Aile Eğitimleri Kuram ve Uygulamaları

Haim Ginott: İlgilenme, İletişim Kurma ve Gerçekçi Olma

Haim Ginott, en çok satan kitaplar arasında yer alan ve pek çok ana-baba eğitim programında kullanılmış iki kitabın yazarıdır. “Anababa İle Çocuk Arasında (Ginott,1965)” ve “Anababa İle 13-19 Yaşlarındaki Çocuklar Arasında (Ginott,1969), anababaların ihtiyaçları ile çocuklarının ihtiyaçlarının nasıl bir arada var olabileceği hakkında Ginott’un vurgusunu yansıtmıştır. Ginott tarafından verilen uzun anababa workshoplarından birisine aktif olarak katılan iki ebeveyn, “Özgür Bırakılmış Anababalar/Özgür Bırakılmış Çocuklar (Faber & Mazlish)” adlı kitabı yazmışlardır (Fine, 1980, s.7; Akt: Dardağan, 2000, s.47).

Ana-babaların kendi kendilerinin farkında olmaları, neyi ve niçin hissettiklerini bilmeleri Ginott açısından önemliydi. Ana-babaların çocuklarını doğru bir şekilde görmelerini ve onlara roller ile karakterizasyonlar yansıtmamalarını istemiştir. Çünkü, çocukların, benlik saygısı başarı deneyimlerinden ve anababalar gibi önemli kişilerden kendileri hakkında öğrendikleri şeylerden oluşur. Ginott, ebeveynlerin çocukları dinlemelerinin üzerinde önemle durmuştur. Çocuklara seçenek verme ve

Uyguladığı programda özetle; sağlıklı çocuk yetiştirmenin, çocuğun duyguları ve eylemleri de dahil olmak üzere çocuğu olduğu gibi kabul etme ve “gerçek” bir kişi olarak çocuğa ana babalık yapmanın gerekliliği üzerinde durmuştur (Fine, 1980, s.7; Akt:Dardağan, 2000, s.47).

Becker, Hall, Madse&Madsen, Miller, Patterson, Smith&Smith: Davranış Değişim Teknikleri: Çocukla Başetme

Davranış değişim teknikleri son 15-20 yıldır klinik ve eğitimsel ortamlarda çok popüler bir hale gelmiştir. Temel ilkeler, bir davranışın operasyonel olarak tanımlamasını, ortaya çıkışının gözlenmesini ve daha sonra değiştirilmesini ve davranışın pekiştirmeden etkilenip etkilenmediğinin belirlenmesi amacıyla gözlenmeye devam edilmesini kapsar.

Ana-babalar için bu teknikler kullanılarak programlanmış öğrenme formatında olan çalışmalar; Becker,1968; Hall,1978; Madsen & Madsen,1972; Miller,1975; Patterson,1976; Smith & Smith,1976 yıllarında belirtilen kişiler tarafından yapılmıştır.

Tüm davranışsal programların ortak noktası, olumlu pekiştirmenin davranış ile baş etmenin olmazsa olmazı olduğuna inanmalarıdır. Hedefler, olumlu pekiştirmenin kullanımını kararlı bir şekilde vurgulayarak ana babaların davranışı pekiştirme terimleri ile anlamalarına yardım etmeyi kapsar. Bu programların hepsi ana babaların, özellikle çocukları ile sorunları olanların, çocuklarına sık sık olumsuz tepki modeli verdiklerinin farkındalığını açıklar. İyi davranışın zaten öyle olması gerektiği kabul edilir ve pekiştirilmez; halbuki kötü davranış, ana babanın olumsuz dikkatini çok fazla çeker. Bu pekiştirme modeli, gerçekte arzu edilmeyen davranışların sürdürülmesine yol açar. Bu nedenle, çocuğun olumsuz davranışını değiştirmek için atılacak ilk adım ana babaların kendi davranışlarını değiştirmeleridir (Fine, 1980, s.8; Akt:Dardağan, 2000, s.48).

Thomas Gordon: Etkili Anababa Eğitimi

En yaygın olarak öğretilen anababa eğitim programı, Thomas Gordon’un Etkili Anababa Eğitimi veya E.A.E’dir (Gordon,1970). Lisans verilmesine ve organize öğretim ve ödeme formatına yol açan bir dizi eğitici eğitim programları ile aynı

E.A.E’nin kuramsal kökeni Carl Rogers’ın, “danışan” merkezli terapisinden gelmektedir. Anababaların, tarihsel olarak, 12 verimsiz sözlü tepkinin kullanımı yoluyla çocukları ile iletişim kurmanın önüne yolu kapayan engeller koyduklarına inanır. Bunlardan bazıları, komut verme, tehdit etme, ders verme, kınama, ahlak öğretme gibi tepkileri kapsar.

