SAĞLIK ÇALIŞANLARINA YÖNELİK HER BOYUTUYLA ŞİDDET / ÇALIŞTAY RAPORU
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Genel
− Sağlık sistemi ile ilgili olarak yanlış uygulamalardan vazgeçilerek, toplum sağlığı teme- linde sistemin eksikliklerinin giderilmesi, düzenlenmesi gerekli.
− Sağlık hizmeti için gerekli sayıda özlük ve demokratik haklara sahip nitelikli sağlık personeli temin edilmeli.
− Yoğun iş yükünün yaşandığı hizmet alanlarında iş yükü ayarlaması yapılarak özellikle acil ve poliklinik hizmetlerinde çalışanların çalışma saatlerinde ve çalışma koşullarında iyileştirmeler yapılmalı.
− Nitelikli tedaviden çok daha fazla işlem öngören performans ve hakediş çalışma sis- temlerine son verilerek yerine etik tıbbi tedavi öngören özendirici uygulamalara geçil- meli.
− Çalışanların motivasyonunu artırıcı önlemler alınmalı.
− Acil hasta ve acil müdahale kavramlarına uygun sağlık sistemi ve işleyişi oluşturularak haksız ve doğru olmayan taleplerle sağlık çalışanlarının karşı karşıya kalması engellen- meli.
− Şiddet olasılığının yoğun olduğu alanlarda hasta ve hasta yakınları açısından daha faz- la sosyal hizmet uzmanı ve eğitimli profesyonellere (güvenlik, iletişimci) yer verilmeli.
SAĞLIK ÇALIŞANLARININ SAĞLIĞI 6. ULUSAL KONGRESİ
156
lardan kaçınmalı.
- Yöneticiler şiddet olaylarına anında müdahale ederek görevlerini adil ve gereği gibi yapmalı.
- Tüm personelin görevlendirilmesinde liyakat ve yetenek ön planda tutulmalı. - Şiddete uğrayan sağlık çalışanına karşı daha pozitif, olumlu yaklaşım sergilenmeli. - Alınması gereken standart güvenlik önlemlerinin alınması ve sürdürülmesi sağlanarak özellikle belirli alan ve zamanlarda güvenlik önlemleri artırılmalı.
- Sağlık çalışanı ve temsilcilerinin iş sağlığı ve güvenliği ve de diğer yasal kurullarda aktif temsil edilmesi teşvik edilmeli, sağlanmalı.
- Sağlık çalışanlarının kendilerini temsil edecek örgütlerinin seçiminde yöneticiler ta- rafsız kalmalı, baskı uygulamamalı. Ayrıca bu tür örgütlerin sağlık çalışanları üzerinde baskı oluşturmasına da zemin yaratmamalı.
- Güvenlik elemanları başta olmak üzere hasta ve yakını karşılamalarında çalışan perso- nele özel eğitim verilmeli.
- Özellikle acil servislerde ve acil hizmet sunumlarında personelin deneyimli ve kalıcı olmasına özen gösterilmeli.
Çalışan sağlığı ve güvenliği
- Şiddet diğer risk faktörlerinde olduğu gibi tüm yasal hükümlere göre değerlendirilmeli ve önleyici tüm tedbirler alınmalı. Burada işverenin gereken tüm önlemlerin alınması ile ilgili olarak sorumlu olduğu unutulmamalı.
- Şiddete bağlı iş kazalarında yaşanan örneklerde de olduğu gibi her zaman ölüm söz ko- nusu olabileceği için işyeri risk değerlendirme çalışmalarında şiddetin risk tablolarında daima orta derece riskin üzerinde olması gerektiği göz önünde tutulmalı.
- Silahlı ya da diğer ramak kala olayları mutlaka özel olarak değerlendirilmeli ve gereken tüm önlemler alınmalı.
- Sağlık Bakanlığı sağlık çalışanlarının uğradığı şiddet (iş kazası) olaylarını “Hasta Ve Çalışan Güvenliği” kapsamında değerlendirmekten vazgeçerek 6331 sayılı İş Güvenliği ve Sağlığı kapsamında değerlendirmelidir.
- Sağlık Bakanlığı kurumlarında sağlık hizmetine bağlı yaşanan şiddet olaylarında 6331 sayılı kanunun 4 maddesi “işverenin genel yükümlülükleri” kısmında belirtilen tüm yü- kümlülüklerini, sorumluluklarını yerine getirmelidir.
