1. Müsadere
765 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 217'nci maddesinde yer alan müsadere hükmüne 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun rüşveti düzenleyen hükümleri içerisinde yer verilmemiştir. Bu sebeple müsadere konusunda genel hükümler uygulanacaktır541.
Kazanç müsaderesi 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun 55'inci maddesinde düzenlenmiştir. Anılan hükme göre,“(1) Suçun işlenmesi ile elde edilen veya suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaatler ile bunların değerlendirilmesi veya dönüştürülmesi sonucu ortaya çıkan ekonomik kazançların
541
Yargıtay Ceza Genel Kurulunun, Dairemizce de benimsenen 05/07/2011 tarihli, 2011/10-119 E. 2011/162 K. sayılı kararına göre, 5237 sayılı TCK’nın 55. maddesinde düzenlenen kazanç müsaderesinin hukuki niteliği itibarıyla bir ceza değil güvenlik tedbiri olduğu, buna göre; gerek 1412 sayılı CMUK’nın 326/son, gerekse 5271 sayılı CMK’nın 307/4. maddesinde yer alan “aleyhe değiştirmeme’’ kuralının yalnızca hükmolunan ceza yönünde söz konusu olacağı, bu itibarla hükümde yaptırım olarak ayrıca bu güvenlik tedbiri uygulamasına yer verilmemesine “aleyhe değiştirmeme’’ ilkesine aykırılık oluşturmayacağı gözetilmeksizin, rüşvet suçundan mahkumiyetine karar verilen sanık Mehmet Z’nin rüşvet teklifine konu olup üzerinde ele geçen paradan 2.000 TL’nin, suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaat niteliğinde olması nedeni ile TCK’nın 55/1. maddesine göre müsaderesine karar verilmesi gerekirken sanığa iadesine karar verilmesi… Yargıtay 5’inci Ceza Dairesi’nin 06/05/2013 tarih ve 2012/7793 E. 2013/4608 K. sayılı
138 müsaderesine karar verilir. Bu fıkra hükmüne göre müsadere kararı verilebilmesi için maddi menfaatin suçun mağduruna iade edilmemesi gerekir. (2) Müsadere konusu eşya veya maddi menfaatlere el konulamadığı veya bunların merciine teslim edilmediği hallerde, bunların karşılığını oluşturan değerlerin müsaderesine hükmedilir542".
Daha önce belirtildiği üzere, 6352 sayılı Yasa ile yapılan değişiklik ile rüşvet verenin veya bu konuda kamu görevlisi ile anlaşmaya varan kişinin, durumu resmi makamlar öğrenmeden evvel, pişmanlık duyarak yetkili makamlara bildirmesi durumunda cezai sorumluluğunun olmayacağı kabul edilmiş ve fakat rüşvete konu malın kamu görevlisinden alınarak, rüşvet verene iadesini öngören hüküm madde metninden çıkartılmıştır. Yapılan bu düzenleme ile rüşvete konu menfaat, rüşvet verene iade edilmeyecek aksine suç konusu olarak müsadere edilecektir.
Mahkemece müsadereye hükmedilebilmesi için para ve sair menfaatin kamu görevlisine verilmiş olması veya kamu görevlisine ulaştırılmak üzere rüşvet verenin elinden çıkmış olması gerekir. Aksi takdirde müsadere hükümleri uygulanamaz. Bu sebeple rüşvet konusunda kamu görevlisi ile kişi arasında anlaşmaya varılmış ve fakat rüşvet verilmemiş ise, anlaşma konusu para ve sair menfaatin müsaderesine hükmedilemez543.
2. Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakma
Türk Ceza Kanunu'nun "belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma" başlıklı 53'üncü maddesine göre, rüşvet suçundan mahkum edilen kişi, mahkum olduğu hapis cezası tamamen infaz edilinceye kadar maddenin birinci fıkrasında sayılan hakları kullanmaktan yoksun bırakılacaktır. Rüşvet suçundan dolayı mahkumiyete bağlı hak yoksunluğu, mahkumiyetin kesinleşmesiyle başlar, 53'üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde yer alan haklarda koşullu salıverme tarihine, diğer bentlerde yazılı haklarda hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar devam eder (TCK m. 53/1-2-3).