Anababa, sorunun anababadan çok çocuğun sorunu olduğunun farkına vardığı zaman, en fazla “etkin dinleme” yoluyla yardım edebilir. Operasyonel olarak bu tavır, anababanın dinlediğini, ilgilendiğini ve anladığını ileten yargılayıcı olmayan bir tepkidir. Anababalar konuya dahil olduklarına ve aktif olarak müdahale etmeleri gerektiğine inandıkları zaman, Gordon, “ben-iletilerinin” kullanımını tanımlar. Bu iletiler bazı dokunulur referanslara bağlı olan kişisel endişe ifadeleri olarak açıklanır (Fine, 1980, s.9; Akt:Dardağan, 2000, s.49).

Gordon, “kaybeden-yok” çatışma çözüm yöntemini de savunur ve tanımlar. İdeal olarak ortaya çıkan çözüm, tüm taraflarca kabul edilebilir ve tüm tarafların hakkında iyi şeyler hissettikleri bir çözümdür.

Gordon’un programının cazibesi, hümanistik değerlerinde, bazı potansiyel etkili iletişim stratejilerini açık bir şekilde sunmasında ve karşılıklı olarak tatmin edici olan bir insani etkileşim biçimini teşvik etmesinde yatar (Fine, 1980, s.10; Akt:Dardağan, 2000, s.53).

Eric Berne: Transaksiyonel Analiz

Eric Berne, bir kişilik kuramı ve psikoterapi için bir referans çerçevesi olarak TA diye adlandırılan Transaksiyonel Analiz’i icat etmiştir. TA’nın popüler hale gelerek kullanılması, “İnsanların Oynadıkları Oyunlar (Berne, 1964)”, “Ben İyiyim-Sen İyisin (Harris,1969)”, “Kazanmak İçin Doğmuş (James & Jongeward, 1971)” gibi kitaplar yoluyla olmuştur (Fine,1980, s.10; Akt:Dardağan, 2000, s.50).

Bazı temel ilkeleri aşağıda verilmiştir:

1. Tüm insanlar “iyi” doğarlar, ama “iyi” hissetmemeyi öğrenebilirler.

2. Herkesin kişiliği üç bölümden oluşur: “Anababa”, “Yetişkin” ve “Çocuk” benlik durumları.

3. İnsanların geçirdiği gelişimsel süreçler sağlıklı veya sağlıklı olmayan kişilik organizasyonuna yol açabilir.

4. İnsanlar kendi kendilerinin farkında olabilirler ve kendi kişilik gelişimlerini kolaylaştırmaya aktif olarak katılabilirler.

5. Çocuklar yaşamlarının erken safhalarında (6 yaşından önce) kendileri hakkında algılarını, inançlarını ve davranışlarını etkileyen kararlar alırlar. 6. Olumlu dokunuşların verilmesi ve alınması (okşama, ilgilenme, dinleme,

iltifat etme, sevme vb.) sağlıklı kişilik gelişimi için çok önemlidir.

TA’nın, “Çocukları İyi Yetiştirme (Babcock & Keepers,1976)” adlı kitapta yansıtılan bir konusu kuvvetli bir şekilde gelişimseldir. Kitabın vurgusu, çocuk gelişim süreci ve anababalığın sağlıklı bir yetişkine yol açan sağlıklı bir gelişimsel sırayı nasıl destekleyebileceği üzerinedir. Önemli bir TA gelişimsel kavramı, psikanalitik kurama benzer olarak, çocuk yaşamın her safhasında gelişimsel görevler boyunca başarılı bir şekilde ilerleme ihtiyacı duyar veya (a) çocuk müteakip görevler boyunca tatmin edici bir surette ilerleyemeyebilir veya (b) çocuk görünüşte psikolojik gelişim açısından ilerleyebilir ama ileriki yaşamında çözülmemiş gelişimsel sorun ve ya konu ile ilgili olarak çatışmalar yaşayabilir. Babcock ve Keepers’ın tavsiye ettiği egzersizler belli bir yaşta çocuk olmanın ne demek olduğunu anababaların daha iyi anlamasına yardım eder ve anababaların çocukları ile ilişki kurarken ne tür içsel “itme ve çekmeleri” yaşadıklarını anlamalarına da yardımcı olur (Fine, 1980, s.11; Akt: Dardağan, 2000, s.50).

TA çevresinde oluşturulan anababa programları eğlenceli ve deneysel olma eğilimindedir. Model almanın çok büyük bir kısmı okşayan, açık ve kendiliğinden olan, grup üyeleri ile faydalı bir şekilde ilişki kuran liderler yoluyla meydana gelir. TA anababa eğitim programları için standart bir format yoktur. Bireysel liderler, çoğunlukla yoğun iki günlük workshop’lar veya birkaç hafta boyunca bir dizi haftalık toplantılar şeklinde olan müfredat programını organize ederler (Fine,1980, s.11; Akt: Dardağan, 2000, s.50).

