlenen rüşvet suçu bakımında rüşvet verenin etkin pişmanlık hükümlerinden yararlandırılması, çoğu zaman sadece bu kişinin cezadan kurtulmasını sağlamakta ve fakat rüşveti alan yabancı kamu görevlilerinin cezalandırılmasını sağlama bakımından beklentilere cevap vermemektedir. Bu nedenle, maddeye yeni bir fıkra eklenmek suretiyle rüşvet suçuna ilişkin etkin pişmanlık hükümlerinin yabancı kamu görevlilerine rüşvet verenler bakımından uygulanmasının önüne geçilmesi amaçlanmıştır502".
6352 sayılı Yasa ile Türk Ceza Kanunu'nun 254'üncü maddesinin 1, 2 ve 3'üncü fıkralarında değişiklik yapılmıştır. Yapılan bu değişiklikler ile birlikte 254'üncü maddenin son hali şu şekildedir:
(1) (Değişik: 2/7/2012-6352/88 md.) Rüşvet alan kişinin, durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce, rüşvet konusu şeyi soruşturmaya yetkili makamlara aynen teslim etmesi halinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz. Rüşvet alma konusunda başkasıyla anlaşan kamu görevlisinin durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce durumu yetkili makamlara haber vermesi halinde de hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmaz.
(2) (Değişik: 2/7/2012-6352/88 md.) Rüşvet veren veya bu konuda kamu görevlisiyle anlaşmaya varan kişinin, durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce, pişmanlık duyarak
502
125 durumdan yetkili makamları haberdar etmesi halinde, hakkında rüşvet suçundan dolayı cezaya hükmolunmaz.
(3) (Değişik: 2/7/2012-6352/88 md.) Rüşvet suçuna iştirak eden diğer kişilerin, durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce, pişmanlık duyarak durumdan yetkili makamları haberdar etmesi halinde, hakkında bu suçtan dolayı cezaya hükmolunmaz.
(4) (Ek: 26/6/2009 – 5918/4 md.) Bu madde hükümleri, yabancı kamu görevlilerine rüşvet veren kişilere uygulanmaz.
Yasa koyucu 6352 sayılı Yasa ile yapılan bu değişikliğin gerekçesini şu şekilde ifade etmiştir:
" ... rüşvet suçunda cezayı ortadan kaldıran şahsi sebep olarak etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, 5237 sayılı Kanunun 254'üncü maddesinde yer alan "soruşturma başlanmadan önce" ibareleri yerine, "durum resmi makamlarca öğrenilmeden önce" ibareleri ikame edilmiştir. Böylece rüşvet olgusunun ilgili idare yetkilileri tarafından öğrenilmesi halinde, henüz ceza soruşturması başlatılmamış olsa bile, durum resmi makamlarca öğrenilmiş olduğu için, kişi artık etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanamayacaktır. Keza bu değişikliğe paralel olarak maddenin ikinci fıkrasındaki rüşvet verenin etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanması halinde, sadece hakkında cezaya hükmolunmayacaktır. 254'üncü maddenin mevcut metninde yer alan bu durumda ayrıca kişinin "verdiği rüşvet de kamu görevlisinden alınarak kendisine iade edilir" hükmü metinden çıkarılmıştır. Bu itibarla, rüşvet veren etkin pişmanlıktan yararlansa bile, rüşvet olarak verdiği para ve sair menfaat, müsadere edilecektir503".
Türk Ceza Kanunu'nun 254'üncü maddesinin 1'inci fıkrasında rüşvet alma, 2'nci fıkrasında rüşvet verme, 3'üncü fıkrasında ise rüşvet suçuna iştirak açısından etkin pişmanlık durumuna yer verilmiştir. Her üç fıkra açısından da etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanabilmek için, 765 sayılı Türk Ceza Kanunu'ndan farklı olarak, kamu görevlisinin rüşvet karşılığı yapması gereken işi yapmış veya yapmamış olmasının bir önemi bulunmamaktadır504.
503
Gerekçe için bkz. ÖZGENÇ, İrtikâp, Rüşvet ve Görevi Kötüye Kullanma Suçları, s.105.
504
TEZCAN/ERDEM/ÖNOK, Ceza Özel Hukuku, 2014, s.-958-959, ÖZGENÇ, İrtikâp, Rüşvet ve Görevi Kötüye Kullanma Suçları, s.107, ARTUK/GÖKCEN/YENİDÜNYA, Ceza Hukuku Özel Hükümler, 2014, s. 976.
126