DÜZENLEMELER
Hukuki sisteminin, yürürlükte bulunduğu ülkenin ekonomik, sosyal ve toplumsal yapılarının işleyiş ve düzeni üzerindeki bağlayıcı etkisi göz önüne alındığında, Türkiye’deki -genç işsizliği sorununu direkt olarak etkileyen- gençlerin istihdam yapısı üzerindeki hukuki düzenlemelerin incelenmesi gerekmektedir. Bu amaca uygun olarak, Türkiye’de mevcut hukuk sistemi içerisindeki genç istihdamı (genç işçiliği) ile ilgili kanunlar değerlendirilmelidir. Bu çerçevede Türkiye’de genç işçiliği ile ilgili olarak belirlenen kanunlar ve maddeleri şunlardır:
* ANAYASA 422
422
Kurucu Mecliste Kabul Tarihi: 18.10.1982; Halkoyuna Sunulmak Üzere Tasarının Resmi Gazetede İlanı: 20.10.1982-17844; Kanunun Halkoyu ile Kabul Tarihi: 7.11.1982; Halkoyu Sonucunun Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 9.11.1982-17863 Mükerrer, Kanun No.: 2709, Kabul Tarihi: 7.11.1982.
Bu noktada, Anayasanın ülke ve dolayısıyla istihdam yapısı üzerindeki etkisini belirleyebilmek amacıyla anayasanın başlangıç hükümleri belirtilmelidir. Buna göre,
“Türk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığını ve Yüce Türk Devletinin bölünmez bütünlüğünü belirleyen
bu Anayasa, Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu, ölümsüz önder ve eşsiz kahraman Atatürk’ün belirlediği milliyetçilik anlayışı ve O’nun inkılap ve ilkeleri doğrultusunda;
Dünya milletleri ailesinin eşit haklara sahip şerefli bir üyesi olarak, Türkiye Cumhuriyetinin ebedi varlığı, refahı, maddi ve manevi mutluluğu ile çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi yönünde;
Madde 50: Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde
çalıştırılamaz.
* 4857 sayılı İŞ KANUNU423
Madde 71: Onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Madde 72: Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı
gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde onsekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır.
Madde 73: Sanayiye ait işlerde onsekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç
işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.
Madde 85: Onaltı yaşını doldurmamış genç işçiler ve çocuklar ağır ve
tehlikeli işlerde çalıştırılamaz.
Madde 87: Ondört yaşından onsekiz yaşına kadar (onsekiz dahil) çocuk ve
genç işçilerin işe alınmalarından önce hekime muayene ettirilerek işin niteliğine ve
Millet iradesinin mutlak üstünlüğü, egemenliğin kayıtsız şartsız Türk Milletine ait olduğu ve bunu millet adına kullanmaya yetkili kılınan hiçbir kişi ve kuruluşun, bu Anayasada gösterilen hürriyetçi demokrasi ve bunun icaplarıyla belirlenmiş hukuk düzeni dışına çıkamayacağı;
Kuvvetler ayrımının, Devlet organları arasında üstünlük sıralaması anlamına gelmeyip, belli Devlet yetki ve görevlerinin kullanılmasından ibaret ve bununla sınırlı medeni bir işbölümü ve işbirliği olduğu ve üstünlüğün ancak Anayasa ve kanunlarda bulunduğu;
(Değişik: 3.10.2001-4709/1 md.) Hiçbir faaliyetin Türk milli menfaatlerinin, Türk varlığının, Devleti ve ülkesiyle bölünmezliği esasının, Türklüğün tarihi ve manevi değerlerinin, Atatürk milliyetçiliği, ilke ve inkılapları ve medeniyetçiliğinin karşısında korunma göremeyeceği ve laiklik ilkesinin gereği olarak kutsal din duygularının, Devlet işlerine ve politikaya kesinlikle karıştırılamayacağı;
Her Türk vatandaşının bu Anayasadaki temel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak milli kültür, medeniyet ve hukuk düzeni içinde onurlu bir hayat sürdürme ve maddi ve manevi varlığını bu yönde geliştirme hak ve yetkisine doğuştan sahip olduğu;
Topluca Türk vatandaşlarının milli gurur ve iftiharlarda, milli sevinç ve kederlerde, milli varlığa karşı hak ve ödevlerde, nimet ve külfetlerde ve millet hayatının her türlü tecellisinde ortak olduğu, birbirinin hak ve hürriyetlerine kesin saygı, karşılıklı içten sevgi ve kardeşlik duygularıyla ve “Yurtta sulh, cihanda sulh” arzu ve inancı içinde, huzurlu bir hayat talebine hakları bulunduğu;
FİKİR, İNANÇ VE KARARIYLA anlaşılmak, sözüne ve ruhuna bu yönde saygı ve mutlak sadakatle yorumlanıp uygulanmak üzere,
TÜRK MİLLETİ TARAFINDAN, demokrasiye aşık Türk evlatlarının vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur.”
