Kurul Üyeliğine Atanama Nitelikleri

Üst kurulların üstlendikleri işlevlerin ve kullandıkları yetkiler önemi, bu kurullara seçilecek üyelerin de nitelikli olmalarını gerekli kılmaktadır. Piyasalarda düzenleme, denetleme, hak ve özgürlükleri koruma gibi önemli görevleri yerine getirecek kurul üyelerinin eğitim, hizmet süresi, bilgi, birikim, tecrübe vb. gibi bir takım şartlara sahip olmaları gerekmektedir. Çünkü Üst Kurul geleneği sınırlı olan ülkelerde, bağımsızlığı korumada kanuni önlemlerin önemli (gerekli) olduğunu fakat yeterli olmadığı, Üst kurulların karar merciinde görev yapanların (kurul üyeleri ve kurumun üst düzey yöneticilerinin) uygunsuz baskı ve güdülenmelere karşı koyabilmek için öncelikle mesleki yeterliğe sahip olması; yetkilerini kullanırken de düzenledikleri alandaki aktörlerin saygısını kazanacak, işlevlerinin ve kararlarının meşruiyetini artıracak ve bağımsızlıklarının devamı için destek sağlayacak kadar hünerli olmaları gerektiği savunulmaktadır (Smith, 1997a).

Eğitim açısından aranan koşul, üyelerin yasayla belirlenmiş belli alanlarda dört yıllık yüksek eğitim görmüş olmalarıdır. Bu alanlar kuruldan kurula değişiklik göstermekle birlikte genellikle hukuk, iktisat, maliye, kamu yönetimi, işletme, mühendislik olarak ifade edildiği görülmektedir. SPK üyeliğine atanabilmek için hukuk, iktisat, maliye, bankacılık, işletmecilik, kamu yönetimi, uluslararası ilişkiler, mühendislik ve dengi

dallarda en az dört yıllık lisans düzeyinde öğrenim yapılmış olması, mühendislik dalında lisans düzeyinde eğitim yapmış olanların ise belirtilen alanlarda lisansüstü eğitim yapmış olmaları gerekmektedir. Rekabet kurulu üyelerinin hukuk, iktisat, mühendislik, işletme veya maliye dallarında yurt içi ya da yurt dışında en az dört yıllık yüksek öğrenim görmüş olmaları gerekmektedir. RTÜK yasasında ise eğitim şartı genel bir ifadeyle, en az dört yıllık yüksek öğrenim görmüş olmak şeklinde yer almıştır. KĐK üyelerinin en az dört yıllık öğrenim veren hukuk, iktisat, siyasal bilgiler, işletme, iktisadi ve idari bilimler, mimarlık ve mühendislik fakülteleri ile bunlara denkliği yetkili makamlarca kabul edilen yurtdışındaki yüksek öğretim kurumlarından mezun olmaları gerekmektedir. TAPDK üyelerinin; hukuk, iktisat, işletme, uluslararası ilişkiler, kamu yönetimi, maliye, tıp, mühendislik ve tütün eksperliği alanlarında yurt içinde ya da yurt dışında en az dört yıllık yüksek öğrenim görmüş olmaları, BDDK üyelerinin ise bankacılık, maliye ve finans alanların eğitim görmüş olmaları gerekmektedir.

Kurul üyeliği için aranan diğer bir özellik de üyelerin mesleki bilgi birikim ve liyakate sahip olmalarıdır. Eğitimden sonra liyakat için aranan ölçüt deneyim ve tecrübe kazandıracağı düşünülen hizmet sürelerinde yer almaktadır. Hizmet sürelerinin SPK ve KĐK üyeliği için 12, diğer kurullarda ise 10 yıl olarak kabul edildiği görülmektedir. KĐK dışında bu hizmetin kamu veya özel sektörde geçmiş olması önemli değildir. Ancak eğitim için belirtilen alanlarda çalışılmış olması gerekmektedir. Örneğin SPK üyelerinin mali piyasalar, ekonomi, maliye, işletme, sermaye piyasaları, bankacılık ve finans alanında veya bu alanlarla ilgili hukuk dallarında en az on iki yıllık deneyim sahibi uzman, denetçi, yönetici olmaları zorunludur. Rekabet kurulu, RTÜK üyelerinin, meslekleriyle ilgili konularda kamu veya özel kuruluşlarda en az on yıl görev yapmış olmaları gerekmektedir. SPK ve BDDK aranan hizmet sürelerinin belirtilen alanlarda öğretim üyeliği yapılarak da tamamlanabileceğini benimsemektedir. Hizmet süreleri ve çalışma alanıyla ilgili en ayrıntılı ve farklı düzenleme KĐK için yapılmıştır. Kurul üyeliğine seçilecek kişilerin; kamu kurum ve kuruluşlarında en az on iki yıl hizmetinin bulunması,⁴⁷ kamu ihale mevzuatı ile ilgili yargılama, inceleme, denetleme, uygulama

47 Konunun uzmanı olması dışında, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Đşveren Sendikaları Konfederasyonu tarafından önerilecek adayların kuruluşta çalışma şartı aranmaz

veya danışma konularında fiilen en az dört yıl çalışarak ulusal veya uluslararası ihale mevzuatı açısından kanıtlanmış niteliğe ve deneyime sahip olmaları gerekmektedir.

