• Bir gruba ait olma, sosyal gelişme için hayati önem taşır. Herhangi bir spor klübü, mahalle grubu ya da okulda bir arkadaşlık grubuna dahil olmak ister, olamazsa onun için sorundur. Küçümsemeyin, destek olun.
• “Çene çalmak” olarak adlandırabileceğimiz aktivite, ergenlik döneminde önemli bir davranış biçimidir. Genelde karşı cins ve diğer ilgile konuşulur. Size gereksiz gelebilir ama ihtiyacı vardır, bilin.
• Eğer çeşitli grup ve etkinliklerde sessiz kalıyor, çekingen davranıyorsa bu davranışının nedeni araştırılmalıdır. Kendine güven ya da iç çatışma yaşıyor olabilir.
• Özellikle öğretmenin dikkatini çekecek, sosyalleşme sürecinde çekingen ve geri durma davranışı derste söz almaya çekinme, aralarda yalnız kalma gibi sebep üzerinde durulmalıdır. Kronikleşmesine izin verilmemelidir.
• Çok yakın ve güvendiği bir tek arkadaşının bile olmaması dikkat çekicidir. Çünkü bu yaş döneminde arkadaşlar her şeydir. Ve çevresi ile böyle ilişkiler kuramıyorsa üzerinde durulmalıdır.
• Genç, tutum ve davranışlarını örnek alacağı bir model arayışındadır. Bunlar ağırlıklı olarak ebeveynlerdir. Kızlar anneyi, erkekler babayı model alır. (Bir dönem sizleri beğenmiyor gibi davranmasına rağmen gerçek bu değildir.) Anne ve babanın bu sebeple ev içi davranışlarında görev dağılımları önemlidir. Bu model dışarıdan (yakın çevreden) birileri de olabilir. Bu kişiler ile irtibatta olup, yakından izlemek sosyal gelişim alanını desteklemek için uygun bir yöntemdir. Model kişiliği, sosyal gelişme açısında önemlidir (Kulaksızoğlu, 2005, s.97).
………. Haftanın Ekleri:
1. Ergenin Bedensel Gelişimi İle İlgili İhtiyaç ve Kaygıları 2. Ergenin Cinsel Gelişim İle İlgili İhtiyaç ve Kaygıları 3. Ergenin Sosyal Gelişimi İle İlgili İhtiyaç ve Kaygıları 4. Ergenin Duygusal Gelişim İle İlgili İhtiyaç ve Kaygıları
………. Haftalık Yazılı Geribildirimlerin Toplanması:
Bugün ki eğitim sürecine ait sizde oluşan bir duygu, bir düşünceyi elinizdeki kartlara yazarak, masaya bırakmanızı istiyorum. İsim yazmanıza gerek yoktur.
2. HAFTA
OTURUM KONUSU: Ergenlikte Kişilik Gelişimi SÜRE: 180 dk.
EĞİTİM ARAÇLARI: Dizüstü Bilgisayar, Projeksiyon, Tahta
EĞİTİM MATERYALLERİ: “Bağımsızlık Testi”, “Ben Kimim?”, “Örnek Olay”, “Baba Mektubu” basılı malzeme ve haftalık konu ekleri (“Ergenin Kişilik Gelişimini Destekleyici Öneriler”, “Ergenin Bağımsızlık Mücadelesini Destekleyecek Öneriler” ile geribildirim kartları
EĞİTİM YÖNTEMLERİ: Anlatım, Soru-Cevap, Örnek Olay, Oyun, Rol Alma, Alıştırma, Test Uygulaması
OTURMA DÜZENİ: U Düzeni
ETKİNLİK ve OYUNLAR: Geçen haftanın değerlendirmesini içeren “paylaşım grubu” ile başlayan oturumda sırası ile; “Hacıyatmaz” ısınma oyunu, iki ayrı ergen gencin kimlik arayışından kaynaklanan sorunları örnek olay olarak, “Ben Kimim?” isimli bir canlandırma (rol alma), kabul iletilerinin “alıştırma” çalışması ve ardından da “Bağımsızlık Testi” uygulaması yapıldı. İkinci hafta oturumu katılımcıların uygulamak üzere aldıkları kararları açıkladıkları “paylaşım grubu” ve “çıkış bileti” ile sona erdi.
