Estetik olarak düzenleyen (Aesthetic Organizing): Özellikle sanat yapıtlarında uyum ve bütünlük sergilenmesiyle ilgilidir Sanatsal değeri, yine sanatsal

ilkeleri uygulayarak düzenler. Sanatçıların karmaĢa içinde denge ve birlik kurmadaki baĢarıları bu tür bir yaratıcı davranıĢ sonucudur (KırıĢoğlu, 2002: 172).

Fromm‟da özellikle sanat alanında iki tür yaratıcılığın saptandığını belirtir:

1. Resim yapma, müzik besteleme, roman, Ģiir yazma gibi, yeteneğe bağlı, öğrenilebilen ve alıĢtırmalarla geliĢtirilebilen ve ürün veren yaratıcı etkinlikler.

2. Her tür yaratıcılığın temelinde bulunan, yaratıcı tutum ve davranıĢ biçimi.

Ġkinci tür yaratıcılık bir ürünle görünür duruma gelmeyebilir. Birinci tür, bir yeti ve yetenektir; ikincisi ise bir karakter özelliğidir, görme, algılama ve tepki verme yetilerinin iĢlenmesiyle bu da geliĢtirilebilir (San, 2008: 16).

Artut(2009: 184-185) bazı kuramcıların „Yaratıcılık‟ ile ilgili yaptığı araĢtırmalara yer vermiĢtir. Örneğin; Guilford‟a göre, yaratıcılık; akıcılık, esneklik ve özgünlük içeren bir süreçtir. Yaratıcılık, alternatifli düĢünme, problem çözme gibi zihinsel süreçleri de içerdiğinden, yalnızca bir süreç değil, süreçler dizisi olarak düĢünülmelidir. Jung‟a göre; yaratıcılığın kökeni ve itici gücü bilinçaltından gelir.

Sanatçı sıradan insandan farklı olarak ruhsal yaĢantısını sürdüren ve bilinçaltını biçimlendiren kolektif insandır. Jung, yaratıcı süreci psikolojik ve düĢsel olarak ele alır. Psikolojik süreç, kiĢinin bilinç alanında türetilen öğelerle ve kiĢinin yaĢantısında önemli yer tutan duygusal olay ve yaĢam krizleriyle ilgilenir; düĢsel süreçler ise süre bilmeyen kolektif bilinçaltının engin derinliklerinden çıkar. Maslow ise, özel yetenek gerektiren yaratıcılık ile kendini ifade etme anlamındaki yaratıcılık anlayıĢını kiĢilik özelliklerinden ayırmıĢtır. Kendini gerçekleĢtirenler; doğal, daha az denetimli, davranıĢlarında daha az ketlenmiĢ, daha kolay dıĢa açılabilen, bağımsız, daha az engellenme algılayan, özeleĢtiriyi az kullanan bireylerdir. Ayrıca Maslow, bir ev kadını, bir sosyal çalıĢma elemanı, bir psikiyatristi, örgütleme yeteneği olan bir yöneticiyi, bir atleti yaratıcı bireyler olarak örneklemekte ve „yaratıcı‟ sözcüğünü bir ürün, karakter, bir etkinlik, bir süreç ve tutum olarak düĢünmektedir.

KırıĢoğlu (2002: 169- 170)‟na göre; Guilford‟un araĢtırmasında yaratıcılık çeĢitli yetiler bütünü olarak görülür. Yaratıcılık zekânın genel durumu içinde yer alır. BiliĢsel düĢünme, bellek, ıraksal düĢünme, yakınsak düĢünme ve eleĢtirel düĢünme gibi beĢ ussal iĢlemin yer aldığı bu durum içinde ıraksak düĢünme yaratıcılığa en yakın olanıdır. Yaratıcılık açısından, yakınsak düĢünme ile ıraksak düĢünme arasındaki ayrım Ģu Ģekilde açıklanır:

Yakınsak ya da kliĢeleĢmiĢ düĢünme; beklenen, belirlenmiĢ uylaĢımcı (konveksiyonel) ve olağan yanıtlara yöneliktir. Önüne, çözülmesi için önceden belirlenmiĢ, ölçülenmiĢ(normlaĢmıĢ) yöntemlerden yararlanabilecek türden sorunlar çıkınca etkinlik kazanır. Bu düĢünmede verimli sonuçlara, az çok özgün bileĢimlere varılabilir ama yaratıcılığın asıl dayandığı düĢünme biçimi ıraksak düĢünmedir. Iraksak düĢünme; önceden hiçbir Ģeyin belirlenmemiĢ olduğu, türlü doğrultularda özgürce yol alan düĢünmedir. Çözülecek sorunu keĢfederek, çözüme varmak için hangi evrelerden geçeceğini, hangi adımları atacağını önceden bilmeden, yeni ve özgün düĢünüyü, çözümü ortaya koymaktır.