Sağlık çalışanı temsilcisi kurumlar
- Mesleki birlikler, sendikalar ve dernekler üyelerinin haklarının korunması ve mesleki risklere karşı alınması gereken önlemler konusunda daha etkin ve daha fazla çaba harca- yarak kendi içyapılarında şiddete özgü kurumsal yapılar oluşturmalı.
Olaylar karşısında en kısa sürede sağlık çalışanına yapılması gerekenlerle ilgili bilgilen- dirme yaparak her türlü destek sağlanmalı.
- Sağlık çalışanlarında şiddet ve çözümü konusunda farkındalık artırılarak, çözüm sü- reçlerine aktif katılmalarının sağlanması yönünde çalışma yapılmalı.
- Olayların sorumlularının bulunması yönünde mevcut yasal hükümlerin sonuna kadar takip edilmesi ve aksayan kısımlarda kurumsal olarak suç duyurusunda bulunulmalı.
22 EKİM 2017 | İSTANBUL
Sağlık çalışanlarına yönelik her türlü şiddet olayının kamusal suç niteliğinde olduğu da- ima göz önünde tutulmalı.
Sağlık çalışanı
- Sağlık çalışanlarına yönelik şiddetin önlenebilir olduğunun farkındalığı yaratılmalıdır. - Hasta ve hasta yakınına etik yaklaşılmalı. Hekimlerin hastalara karşı paternalist yakla- şım yerine partner yaklaşımını edinmelerinin sağlanmalı.
- Hasta ve yakınının adalet duygusunun zedelenmemesine yol açacak davranışlardan ka- çınılmalı, hasta ve yakınlarının tanı ve tedavi süreçlerindeki yanlış yaklaşımlarına karşı sağlık çalışanlarınca doğru ortak tutum ve yaklaşım sergilenmeli.
- Sağlık çalışanları kendi aralarında ki ilişkilerde daima mesleki deontolojik kuralları uygulamalı. Meslektaşlarını hedef gösterecek davranışlardan kaçınmalı.
- Şiddet olaylarında yasal haklarını bilinmesi ve aranması yönünde sağlık çalışanlarına yönelik çalışmalar yapılmalı.
- Sağlık çalışanlarında çalışma ortamına ilişkin güven duygusunun oluşması yönünde gerekenler yapılmalı.
- Şiddet olayı ile karşılaşan ya da karşılaşma olanağı yüksek alanlarda sağlık çalışanlarına yönelik rutin psikolojik sağlık muayeneleri yapılmalı, gerekli destek ve tedavi sağlanmalı. - Şiddete uğrayan sağlık çalışanlarının şiddet sonrası gereksinim duyduğu-duyabileceği psikolojik, sosyal ve hukuksal desteği, bilgilendirmeyi, yönlendirmeği yapabilecek; ko- nusunda uzmanlaşmış, tarafsız, özerk, güvenilir ve kolay ulaşılabilir şiddet merkezleri oluşturulmalı.
Eğitim
- Mesleki eğitim sürecinde sağlık çalışanlarına şiddet başta olmak üzere mesleki tehlike, risk kavramları hakkında bilgilendirme yapılmalı ve öfke kontrolü konusunda eğitim verilerek beceriler kazandırılmalı.
- Mesleki eğitim sürecinde her kademedeki sağlık çalışanına iletişim becerileri kazandı- rılmalı.
- Şiddetle Başa Çıkmak Broşürünün 3. Baskına hukuksal bilgilerde eklenerek, güncelle- nerek yeniden basılmalı ve yaygın dağıtımı sağlanmalı.
- İlk planda “şiddet iş kazasıdır” içeriği taşıyan görseller ve şiddetle ilgili diğer görseller hazırlanmalı.
Medya
- Medyanın her koşulda tiraj ve reyting doğrultusunda hareket edeceği göz ardı edil- meden sağlık çalışanlarının olumsuz değerlendirilmesi yönündeki haberlerin basın etiği süzgecinden geçirilmeden yayınlanmaması konusunda çalışmalar yapılmalı.
- Şiddetin çözümüne katkı sunacak programlar yapılmalı, oluşturulacak olan kamu spotlarının sürekli yayınlanması sağlanmalı.
- Dizi ya da filmlerde sağlık çalışanlarına yönelik şiddeti olağanlaştıracak anlatımlardan, görsellerden kaçınılması yönünde çaba sarf edilmeli. Kullanma halinde uyarı yapılarak
SAĞLIK ÇALIŞANLARININ SAĞLIĞI 6. ULUSAL KONGRESİ
158
Güvenlik
- Caydırıcı özelliklere sahip güvenlik sistemi ve önlemleri oluşturulmalı.
