Kurul Üyelerinin Atanma Usulü

Kurullar, Yasama organı veya Bakanlar Kurulunca üyelerin atanmasıyla oluşmaktadır. Kurul üyelerinin atanmasında aday gösterme ve seçilmeleri açısından RTÜK hariç diğer kurulların benzer özellik gösterdikleri söylenebilir. Kurul üyelerinin atanmasında dört farklı yaklaşım bulunmaktadır. Bakanlar Kurulu, kurul üyelerini, birinci yaklaşıma göre doğrudan kendisi; ikincisinde ilgili bakanın teklif edeceği; üçüncüsünde de farklı kuruluşların göstereceği adaylar arasından seçmektedir. Dördüncü yaklaşımda ise, RTÜK’ün dokuz üyesinin tamamının parlamento tarafından belirlenmesidir.

Gerçekten de, üyelerin atanması ve aday gösterilmesi açısından sürece siyasal partilerin ve yasama organının girmesi sebebiyle RTÜK farklı bir kategoriyi temsil etmektedir.

Daha önceden RTÜK üyelerin seçiminde karma bir sistem benimsenmekte ve RTÜK üyelerinin seçimi ve atanmaları yasama organı ile Bakanlar Kurulu arasında paylaşılmaktaydı.³⁷ Ancak sonradan yapılan değişiklikle³⁸ Bakanlar Kurulunun üye seçme yetkisi kaldırılarak RTÜK üyelerini seçme yetkisi tamamıyla TBMM genel kuruluna bırakılmıştır. Yeni düzenlemeyle RTÜK üyeliğine seçim için, siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında belirlenecek üye sayısının ikişer katı aday gösterilir ve Üst Kurul üyeleri bu adaylar arasından her siyasi parti grubuna düşen üye sayısı esas alınmak suretiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca seçilir.³⁹

RTÜK dışındaki diğer kurulların üyeleri Bakanlar Kurulunca atanmaktadır. Ancak Bakanlar Kurulu BDDK⁴⁰ ve EPDK üyelerini doğrudan⁴¹, diğer kurul üyelerini ise değişik kesimlerce kendisine sunulan adaylar arasından seçerek atamaktadır. BDDK üyelerinin belirlenmesi sisteminde sürekli değişikliğin yaşandığı görülmektedir. 4389 sayılı Bankalar kanunuyla (RG: 23.06.1999/23734) benimsenen yöntem değişik kesimlerce yapılan öneriler üzerine Bakanlar Kurulunca atama iken, bu kanunda sonradan yapılan değişiklikle⁴² ilgili devlet bakanı tarafında aday gösterme üzerine Bakanlar Kurulunca atama sistemi benimsenmiş, son olarak 5411 sayılı Bankacılık

37

Önceki düzenlemede, RTÜK üyelerinin beşi, Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanlık divanı oluşum formülüne göre belirlenecek kontenjan sayısınca siyasî parti gruplarınca gösterilecek adaylar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca, Đki üye, Yükseköğretim Kurumu genel kurulunun, kurul üyesi olmayan elektrik-elektronik, iletişim, kültür-sanat ve basın-yayın dallarından göstereceği dört aday arasından, bir üye de en çok sarı basın kartı sahibi üyesi bulunan iki gazeteciler cemiyeti ile Basın Konseyinin ortaklaşa göstereceği iki aday arasından Bakanlar Kurulunca seçilmektedir.

38 05/07/2005 tarih ve 5373 sayılı Kanunun 1. mad. Đle yapılan değişiklikle,

39

Üst Kurul üyelerinin seçimi, adayların belirlenerek ilanından sonra on gün içinde yapılır. Siyasi parti grupları tarafından gösterilen adaylar için ayrı ayrı listeler halinde birleşik oy pusulası düzenlenir. Adayların adlarının karşısındaki özel yer işaretlenmek suretiyle oy kullanılır. Siyasi parti guruplarının ikinci fıkraya göre belirlenen kontenjanlarından Üst Kurula seçilecek üyelerin sayısından fazla verilen oylar geçersiz sayılır. Karar yeter sayısı olmak şartıyla seçimde en çok oyu alan boş üyelik sayısı kadar aday seçilmiş olur. Seçim sonucu Resmi Gazetede yayımlanır.