Yolcu (2010: 33- 34), ürün verme sürecinde üç tip yaratıcı davranıĢ ya da stratejinin belirginliğinden bahseder. Bunlar; (1) Ġçten (spontaneous), (2) Iraksak (divergent) ve (3) Akademik‟tir. Birinci grup strateji sergileyen öğrenciler, çalıĢmalarında bütünden baĢlarlar ve organik bir geliĢme ile sonuca varırlar. Sonuca giderken gereksiz ayrıntılar elenir. Okullarda kimi çocuklarca çok çabuk bütünü algılayıp fazla ayrıntıya girmeden bir çırpıda üretilen çalıĢmalarda, bu stratejinin uygulandığı söylenebilir. Ġkinci tip stratejide, açıklık ve belirginlik baĢattır. ÇalıĢma,

saptanan amaca doğru geliĢirken zihin sürekli çalıĢmayı denetler. Anlık/içten çalıĢmalarda olduğu gibi, resim bir çırpıda bitmez, adım adım geliĢir. Üçüncü tipte ise, çalıĢma, iĢin baĢından baĢlayarak bir kesinlik içinde geliĢir. Bu stratejide rastlantıya hiç yer yoktur. Sonuçta ortaya ne çıkacağı hemen hemen bilinir ya da sezilir. Bu sebeple, önceden belirlenen sonuca daha kolay ulaĢmak için bilinen teknikler seçilir.

Iraksak düĢünme içinde, Guilford‟un yaratıcı yetiyi ölçmede bulduğu karakteristikler Ģöyledir:

1. Akıcılık 2. Esneklik 3. Özgünlük

Ve bu karakteristiklere ek olarak geliĢtirilen;

4. Sorunlara karĢı duyarlık

5. AyrıĢtırmacı ve birleĢtirmeci yetiler 6. Yeniden tanımlama ve düzenleme 7. Değerlendirme (KırıĢoğlu, 2002: 170).

Özsoy (2003:149)‟un belirttiği üzere de; psikolog ve eğitimci Guilford‟a göre; insanda var olan dört zihinsel yetenek yaratıcılığı geliĢtirmektedir. Bunlardan akıcılık, açık uçlu bir soruya karĢılık olarak sözlü, yazılı veya görsel birçok düĢünce ya da tasarım üretmek için çaba harcamayı; esneklik, herhangi bir sorunla ilgili farklı yaklaĢımlarla çözümler üretebilmeyi; özgünlük, her türlü düĢünce ve eylemde kendine özgü olmayı; ayrıntılandırma ise ortaya atılan herhangi bir düĢünceyi ayrıntılı olarak ortaya koyabilmeyi içermektedir.

Guilford‟a göre ıraksak düĢünme için gerekli sekiz temel yetenek olduğunu belirten Yontar (1993: 19) ise bunları Ģöyle açıklar:

1. Probleme ve problem duyarlılık gösterme,

2. DüĢüncelerde akıcılık gösterebilme ya da baĢka bir deyiĢle fazla sayıda iĢe yarar fikir üretebilme,

3. AlıĢılagelmemiĢ, özgün ancak iĢlevsel fikirler üretebilme, 4. Bir fikirden diğerine rahatlıkla geçebilme,

5. Sentez yeteneğine sahip olma, 6. Analiz yeteneğine sahip olma,

7. KarmaĢık iliĢkileri kontrol altına alabilme, 8. Değerlendirme yapabilme.

Yaratıcılıkla ilgili yazan en önemli yazar Paul Torrance‟de Yaratıcı AĢama GörüĢüyle dört bileĢen ortaya atmıĢtır:

1.Orjinallik: Tam anlamıyla düĢüncenin tek(özgün) olmasıdır. Hiçbir ürüne benzememeli, benzer bir düĢünce olmamalıdır.