423
Kanun no: 4857, Kabul Tarihi: 22.05.2003
Kanunun kapsam ve amacı ilk maddede belirtilmiştir:
“MADDE 1 - Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin
çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir.
Bu Kanun, 4 üncü maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
İşyerleri, işverenler, işveren vekilleri ve işçiler, 3 üncü maddedeki bildirim gününe bakılmaksızın bu Kanun hükümleri ile bağlı olurlar.”
şartlarına göre vücut yapılarının dayanıklı olduğunun raporla belirtilmesi gerekmektedir.
* 1893 sayılı UMUMİ HIFZISIHHA KANUNU424
Madde 173: Oniki yaşından aşağı bütün çocukların fabrika ve imalathane
gibi her türlü sanat müesseseleriyle maden işlerinde amele ve çırak olarak istihdamı memnudur.
Madde 176: Mahalli belediyelerce bar, kabare, dans salonları, kahve,
gazino ve hamamlarda onsekiz yaşın altındaki çocukların çalışması yasaktır.
424
Kabul Tarihi: 06/06/1972, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 11/06/1972, Yayımlandığı Resmi Gazete Sayısı: 14212. Kanunun ilk dört maddesi, kanunun amacını açıklaya yöneliktir:
“Madde 1 - Memleketin sıhhi şartlarını ıslah ve milletin sıhhatine zarar veren bütün hastalıklar veya
sair muzır amillerle mücadele etmek ve müstakbel neslin sıhatli olarak yetişmesini temin ve halkı tıbbi ve içtimai muavenete mazhar eylemek umumi Devlet hizmetlerindendir.
Madde 2 - Umumi sıhhat ve içtimai muavenet hizmetlerine ait Devlet vazaifi Sıhhat ve İçtimai
Muavenet Vekaleti tarafından ifa ve hususi idarelerle belediyelere ve sair mahalli idarelere bırakılan hizmetlerin sureti icrası murakabe olunur. Milli Müdafaa teşkilatına ait sıhhi işler müstesna olmak üzere bütün sıhhat ve içtimai muavenet işlerinin mercii ve murakıbı bu Vekalettir.
Madde 3 - Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti bütçeleriyle muayyen hatlar dahilinde olarak aşağıda
yazılı hizmetleri doğrudan doğruya ifa eder:
1 – Doğumu, teshil ve çocuk ölümünü tenkis edecek tedbirler.
2 - Validelerin doğumdan evvel ve doğumdan sonra sıhhatlerinin vikayesi. 3 - Memlekete sari ve salgın hastalıkların hulülüne mümanaat.
4 - Dahilde her nevi intani, sari ve salgın hastalıklarla veya çok miktarda ve fiatı intaç ettiği görülen sair muzır amillerle mücadele.
5 - Tababet ve şubeleri sanatlarının icrasına nezaret.
6 - (...) ilaçları ve bütün zehirli müessir ve uyuşturucu maddelerle yalnız hayvanlar için serumlar ve aşıları murakabe hariç olmak üzere her nevi serum ve aşılar .
7 - Çocukluk ve gençlik hıfzıssıhhasına ait işlerle çocuk sıhhat ve bünyesinin muhafaza ve tekamülüne ait tesisatın murakabesi.
8 - Mektep hıfzıssıhhası.
9 - Mesai ve san ‘at h ıfzıssıhhası işleri.
10 - Maden suları ile sair havassı şifaiyesi olan sulara nezaret.
11 - Hıfzıssıhha müesseseleri ve bakteriyoloji laboratuvarları ve alelümum hayati muayene ve tahlillere mahsus müesseseler küşat ve idaresi.