40

Üyeler, yüksek öğrenim sonrası en az on yıl deneyim sahibi veya Hukuk, iktisat, malîye, bankacılık, işletme, kamu yönetimi ve dengi dallarda en az on yıl öğretim üyeliği yapan kişiler arasından Bakanlar Kurulunca atanır.

41 EPDK Kurul üyeleri; hukuk, siyasal bilgiler, idari bilimler, kamu yönetimi, iktisat, mühendislik, işletme ya da maliye dallarında eğitim veren en az dört yıllık yüksek öğrenim kurumlarından mezun olmuş, kamu kurum ve kuruluşlarında ya da özel sektörde en az on yıl deneyim sahibi ve mesleğinde temayüz etmiş kişiler arasından Bakanlar Kurulunca atanır. Bakanlar Kurulu, atamayla birlikte Kurul Başkanını ve Đkinci Başkanı görevlendirir.

42 19.12.1999 tarih ve 4491 sayılı Bankalar Kanununda Değişiklik Yapılmasına Đlişkin kanunla yapılan değişiklikle,

Kanunuyla yeniden Doğrudan Bakanlar Kurulunca atamaya dönülmüştür. Ayrıca bazı yüksek kurullara yapılacak atamalar konusunda değişiklik içeren kanun tasarısında yapılmak istenen değişiklik ile tüm kurullara yapılacak atamalarda, yetkinin Bakanlar Kurulu'ndan alınarak "ilgili bakan"a verilmesi yolu açılmaya çalışılmışsa da ancak sonradan bu kanun tasarısından vazgeçilmiştir.⁴³

Yasa koyucu kurul üyelerinin mümkün olduğu kadar farklı kesimlerden gelmesine özen göstermiştir. Burada üst kurulların görev yaptığı sektör ya da alanın da kurul üyelerinin geldiği kesimlerin belirlenmesinde etkili olduğu görülmektedir. Aday bildiren grupların kompozisyonuna bakıldığında düzenlenen sektör firmaları veya bunların oluşturduğu örgütlerin de kurul üyeliklerine doğrudan aday gösterdiği gözlemlenmektedir. Kurul üyelerinin değişik meslek gruplarınca aday gösterilmesi usulü eğer bu kişi o grupta çalışıyor ise anlamlı olacaktır. Ancak uygulamada sık rastlanılmasa da aday gösteren kesimlerin ilişkili bakanın veya hükümetin ricasını kırmayarak ilgisiz kişileri aday gösterebildiği görülebilmektedir. Örnek olarak SPK daire başkanı Manavgat, bir dönem kendi kurumları için Adalet Bakanlığından bir biyologun aday gösterildiğini belirtmektedir (Kişisel görüşme, 2005).

Sermaye Piyasası Kanununda son yapılan değişiklikle⁴⁴ SPK’nin yedi üyesinden birinin Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, birinin de Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği tarafından gösterilecek ikişer aday arasından seçilmesi usulü öngörülmüştür. Bu kurulun düzenleme yaptığı alanda faaliyette bulunanların da kendilerini denetleyecek veya düzenleyecek olan kurula üye verme yöntemidir. Buna benzer bir yöntem, Telekomünikasyon Kurumu içinde kabul edilmiştir. 2813 sayılı Telsiz kanunda yapılan değişiklikle⁴⁵ telsiz hizmetlerini temsil eden bir üye ve telekomünikasyon hizmetlerini temsil eden iki üye Ulaştırma Bakanının göstereceği iki kat üye adayı arasından atanır hükmü getirilmiştir. Ayrıca Tüketicileri temsil eden bir üyede Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin göstereceği

43

Tüm kurullar kapsamına yapı ve mahiyetleri diğer kurullardan tamamen farklı olan üst kurulların da girmesi ve bu kurullara yapılacak atamaların sadece ilgili bakana bırakılıyor olması üst kurul uygulamalarında bir geriye gidiş olarak değerlendirilmesi sebebiyle Ekonomiden sorumlu Devlet Bakanı Kemal Dervişin devreye girmesiyle bu düzenlemeden vazgeçilmiştir.