HEDEF DAVRANIŞLAR: İkinci hafta oturumun ardından katılımcıdan beklenen hedef davranışlar aşağıda belirtilmiştir:
• Gencin, kimlik gelişimi sürecinde kendi kendisine sorduğu soruları bilme • Olumlu/olumsuz – koşullu/koşulsuz kabul iletilerine örnek verebilme
• Çocuk yetiştirme tutumlarının özelliklerini bilme ve ebeveyn davranışı boyutunda ayırt edebilme
SÜREÇ:
Sabah belirlenen saatte tüm katılımcıların hazır bulunması ile eğitim kararlaştırılan saatte, önce geçmiş haftanın geribildirimlerinin alındığı paylaşım grubu yapılmış daha sonra da ısınma oyunu ile eğitim başlamıştır. Kişilik, huy, mizaç kavramları
tanımlanmış, kalıtım ve çevre faktörlerinin kişiliğe etkileri yapılmış araştırmalar, bilimsel veriler aktarılarak açıklanmıştır. Ergenlik döneminde kişilik gelişiminin önemi ve ailenin destekleyici rolü, gencin bağımsızlık mücadelesine ailenin tepkileri örnek olaylar yardımı ile anlatılmıştır. Olumlu/olumsuz benlik algısının insan yaşamının tamamına olan yansımalarına dikkat çekilerek, katılımcının empati kurmasını sağlamak amacıyla konuya ilişkin bir canlandırma annelere roller dağıtılarak oynanmıştır. Ergen çocuklarına yaklaşımlarını gözden geçirmeleri istenmiş, bu noktada olumlu/olumsuz ve koşullu/koşulsuz kabul iletileri açıklanarak, örneklendirilmiştir. Ayrıca yansıtılan sunuda çeşitli kabul iletileri verilmiş ve doğrulanması gruptan istenmiştir. Çocuk ve gencin kimlik gelişimine etkisi büyük, çocuk yetiştirme tutumları ile ilgili bilgi aktarılmış, ergenin konu ile ilgili olası ihtiyaç ve kaygıları eğitimci tarafından anlatılarak, annelerden yaşadıkları örnekler alınmıştır. Gencin bu dönemde kendini kanıtlama çabası olan, bağımsızlık mücadelesi vurgulanarak, çıkış biletleri ile annelerin günü değerlendirmeleri istenmiştir.
İÇERİK:
Giriş
(Eğitimci, ısınma oyununun ardından konuya sözlü giriş yapar)
1. Kişilik Nedir?
(Cevapları dinleyin)• Bireyin kendine özgü ve ayırıcı davranışlarının bütünüdür.
• Bir insanı nesnel (objektif) ve öznel (subjektif) yanlarıyla diğerlerinden farklı kılan duygu, düşünce, tutum ve davranış özelliklerinin tümü anlaşılır.
Kişilik için bazen “huy” ya da “mizaç” sözcüklerini kullanır mıyız?
(Cevapları dinleyin)
Çabuk kızmak, sıkılmak, öfkelenmek, neşelenmek, hareketli ya da hareketsiz olmak bireylere göre değişen mizaç özellikleridir.
Huy; kişiliğin sadece bir öğesini oluşturmaktadır (Köknel, 2005, s.19). Karakter; kişiliğin ahlaki yönünü betimler (Kulaksızoğlu, 2005, s.106). Huy, Mizaç; kişiliğin duygusal yönünü anlatır.
Benlik; bireyin kendisi ile ilgili algılama ve değerlendirmelerinden oluşur.
Kimlik; birinin o kimse olmasını sağlayan şartların bütünüdür. (Kulaksızoğlu, 2005, s.106)
Kalıtım mı, Çevre mi? (Cevapları dinleyin)
Kişilik yapısı ve gelişmesinde hangisinin daha etkili olduğunu ortaya koymaya yönelik birçok akademik çalışma yapılmış ve tartışılmıştır.
(Slaytta eğitimci tarafından anlatılır)
…
Özetle; üstünde kişiliğin oluştuğu, insanın doğuştan getirdiği temel yapı (genotyp) kalıtımla geçer. Kişilik bu temel yapıyla çevrenin sürekli etkileşimi sonucu oluşur.
BU SEBEPLE GENÇLERİN YAKIN ÇEVRESİNİ OLUŞTURAN SİZLERİN KİŞİLİK GELİŞİMİNE KATKISI BÜYÜK OLACAKTIR.
2. Kimlik Gelişimi
Ergenin kimliği, çocukluktan beri yaptığı özdeşimlerle yavaş yavaş gelişir ancak ergenlik dönemi kimlik geliştirmede en kritik dönemdir. Ergen;
Ben Kimim? ; Hangi Hareket Doğru? ; Nasıl Davranmalıyım? Sorularına yanıtlar
arar. Bu süreçte, aile, akran ve çevresinde bulunan diğer kişilerin değer yargılarından etkilenir. Bu kişilerin ahlaki standartlarına yakın davranışlar sergilerler. Eğer çevrenin çok dışında tercihlerde bulunuyorsa genç, büyük olasılıkla kimlik karışıklığı yaşıyor kabul edilir (Erickson, Aktr: Kulaksızoğlu, 2005, s. 30-32).