Bu açıklamalardan kurul üyelerinin dört yıllık yüksek okul eğitimi görmesi ve on yıl iş tecrübesinin olması mesleki yeterlik açısından genel çerçeveyi çizmektedir. Üyelerin kendi meslekleriyle ilgili olarak bilgi ve deneyime sahip olma gibi bir başka genel yeterlik şartı aransa da, üyelerin kurulların faaliyet gösterdiği alan konusunda birikimlerinin olması şartı aranmamaktadır. Bu özellikler incelendiğinde ise üst kurul üyesinde olması gereken uzmanlıktan ziyade bir tür geleneksel devlet bürokratı özelliği taşıyan kişilerin tanımlandığı görülmektedir. Kanunlarında, Kurul üyeliklerine atanacaklarda aranacak mesleki birikim şartının yeterince tanımlanmaması nedeniyle, üyeliklere zaman, zaman kurulların faaliyet alanında teknik/idari bilgisi ve tecrübesi bulunmayan kişiler de atanabilmektedir. Karacan’a göre de "bu kişiler, gerek mesleki birikimlerinin yetersiz olması, gerekse de gelecekte bürokratik/politik beklentilerinin olması nedeniyle, özerk/bağımsız bir biçimde görev yapacak niteliğe sahip bulunmamakta, nihayetinde, özerk kuruma yapılan bu tür keyfi atamalar nedeniyle adeta, kurul üyeliğine atananlar ‘stajyere’, özerk kurum ‘staj yerine’, yapılan iş de ‘staja’ dönüşmektedir (2002:44-45).

Kurul üyeliklerine atanma için arana diğer husus ise, 657 sayılı devlet memurları Kanununun 48. maddesinde, devlet memurluğuna atamalarda aranacak genel koşulları düzenleyen (A) fıkrasının 1, 4, 5, 6 ve 7. bentlerinde belirtilen şartları taşımış olmaktır. BDDK, SPK, RTÜK, TAPDK, KĐK üyelerinin bu şartı taşımaları gerekmektedir. KĐK üyeliği için Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Đşveren Sendikaları Konfederasyonu tarafından önerilecek adayların bu şartları taşımaları gerekmektedir.

Bu koşulların yanı sıra kimi kurul üyelikleri için özel şartların da arandığı görülmektedir. Kamu Đhale Kurulu üyeliği için, adayların geçmişte ve halen bir siyasi parti ile aday gösterilme dahil üyelik ve görev alma ilişkilerinin bulunmaması, Telekomünikasyon Kurulu üyeliği için de, her hangi bir siyasi partinin yönetim, denetim, veya bir üst kurulunda görev almamış veya bu görevlerden ayrılmış olmak koşulu söz konusudur. Önceleri RTÜK üyeliği için 30 yaşını tamamlamış olmak koşulu getirilmiş ancak sonradan yapılan değişiklikle kaldırılmıştır.

Bazı kurullarda üyeliğe atanan kişilerin görevlerine başlamaları için yemin etmeleri gerekmektedir. BDDK, KĐK, RK üyeleri, Yargıtay birinci başkanlık kurulu huzurunda üyeliklerinin devamı süresince görevlerini tarafsız ve dürüst olarak yerine getireceklerine mevzuata aykırı hareket etmeyeceklerine ve ettirmeyeceklerine dair yemin ederek görevlerine başlarlar. Ancak RTÜK üyeleri için böyle bir düzenleme getirilmemiştir.

Kurul üyeliklerine atanalar arasından bir başkan ve başkan yardımcısı veya ikinci başkan seçilmektedir. Bu konuda da farklı düzenlemeler olmakla birlikte genel olarak başkanın Bakanlar Kurulunca atandığı görülmektedir. Rekabet Kurulunun göstereceği üç aday arasından birisini Bakanlar Kurulu başkan olarak görevlendirir. Đkinci başkanı kurul üyeleri kendi aralarından seçmektedir. KĐK’te Bakanlar Kurulu, atanan üyelerden birini başkan olarak görevlendirir, üyeler de kendi aralarından birini ikinci başkan olarak seçmektedir. Farklı uygulama olarak RTÜK üyeleri kendi aralarından başkan seçmektedir.