12 - Mesleki tedrisat müesseseleri küşat ve idare veya mümasili müessesatı murakabe ve bunlara müsaade itası.
13 - Mecnunlarla sair ruhi hastalıklara mahsus tedavihaneler veya malül veya herhangi bir noksanii hilkate malik olanları kabul edecek yurt veya müesseseler tesis ve idare.
14 - Muhacrin sıhhat işleri.
15 - Hapisanelerin ahvali sıhhiyesine nezaret. 16 - Tıbbi istatistiklerin tanzimi.
17 - Sıhhi neşriyat ve propogandalar.
18 - Vesaiti münakale umuru sıhhiyesinin nezaret.
Madde 4 - Doğrudan doğruya şehir ve kasabalar, köyler hıfzıssıhhasına veya tıbbi ve içtimai
muavenete mütaallik işlerin ifası belediyelere ve idaresi hususiyelere ve sair mahalli idarelere tevdi edilir. Vekalet indelicap bu idarelere rehber olmak üzere bazı mahallerde nümune tesisatı vücude getirir.”
* 3308 sayılı MESLEKİ EĞİTİM KANUNU425
Madde 9: İlköğretimi bitirmiş olanlar, bir mesleğe hazırlanmak amacı ile
çıraklık dönemine kadar işyerlerinde aday çırak olarak eğitilebilirler.
Madde 10: Çırak olabilmek için:
* Ondört yaşını doldurmuş, ondokuz yaşından gün almamış olmak, * En az ilköğretim okulu mezunu olmak gerekir.
* 2559 sayılı POLİS VAZİFE VE SELAHİYET KANUNU426
Madde 12: Yirmibir yaşından küçük kadın ve erkeklerin gazino, bar,
kafeşantan ve buna benzer içki kullanılan yerler ile banyo, hamam ve plajlarda çalıştırılmaları yasaktır.
* 222 sayılı İLKÖĞRETİM VE EĞİTİM KANUNU427
Madde 59: İlköğretim çağında olup da zorunlu temel öğretim kısımlarına
devam etmeyenlerin resmi ve özel işyerlerinde veya her ne biçimde olursa olsun çalıştırmayı gerektiren başka yerlerde ücretli veya ücretsiz çalıştırılması yasaktır.
818 sayılı BORÇLAR KANUNU428
Madde 330: Onsekiz yaşın altındakilerin gece süresinde ve hafta tatilinde
çalıştırılmaları yasaktır.
Madde 318: Borçlar Kanununa göre usta ile yasal vasisi arasında çıraklık
sözleşmesi yapılır.
* 506 sayılı SOSYAL SİGORTALAR KANUNU429
425
Kanun Numarası: 3308, Kabul Tarihi: 05.06.1986, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarih: 19.06.1986, Sayı: 19139, Yayımlandığı Düstur: Tertip: 5 Cilt: 26 Sayfa.
Kanunun amacı ve kapsamı ilk iki maddesinde belirtilmektedir:
“Madde 1 - Bu Kanunun amacı; çırak, kalfa ve ustaların eğitimi ile okullarda ve işletmelerde
yapılacak mesleki eğitime ilişkin esasları düzenlemektir.
Madde 2 - (Değişik: 29/6/2001-4702/5 md.) Bu Kanun, Mesleki Eğitim Kurulunun belirleyeceği
mesleklerde, kamu ve özel sektöre ait kurum, kuruluş ve iş yerleri ile mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarındaki eğitim
ve öğretimi kapsar.”
426
Kanun Numarası: 2559, Kabul Tarihi: 04/07/1934, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 14/07/1934, Yayımlandığı Resmi Gazete Sayısı: 2751.
427
Kabul Tarihi: 05.01.1961, Resmi Gazete: 12.01.1961 / 1070
428
Kanun Numarası: 818, Kabul Tarihi: 22.04.1926, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 29.04.1926, Sayı: 359, Yayımlandığı Düstur: Tertip: 3, Cilt: 7, Sayfa: 762.
Madde 60: Onsekiz yaşın altındaki işçilerin sigortanın bütün dallarına
ilişkin prim ücreti kesilmektedir.
* 2821 sayılı SENDİKALAR KANUNU430
Madde 20: Onaltı yaşını doldurmuş olan ve Sendikalar Yasasına göre işçi
sayılanlar sendika üyesi olabilirler.