Rudolph Dreikurs: Demokrasi ve Yeterlilik

Ana baba eğitim hareketinin öncülerinden ve önemli şahsiyetlerinden biri Rudolph Dreikurs’dur. Ana babalık üzerine yazdığı temel kitabı, “Çocuklar: Meydan Okuma (Dreikurs & Soltz, 1964)” dır (Fine,1980, s.11, Akt: Dardağan, 2000, s.51).

Dreikurs, düşüncelerinin çoğunu Freud’un çağdaşı olan Alfred Adler’in çalışmalarına dayandırmıştır. Çocuğun sosyal doğası ve yeterlilik arayışı ile ilgilenmiştir. Ana babalığın hedefi, çocuğun kendi önem ve statü duygusunu elde edebilmesi için yapıcı araçlar kullanan yeterli bir insan olmasına yardım etmektir (Fine,1980, s.12; Akt: Dardağan, 2000, s.51-52).

Aile, çocuğun benlik duygusunu oluşturduğu, kendisi hakkındaki ilk kararları verdiği ve sosyal bir doğa geliştirmeye başladığı yerdir. Grup oturumlarının, ana babalık ilkeleri üzerinde odaklanmasını istemiştir. Tahminen ana babalar, mantıklı ve doğal sonuçların kullanılması, güç mücadelelerinden kaçınılması, çocukların ihtiyaçlarının kabul edilmesi ve onlara yanıt verilmesi, bu yolla çocukların teşvik edilmesi gibi ilkeleri uygulamaya çalışacaklardır. Ana babaların deneyimlerini birbirleri ile paylaşmaya, sorular sormaya ve grup içinde destek ve teşvik almaya istekli olacakları beklenmiştir. Grup liderinin işlevi iyi bir tartışma lideri olarak düşünülmüştür.

Dreikurs’un yaklaşımı, nihai hedef çocuğun bir kişi olarak gelişimi olmasına karşın, bu hedefe ulaşmak için gerekli olan kilit adımların anababaların bazı değişiklikler yapmasını gerektirdiğini kabul etmiştir (Fine,1980, s.12; Akt: Dardağan, 2000, s.52).

Dreikurs, eski fikirlerin bırakılıp, yenilerinin denenmesinin pek çok ana baba için zor olacağının farkındaydı ama grup deneyimlerinin, yeni fikirlerin edinilmesi ve uygulanmasında ana babaları desteklediğini görmüştür (Fine,1980,s.13; Akt: Dardağan, 2000, s.52).

Dinkmeyer, Mckay: Etkili Anababalık İçin Sistematik Eğitim (EASE)

Etkili Ana babalık İçin Sistematik Eğitim (EASE) programı, Dinkmeyer ve McKay (1976) tarafından geliştirilmiş olan kapsamlı, organize ve sıralı bir ana baba eğitim programıdır. Donald Dinkmeyer, Rudolph Dreikurs ile işbirliği yapmıştır. Yazarlar,

Gordon’un, “etkin dinleme” ve “ben-iletileri” gönderme hakkındaki fikirlerinden bazılarını çalışmalarına dahil etmişlerdir. Program hümanistik yönelimlidir ve ana babalar ile çocuklar arasında olumlu bir ilişki kurma üzerinde odaklanır. Programın organizasyonu ve yapısı kesinlikle eğiticiye, çok sayıda somut talimatlar verir. Posterler, tablolar, kasetler ve ana baba el kitabı programın materyalleridir (Fine,1980, s.13; Akt: Dardağan, 2000, s.53).

William Glasser: Ana Baba Katılım Programı (AKP)

William Glasser, “Gerçeklik Terapisi” modelini geliştirdi. Gerçeklik Terapisi’nin tedavi durumlarındaki ilk uygulamaları yakın zamanda Anababa Katılım Programı (AKP) adlı bir ana baba eğitim modeli olarak geliştirildi. Gerçeklik Terapi’sinin amacı, sorunları ile yüzleşebilmeleri ve yaşamdan zevk alabilmeleri için insanlara sorumlu ve disiplinli olmaları konusunda yardım etmektir. Anababa Katılım Programı, ana babalara Gerçeklik Terapi’sini, aile katılım uygulamalarını ve etkili iletişim tekniklerini tanıtan 18 saatlik yapılandırılmış bir seminer programıdır (Fine,1980, s.13; Akt: Dardağan, 2000, s.53).

Söz konusu yönelimi, çocuklarına aktarma çabalarının suni veya mekanik olmaması için ana babaların kendi yaşamlarından örnekler verdiği günlük yaşam için sorun çözme ve kişisel sorumluluk yönelimini benimser.

Gordon’un Etkili Anababa Eğitimi’nin kalbi olan “empatik dinleme”ye Glasser de çok büyük değer verir. Glasser, ana baba ve çocuğu, sorunun teşhisinden, planlanmış sorun çözümüne götüren ve birkaç adımdan oluşan eğitim sürecini savunur (Fine, 1980, s.14; Akt: Dardağan, 2000, s.53).