- Şiddete yönelik mücadelede ekip çalışması kapsamında mutlaka güvenlik unsurları da yer almalı.
- Güvenlik elemanları hasta ve hasta yakınlarına karşı etkili iletişim konusunda eğitilme- li, beceriler kazandırılmalı.
Hukuksal
- Sağlık alanına özgü cezai ve maddi yaptırımlar caydırıcılık ön planda tutularak yeniden düzenlemeli. Hapis cezalarının yanı sıra sağlık kurumlarında uygulanmak üzere kamu hizmeti cezaları ve buna benzer ek cezalar da verilmeli.
- Gittikçe yaygın hale gelen ve şiddet uygulayan suçluların neredeyse ceza alma duru- munu ortadan kaldıran yani suçlu hakkında bir hukuksal sonuç doğurmayan “hükmün açıklanmasının geri bırakılması” uygulaması uygulanmamalı ya da en asgari düzeyde uygulanmalı.
- Sağlık Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan sağlık çalışanlarına yö- nelik 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nu tam olarak uygulamaları konusunda ısrarcı olunmalı, uygulama hatalarına yönelik yasal sorumlulukları hatırlatılmalı. - Caydırıcılık ve farkındalık açısından sağlık çalışanlarının kazandığı davalar kamuoyu ile paylaşılmalı, duyurulmalı.
- Şiddet olayı sonucunda idarenin (yönetimin) ve sağlık çalışanının dava açmaması du- rumunda olayın kamu davası özelliği göz önünde tutularak adli makamlara sağlık çalışa- nı temsil eden kurum ya da kurumlar tarafından bildirimlerde bulunulmalı.
Katılımcı
Şiddet yalnızca fiziksel olarak değil, hakaret için davranışlar da olduğu söylendi. Benim merak ettiğim özel hastanelerde müşteri kaybetme düşüncesi altında fiziksel bildirimler yapılıyor belki ama diğer fiziksel olmayan olaylarının takibi nasıl yapılacak. Çünkü ora- da hastanenin bir kaybı olacak, bahsettiğimiz yönetsel baskı durumu ne olacak.
İkinci sorumda Sağlık Bakanlığı hastane girişlerine x – ray cihazı konulabilecğine ilişkin bir genelge yayınlamıştı. Ama olmadı. Olsa bile o silahları alamadıktan sonra o cihazları oraya koymanın ne faydası olacak, ne kazandıracak. O silahlar nasıl içeri alınmayacak.
Hasan Oğan
Özel sağlık sektörü ile kamu arasında şöyle bir fark var. Özel sağlık sektörü hastanele- rinde şiddet olayları olduğunu göstermek, söylemek istemiyor. Çok özel bir olay ya da adli makamlara yansımayan bir olay olmadıkça bunu bildirmiyor. Ya da şiddete uğrayan hekim arkadaş yaşadığı olayın kaatılmasını istemiyorsa, kabullenemiyorsa tabip odasına başvuruyor ya da bireysel olarak dava açıyor.
22 EKİM 2017 | İSTANBUL
Özel hekimlik kolu ile de ilgilendiğim için biliyorum özel sağlık sektöründe de özellikle şehir varoşlarındaki özel hastanelerde kamuda olduğu kadar olmasa da şiddet olayları sık yaşanıyor. Ama bunlar ne yazık ki kayıt altına alınmıyor. Beyaz kod özel sektör sağlık çalışanlarına da açık ancak dediğiniz gibi başvuru çıok olmuyor.
X- ray cihazına gelince bu tür önlemler esas olarak temelde şiddeti önleyici önlemler değil. Ancak farkındalık ve caydırıcılık açısından az da olsa önem arz eder. Biliyorsu- nuz artık şehir hastaneleri açılıyor ve bunların giriş-çıkışları daha kontrollü. AVM’ler- de uygulanan bu tür güvenlik önlemleride buralarda rahatlıkla uygulanabilir. Öncelikle acillerde bunu yapmak gerekiyor. Şöyle bir örnek yaşandı. Acile getirilen bir yaralının üstünden acilin içine el bombası düştü.