Çocukluğunda anne-babası ile olumlu ilişkiler kurmuş olanların ergenlikte ve yetişkinlikteki kimlik oluşturma süreçleri sağlıklı geçer. Ergenler, bu kimlik oluşturma mücadelesi döneminde başkalarının gözündeki kendisi ile kendi gözündeki kendisini karşılaştırır. Önceden edindikleri rol ve becerilerini yeni durumla bütünleştirmeleri sorundur.
Ergenin sağlıklı bir şekilde kimliğini kazanabilmesi için çevresinde uygun özdeşimler kurabileceği yetişkinlere ihtiyacı vardır.
Ergenin bu dönemde kimlik kazanma sürecine destek vermesi kaçınılmaz ölçüde önemlidir.
Bunun için, anne-baba ve öğretmenler öncelikle, Gence, çocuk değil, yetişkin gibi davranmalıdırlar,
Akran grupları ile informel iletişimler kurmalı ve sürdürmelidirler (ergene ulaşmanın en kolay yolu budur)
Mesleklerinde ilerlemiş, aile kurmuş örnek yakınları çevrelerine almalı,
Gençlerin, enerjilerini aktarabilecekleri, spor, müzik, bilimsel proje vb. çalışmalarına destek vermelidirler.
Özetle; çocukluk ve ergenlik dönemlerinin olumlu geçmesi, yukarıda belirtilen konularda gençlere destek olunması, yetişkinliğe de yansıyacak, bireyin sağlıklı bir yetişkin olmasını sağlayacaktır.
Kimliğin oluşmasında şu özelliklere dikkat çekmek gerekir: 1. Genetik ve biyolojik etkenler
(Vücut yapısı ve kişilik arasında anlamlı bir ilişki vardır. Güçlü, kuvvetli çocukların benlik algıları olumlu; çelimsiz ve zayıf olanların ise olumsuzdur. ) 2. Bireyin içinde yaşadığı kültürel etkenler
(Yemek yeme biçimi, temizlik alışkanlığı, giyim tarzı, dili kullanma, dini inanışlar, kalıp yargılar)
3. Mensubu olduğu sosyal sınıfa bağlı etkenler 4. Kişilik gelişiminde psikolojik etkenler
(psikolojik temelli ihtiyaçlar ve istekler ergenlerin çoğunda yaygındır ancak bunların dışa vurulması farklılıklar gösterir.)
4.a. Büyüme, kuvvetlenme, gelişme isteği 4.b. İlerleme, olgunlaşma isteği
4.c. Bağımsız olma isteği (Yavuzer 33, örnek olay okutulur ) 4.d. Başarma ve güven kazanma isteği
4.e. Beğenilme ve takdir edilme isteği 4.f. Olumlu sosyal ilişkiler kurma isteği
4.g. Mutlu olma (mutlu olacağı şeyleri yapma) (Yavuzer, 2007, s.40-43).
Her ergen, hayatını bunlara göre yönlendirmek ister. Bu arzu ve isteklerin olması, geliştirmekte olduğu benlik kavramı ile yakından ilgilidir. (Birazdan geleceğiz ama
önce kimlik oluşumunda ortaya çıkacak sorunlara bakalım:)
I. Kimlik Bunalımı: Ergenlik döneminin ayrılmaz bir parçasıdır. Birçok
gençte bunun yaşanması olasıdır. Her gencin, kendi kimlik duygusunu kazanabilmesi için bilinçli ya da bilinçdışı olarak verdiği bir savaşımdır. Bu savaş, genç tarafından daha çok duygusal bir takım bağlılıklara giriştiği veya meslek, iş ve yön seçiminde karar vermek zorunda kaldığı, yada kendisi için önemli olan yarışma, sınav gibi zorlandığı dönemlerde ortaya çıkar.
Çünkü tartışmalara katılmak, yarışmada yer almak, kazanmak, birine bağlanmak, aşık olmak gibi başkalarıyla ilişkide genç gerginliğe uğramaktadır. Eğer genç, bu gerginliği gideremezse, kendine güvenini yitirebilir, utangaç hale gelebilir, başarısızlık paniğine kapılabilir. Bu çözülme ile birlikte bir kriz dönemi başlar.
Kimlik bunalımı, atlatılması gerekli doğal bir gençlik hastalığıdır. Kimi gençte belli belirsiz geçer, kiminde de ağır belirtiler gösterir. (Kekemelik, taşikardi vb.)
II. Kimlik Karmaşası: Kimlik bunalımının ağırlaşması, geçici de olsa uyumun bozulmasıdır. Çeşitli şekillerde kendini gösterir. Bunlara örnek vermek gerekirse; *Gencin olağandışı şekilde içine kapandığı ve ancak zorunlu ilişkilerini yüzeyde sürdürdüğü görülebilir (okula gitmek gibi.)