44 15/12/1999 tarih ve 4487 sayılı yasanın 7. md. ile

ikişer aday arasından atanması mümkün kılınmıştır. Bu yöntemde yine o sektörde çalışan özel işletmelerin, kendilerini denetleyecek kurula üye vermelerinde söz sahibi olmaları gibi, bir çeşit “self regulation” modelini yaratmaya çalışan bir uygulama olarak kendisini göstermektedir. EPDK üyesi Sak, özel sektör temsilcilerinin kurulda yer alma uygulamasını son derece sakıncalı bularak bu üyelerin tarafsızlıklarını yitirerek kendilerini kuruyucu tavır alabileceklerini savunmaktadır. Bu durum ABD’de “regulatory captery” tabir edilen sektörde belli kesimlerin düzenlemeye hâkim olması endişesidir (Kişisel görüşme, 2005).

Aday göstermede Bakanlar Kuruluna genelde seçme hakkı tanınırken Kamu Đhale Kurulu üyelerinin belirlenmesinde Bakanlar Buruluna bu hakkın verilmediği görülmektedir. Genelde seçilecek üye sayısının iki katı kadar aday gösterilmekte, bunlar arasında seçim yapılmaktadır. SPK üyeleri, ilgili bakanlıkça önerilecek dört aday arasından iki, Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği tarafından önerilecek ikişer aday arasından birer kişi olmak üzere, Bakanlar Kurulunca atanmaktadır. Aynı şekilde TAPDK başkan ve üyeleri; Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köy Đşleri Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve Genel Müdürlüğün ilgilendirildiği Bakanlığın önereceği ikişer aday arasından Bakanlar Kurulunca atanmaktadır. Benzer uygulama Rekabet kurulu üyelerinin belirlenmesinde de görülmektedir. Bakanlar Kurulu; iki üyeyi Rekabet Kurulunun, bir üyeyi Sanayi ve Ticaret Bakanlığının, bir üyeyi Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının bağlı olduğu Devlet Bakanlığının, birer üyeyi ise Yargıtay, Danıştay ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin her boş üyelik için kendi kurumları içinden veya dışarıdan göstereceği ikişer aday arasından seçer ve atar.⁴⁶ KĐK Kurulu ise diğerlerinden farklı olarak, Maliye Bakanlığınca önerilecek iki, Bayındırlık ve Đskân Bakanlığınca önerilecek üç, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanlık ile Danıştay ve Sayıştay Başkanlıklarınca

46 Daha önceki düzenleme, “Bakanlar Kurulu, dört üyeyi Rekabet Kurulunun, iki üyeyi Sanayi ve Ticaret Bakanlığının, bir üyeyi Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının bağlı olduğu Devlet Bakanlığının, birer üyeyi ise Yargıtay, Danıştay, Üniversitelerarası Kurul ile Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğinin her boş üyelik için kendi kurumları içinden veya dışarıdan göstereceği ikişer aday arasından seçer ve atar şeklinde idi.”

önerilecek birer, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Türkiye Đşveren Sendikaları Konfederasyonu tarafından kamu alımları ile ilgili meslek gruplarından önerilecek birer adayın Bakanlar Kurulunca atanmasıyla oluşur.

Kurul üyelerinin belirlenmesinde farklı bir durum olarak Rekabet Kurumunun kendi içinden da aday gösterdiği görülmektedir. Ayrıca Üst kurullarında birbirlerine kurul üyeliği için aday önerdiği görülmektedir. SPK kurul üyelerinden biri BDDK tarafından önerilen iki aday arasından Bakanlar Kurulunca seçilmektedir. Kurul üyelerinin atanmasında en belirleyici makam Bakanlar Kuruludur. Toplam 63 kurul üyesinin 54 tanesinin atanmasından Bakanlar Kurulu doğrudan veya ilgili bakanlar aracılığı ile söz sahibidir. Ancak Bakanlar Kurulu bu yetkiye kısmen de olsa yargı organlarıyla, hükümet dışı kuruluşlarla, meslek odalarının üst birlikleriyle, düzenleyici kuruluşlarla ve piyasa güçleriyle paylaşmaktadır. Ayrıca Bakanlar Kurulu kararının Cumhurbaşkanı onayını gerekli kılması Cumhurbaşkanını atama sürecine katmaktadır.