Katılımcı
Şiddete uğrayan sağlık çalışanın yerinde ifade vermesi gibi bir değerlendirmeniz oldu mu? Çünkü sağlık çalışanlarının ifade vermesinde birçok açıdan sıkıntılar olabiliyor. Ge- çenlerde bir aile sağlığı merkezinde bir şiddet olayı olmuştu. Arkadaşlar uzun süre ifade vermek için karakolda beklediler. Hekimler hasta yoğunluğundan, hastalarını bırakama- maktan dolayı çoğu kez şikayet etmekten vazgeçiyorlar. Bu yerinde ifade alınması hem hastanelerde olsun hem diğer sağlık kuruluşlarında olsun böyle bir değerlendirme oldu mu?
Birde bu yönetsel şiddet çok önemli. Diğer şiddeti de körüklüyor. Bunu meslek örgütle- ri olarak bir deontolojik değerlendirme bir uyarı oluşturabilecek bir mekanizma ile bu şiddetin kaynağı olan bazı meslektaşlarımızı uyarmak mümkün olabilir mi? Bir şey daha belirtmek istiyorum. Ben sahada çalışıyorum ve birçok tıp fakültesi öğrencisi arkadaş mezun olmadan önce yanımıza geliyorlar. Ben şunu gözlemliyorum en azından şiddet riskini azaltmak adına iletişim becerileri konusunda arkadaşlarımızın geliştirilmesi ge- rekiyor.
Hasan Oğan
Yerinde ifade ile ilgili İçişleri bakanlığının genelgesi var. Artık karakollara gidilmeden beyaz kod bildirimi yapıldıktan sonra süreç karakollara gidilmeden devam ediyor. Belki uygulama biinlmediğinden ifade verilmeye gidilmeler olabilir. Bu konuda anladığım ka- dar ile bizimde bilgilendirmeyi artırmamız gerekiyor.
Şiddet konusunda iletişim önemli ve şart. Ancak konu bazen çok abartılı hale geliyor. İletişim sorunu çözülürse şidddet ortadan kalkacak gibi bir durum yaratılıyor. Şiddetin yoğun yaşandığı bir hastanenede yapılan bir risk analizi var, şiddet orta derecede risk olarak belirlenmiş çözüm önerileri içinse kamera ve güvenlik sayısının artırılması öne- rilmiş ve de oradaki sağlık çalışanlarına iletişim becerileri kazandırılması planlanmış. Sağlık ortamındaki şiddetin gerçek nedenlerini ortaya koymadan bu şekilde sıradan çö- züm önerileri ile şiddet sorunu çözülemez. Acil kliniğinde çalışma yapan bir asistan ar-
SAĞLIK ÇALIŞANLARININ SAĞLIĞI 6. ULUSAL KONGRESİ
160
kadaş şunları söylüyor; sabah işe insanlara yardım etme duyguları ile başlıyorum, ancak 10 hasta, 20 hasta ve 60 hastadan sonra ben yok oluyorum. Şimdi burada 60 hastadan sonra hekim arkadaşımızdan her hastaya karşı hiçbirşey yokmuş, yaşanmamış gibi ileti- şim kurmasını beklemek biraz zor.
Katılımcı
Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet sorunsalı sadece ülkemize mi özgü, daha önce de var- dı da biz mi bilmiyorduk. Diğer ülkelerde de var mı?
Hasan Oğan
Şiddet sağlık çalışanları açısından diğer mesleki tehlike ve riskler gibi bu da temel mes- leki bir risk. Sağlıkta dönüşüm olmadanda yaşadığımız hekim ölümleri var. Örneğin 1988 yılında bir hasta yakını tarafından öldürülen Dr. Edip Can Kürklü olayı var. Yine hemşirelere yönelik şiddet diğer meslekler açısından oldukça fazla. Bu konuda Uluslara- rası birçok bilimsel çalışma var. Ancak 2002 yılından itibaren bu giderek artmaya başladı ve sistematik hale geldi. Öyleki genelde sağlık çalışanları içerisinde hemşire arkadaşlara yönelik olan şiddet ülkemizde bu olay giderek hekimlere yönelik olarak ortaya çıktı. Gel- diğimiz noktada günde en az 30 sağlık çalışanı (bildirime bağlı) şiddete uğruyor.
Diğer ülkelere baktığınız zaman Çin’de çok yaşanıyor. Orta ve doğu Avrupa ülkelerinde oradaki sağlıktaki dönüşüm programlarına paralel olarak çok yaşanmaya başladı. İn- giltere’de daha önce yaşanan şiddet olaylarının nedeni bizdeki gibi sağlık politikaların bağlı olarak değil toplumsal-bireysel bazı nedenlerle ortaya çıkmıştı. Burada kalkınmış olmaktan çok sebep çoğu kez hizmetin kendisi ile ilgili. İngiltere’de devlet şiddete sıfır tolerans gereği şiddet uygulayanların tümüne ceza uyguladım. Bu arada hekimlerde sı- fır tolerans uygulamasına destek verdiler, şikayetçi oldular ve bunun sonucu İngiltere’de şiddet olayalarında azalma oldu.