*Gencin, işine eskisi gibi dikkatini toplayamadığı, o zamana kadar yeterli ve başarılıyken artık çalışma yeteneğini yitirdiği gözlenebilir.
*Gencin, hiçbir işi, hiçbir eğitimi benimseyememesi bir meslekte yerleşememesi, yön ve amacını saptayamayarak darmadağının hale gelmesi şeklini alabilir.
*Yüksek düzeyde kaygı
*Kendisine yönelik değişken duygular (Rubin,1968; Aktr: Temel&Aksoy, 2001, s.24-27).
*Daha ağır yaşanırsa, (sınır kişilik) genç, zaman zaman gerçekle bağını kopartarak psikotik belirtiler geliştirebilir. Bunaltı, depresyon, intihar girişimi riskleri taşır hale gelir. İnsanlarla ilişkileri bozulur ve hep haksızlığa uğradığını iddia eder.
Yukarıdaki maddede yer alan şekli ile kimlik kargaşası yaşayan genç, 2 farklı kişilik geliştirebilir.
1.Ters kimlik geliştirir: Toplum içinde yer edinemeyeceğini anlayınca topluma sırt çevirir.(Hippi, punk, din değiştirme eğilimi olan gençler gibi)
2.Olumsuz kimliğini kanıtlama çabası: Şiddet yanlıları bu gruba örnektir.
3.Benlik Kavramı
Benlik, ergenin kim olduğu konusundaki düşüncelerinin ve kendi hakkındaki değerlendirmelerinin tümüdür. Ergen kendisine sorduğu çeşitli sorulara (ben kimim? nasıl davranmalıyım? ne olmak istiyorum?) verdiği cevaplarla dünya görüşü, iyilik ve doğruluk anlayışı, dini inancı ve değerleri biçimlenmeye başlar.
Benlik kavramı, ergenlikte ve ilk yetişkinlikte (ilk haftadan yaşları hatırlat. Yani kaç
yaşına kadar devam ediyor onu göster.) son derece önemli olan ve yaşam boyu sürecek bir süreç başlar.
1. Diğer insanlarla etkileşimden (sosyal ilişki içinde olması bu sebeple de
önemlidir.)
(Disiplin ve sevgi aracılığı ile aileden, uygun davranışı gösterme baskısı ile yaşıtlardan etkilenir.)
2. Kendi duygu ve düşünceleri ile şekillenir (Mücadele vermektedir.) Neleri etkiler?,
Ruh ve beden sağlığını,
Sosyal ilişkileri (özel ilişkiler, okul ve iş yaşamı vb.) Akademik başarıyı, meslek seçimini etkileyebilir.
Eğer her şey yolunda giderse;
Çeşitli parçalar harmanlanır, kapsayıcı bir benlik kavramı oluşur. Bu kavram içinde, ergenlik döneminde genç;
Duygularını, Bedenini,
Nasıl bir kişi olduğunu,
Ne olmak istediğini düşünmeye başlar. Bunlar benlik arayışının belirtileridir.
Bu çağda, bu arayış, iniş çıkış ve dalgalanma gösterir. Çünkü kendine yakışacak bir kimlik aramaktadır. Buna ulaşmak için, kendini sürekli tartmakta, eleştirmekte, beğenmemektedir. Kendisini anne-baba ve diğer tüm insanlardan ayıracak özelliklerini keşfetme çabası içindedir. Bu şekilde benliğini düzenleyecektir. (Onur, 2000, s. 34-35).
Neden insanlar olaylara farklı tepkiler verirler? (Cevapları dinleyin)
Çünkü, çevrelerini farklı algılar, farklı yorumlarlar. Bunun sebebi de, farklı kişilik ve benlik algılarına sahip olmalarıdır.
3 çeşit benlikten söz edilebilir:
Algıladığı Benlik: Kendine verdiği nottur (Ben başarılı bir öğrenciyim)
Başkalarının Gözündeki Benliği: Başkalarının onun için bu şekilde düşündüklerini sandığı benlik
İdeal Benliği: Ne olmak istediği ve ne olmaktan çekindiğidir.
İnsanoğlu, benlik kavramına uygun davranma eğilimindedir. Ergenler, başkalarının gözünde nasıl göründüklerine özellikle değer verdikleri kişiler açısında değer verir. Onların ve kendi yargılarının (kendisinin kimliği ile ilgili olan kısmı ağırlıkta olmak üzere her konuda), değerlendirmelerin uyuşmasını bekler. Eğer bu olmazsa ergen üzülür. Eğer kendi düşündüğünün tersine yargılara varmışsa kişiler, ergen; başkalarının onu “yanlış anladığı”, “yanlış tanıdığı” nı düşünür.