Rüşvet suçunun işlendiğinden bahisle mahkumiyet kararı tesis eden mahkeme, rüşvet alan, bu hususta bir başkasıyla anlaşmaya varan veya rüşvet talep eden kamu görevlisi fail hakkında, görevinin gereklerine aykırı hareket ettiği için, "ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin
542
(...) Rüşvet teklifine konu paranın, suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaat niteliğinde olması nedeniyle TCK'nın 55/1. maddesine göre müsaderesine karar verilmesi gerekirken TCK'nın 54/1 maddesine göre müsaderesine karar verilmesi... Yargıtay 5’inci Ceza Dairesi’nin 16.01.2013 tarih ve 2011/4969 E.
2013/374 K. sayılı kararı karar için bkz. KOCA, Zimmet-İrtikap-Rüşvet- Nüfuz Ticareti ve Görevi Kötüye
Kullanma Suçları, s.422.
543
139 kullanılmasının (yani yerine getirmeyi üstlenmiş olduğu kamu görevinin icrasının) yasaklanmasına" karar verecektir (TCK m. 53/5) 544545.
Rüşvet suçundan mahkumiyet halinde özel kanunlarla bağlanan hak yoksunlukları da bulunabilmektedir. Örneğin 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 11'inci maddesine göre rüşvet suçundan mahkum olanlar, affa uğramış olsa dahi, milletvekili seçilemezler. Yine 2972 sayılı Mahalli İdareler İle Mahalle Muhtarlıkları Ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun'un 9 ve 31'inci maddelerinde Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 11'inci maddesine atıf yapıldığı için rüşvet suçundan mahkum olanlar, affa uğramış olsa dahi, belediye başkanı, belediye meclis üyesi, il genel meclisi üyesi, köy veya mahalle muhtarı ya da ihtiyar heyeti üyesi seçilemezler546.
3. Tüzel Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbiri Uygulanması
TCK m. 253'e göre, "rüşvet suçunun işlenmesi suretiyle yararına haksız menfaat sağlanan tüzel kişiler hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur547". Hükümden de anlaşılacağı üzere, rüşvet suçundan dolayı tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbirinin uygulanabilmesi için suçun tüzel kişinin yöneticileri tarafından işlenmesi yetmez, bu suçun işlenmesiyle tüzel kişi lehine haksız yarar sağlanmış olması gerekir548.
Tüzel kişiler hakkında uygulanabilecek güvenlik tedbirleri TCK m. 60'ta düzenlenmiştir. 60'ıncı maddenin birinci fıkrasında "bir kamu kurumunun verdiği izne dayalı olarak faaliyette bulunan özel hukuk tüzel kişisinin organ veya temsilcilerinin iştirakiyle ve bu iznin verdiği yetkinin kötüye kullanılması suretiyle tüzel kişi yararına işlenen kasıtlı suçlardan mahkûmiyet halinde, iznin iptaline karar verilir" denilmek suretiyle "faaliyet iznin iptali", ikinci fıkrasında ise "müsadere hükümleri, yararına işlenen suçlarda özel hukuk tüzel kişileri hakkında da
544
ÖZGENÇ, İrtikâp, Rüşvet ve Görevi Kötüye Kullanma Suçları, s.118 - 119, SOYASLAN, Ceza Hukuku Özel Hükümler, 2014, s. 761.
545
Hemen belirtmek gerekir ki, hak yoksunluğu kural olarak kasten işlenen bir suçtan hapis cezasına mahkumiyetin kanuni sonucu olarak uygulanır. Bir başka deyişle mahkeme hükümde ayrıca belirtilmese de hak yoksunluğu uygulanabilecek ve bu durum hükümlü bakımından lehe bir durum oluşturmayacaktır. Ancak 53'üncü maddenin 5'inci fıkrası istisna teşkil etmektedir. 5'inci fıkraya göre cezanın yanı sıra hak yoksunluğuna hükmedileceği zaman mahkeme bunu hükümde ve hükmün gerekçesinde ayrıca göstermelidir. KOCA/ÜZÜLMEZ, s.573 vd, TURHAN Faruk, "Yeni Türk Ceza Kanunu'na Göre Ceza Mahkumiyetinin Sonucu Olarak Seçme ve Seçilme Hakkından Yoksunluk", Yerel Siyaset, Nisan 2007, S.16, http://www.yerelsiyaset.com/v4/sayfalar.php?goster=ayrinti&id=656, (ERİŞİM TARİHİ:01/06/2015).