Mustafa Güler
Sağlıkta Ersin Arslan’ın öldürülmesinden sonra Meccliste bir araştırma komisyonu ku- ruldu. Araştırma komisyonunun kurulmasına ilişkin başlık şöyle; Sağlıkta, artan şidde- tin sebeplerinin tespit edilmesi ve alınacak önlemlerin bulunmasın ilişkin. Sağlıktaki şiddetin değil, artan şiddetin, o nedenle şiddet zaten vardı, ne yapalım gibi şiddeti nor- malleştirme çabası o dönemde de mecliste karşılık bulmadı ve artan şidddetin araştırıl- ması için komisyon kuruldu.
Peri Arbak
Hasan Oğan’a şöyle tam katılamayacağım. Sağlıkta şiddet üzerine yaptığımız araştır- malarda kadın çalışanların, minyon çalışanların ve eğitim kategorisinde belli bir orta düzeyde çalışanların daha fazla bir şiddet hedefi olduğu ortaya konmuş bir gerçeklik. Genelde bizde ölen hekimlerin ismi ortaya çıkıyor ama ölmeyen ve ciddi anlamda şidde- te uğrayan genel topluluk tanımladığım topluluk, kadına karşı ayrımcılık, ötekileştirme
22 EKİM 2017 | İSTANBUL
politikaları bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde daha fazla olduğuna göre ben gene de gelişmi olan ülkelerde şiddet açısından daha az görülen ülkeler olduğunu, bir yerde ol- duklarını düşünüyorum. Sadece İngiltere ile Türkiye kıyaslaması ile bu işin bitmeyeceği, Avrupa-Türkiye kıyaslamasının Türkiye’nin aleyhine olacağını düşünüyorum.
Hasan Oğan
Avrupa derken bu Avrupa Birliğine yeni giren Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya gibi ülkeleri kastetmiştim.
Sinan Usta
Herkese teşekkür ediyorum. Biz bugün bu oturumda sağlık ortamındaki bazı riskleri konuşmaya çalıştık. Şiddetten tehlikeli ilaçlarla çalışmaya ve de maruz kaldığımız kim- yasallarla ilgili tüm riskleri konuştuk. Son olarak bu risklerle ilgili özellikle sağlık çalı- şanlarına uygulanan şiddette yönetsel şiddetin her daim hakim olduğunu ve önümüz- deki dönemde de hakim olacağı yönünde bir kaygım olduğunu ifade etmek istiyorum, artmasının sebebinin de bu olduğu zaten çalıştayda da çıkmıştı. Özellikle şehir hasta- neleri ile ilgili gelişecek süreç sağlık çalışanları açısından ciddi bir şiddet olgusunu da barındırmaktadır.
SÖZEL BİLDİRİLER
Oturum Başkanı:
Hasan Oğan / Sağlık Çalışanlarının sağlığı Çalışma Grubu
Sağlık Çalışanları Kendi Sağlıklarına Dikkat Ediyor Mu?
Selin Bulgurcu / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Ayşe Nur Sarı / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji AD
Pınar Günel Karadeniz / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi, Biyoistatistik AD
İsmail Taş / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Shahd Rajab Basha / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Mehmet Halil İlkaya / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Mehmet Ali Çevik / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Mehmet Kılıç / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Cebrail Ünalan / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Mehmet Düzkaya / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Bülent Kaplan / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Fatih Köse / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Kadir Mert Deveci / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Behzat Kemal İnal / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencisi
Ayşen Bayram / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji AD
Fatma Töre / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji AD
Özlem Soran / SANKO Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kardiyoloji AD, Gaziantep ve Pittsburgh Üniversitesi Heart and Vaskular Institute, USA
Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Sağlıkçıların Sağlıklarına Ve Çalıştıkları Ortamdaki Risk Etmenlerine İlişkin Değerlendirilmesi
Betül Bay / Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı EAH Yenidoğan Kliniği
Makbule Tokur Kesgin / Abant İzzet Baysal Ünv. Halk Sağlığı Hemşireliği AD
Biyolojik Risklerden Korunmak Mümkün mü?
164
SAĞLIK ÇALIŞANLARININ SAĞLIĞI 6. ULUSAL KONGRESİ