546
Ayrıntılı bilgi için bkz. TURHAN Faruk, "Anayasa ve Milletvekili Seçimi Kanunu'na Göre Seçilmeye Engel Suç ve Cezaların Yeni Ceza Mevzuatı Açısından Değerlendirilmesi", Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2007, C. XI, S.1-2 s.56 vd.
547
Madde gerekçesinde şu açıklamalara yer verilmiştir: "Madde metninde, rüşvet suçunun işlenmesi dolayısıyla tüzel kişiler hakkında da bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunacağı düzenlenmiştir. Ancak, bunun için rüşvet suçunun işlenmesiyle tüzel kişi lehine haksız bir yararın sağlanması gerekir".
548
140 uygulanır" denilmek suretiyle "müsadere" tüzel kişiler hakkında uygulanabilecek güvenlik tedbirleri olarak kabul edilmiştir.
5326 sayılı Kabahatler Kanunu'na 26.06.2009 tarih ve 5918 sayılı Yasa’yla eklenen 43/A maddesine göre,
(1) Daha ağır idari para cezasını gerektiren bir kabahat oluşturmadığı hallerde, bir özel hukuk tüzel kişisinin organ veya temsilcisi ya da organ veya temsilci olmamakla birlikte bu tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde görev üstlenen bir kişi tarafından;
a) 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun; ...
4) 252'inci maddesinde tanımlanan rüşvet suçunun, ...
tüzel kişinin yararına olarak işlenmesi halinde, ayrıca bu tüzel kişiye onbin Türk Lirasından ikimilyon Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir.
(2) Bu madde hükümlerine göre idari para cezasına karar vermeye, birinci fıkrada sayılan suçlardan dolayı yargılama yapmakla görevli mahkeme yetkilidir.
Kabahatler Kanunu'na eklenen bu maddenin gerekçesi hükümet tasarısında şu şekilde açıklanmıştır:
"Türk Ceza Kanunu'nun 20'nci maddesinde tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamayacağı, ancak suç dolayısıyla kanunda öngörülen güvenlik tedbirlerinin uygulanabileceği düzenlenmiştir. Türk Ceza Kanununun 60'ıncı maddesinde ise tüzel kişiler hakkında uygulanabilecek güvenlik tedbiri olarak faaliyet izninin iptali ve müsadere kararı verilebileceği düzenlenmiştir. Bir özel hukuk tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde ve bu tüzel kişinin yararına olarak bir suç işlenmesi halinde, tüzel kişi bakımından adli para cezasına hükmetmek mümkün değilse de, bu tüzel kişilerin faaliyetlerinin hukuk zemininde disipline edilebilmesini temin amacıyla, organlarını oluşturan veya temsilci sıfatını taşıyan kişilerin en azından dikkat ve özen yükümlülüğünü vurgulamak için; belirli suçların bir özel hukuk tüzel kişisinin yararına olarak işlenmesi halinde, bu suçları işleyen kişiler hakkında mahkumiyet kararı verildiği takdirde, ayrıca bu tüzel kişi hakkında da idari para cezası verilebilmesine imkan tanımak gerekmiştir. Yapılan düzenlemede, tüzel kişinin yararına olarak işlenen suçlar sayma yöntemi ile belirlenmiştir.
Yolsuzlukla mücadele ile ilgili olarak taraf olduğumuz sözleşmeler bakımından uluslararası alanda maruz kaldığımız eleştirilerin önüne geçmek amacıyla, Kabahatler Kanununa eklenen yeni bir maddeyle, bir özel hukuk tüzel kişisinin organ veya temsilcisi ya da organ veya temsilci olmamakla birlikte tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde görev üstlenen
141 bir kişi tarafından, yolsuzluk olarak nitelenen bazı suçların tüzel kişinin yararına olarak işlenmesi halinde, tüzel kişiye de idari para cezası verilmesine imkan tanınmıştır549".
Kabahatler Kanunu'na eklenen bu madde ile rüşvet suçunun bir özel hukuk tüzel kişisinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, bu özel hukuk tüzel kişisine ayrıca idari para cezası verilebilecektir.