GEL R DA ILIMI VE YOKSULLUK

(1)

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1891

GEL‹R DA⁄ILIMI VE YOKSULLUK

Yazarlar

Prof.Dr. Mustafa AYKAÇ (Ünite 1, 2) Prof.Dr. Özcan DA⁄DEM‹R (Ünite 3-5, 7)

Prof.Dr. Naci GÜNDO⁄AN (Ünite 6)

Editörler

Prof.Dr. Naci GÜNDO⁄AN (Ünite 3-5)

Doç.Dr. Verda CANBEY ÖZGÜLER (Ünite 1, 2, 6, 7)

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

(2)

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n Ö¤retim Tasar›mc›s›

Ö¤r.Gör.Dr. Zekiye Rende Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flmanlar›

Emine Koyuncu Gözde Metin

Grafikerler Ayflegül Dibek Hilal Küçükda¤aflan

Aysun fiavl›

Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür

Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

Dizgi

Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi Gelir Da¤›l›m› ve Yoksulluk

ISBN 978-975-06-1596-2

1. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 20.000 adet bas›lm›flt›r.

ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013

(3)

‹çindekiler

Önsöz ... vii

Gelir Da¤›l›m› ile ‹lgili Temel Kavramlar... 2

GEL‹R DA⁄ILIMI ... 3

GEL‹R DA⁄ILIMININ ÖNEM‹... 3

Gelir Da¤›l›m› ve Siyasi ‹stikrar... 4

Gelir Da¤›l›m› ve Ekonomik Büyüme... 4

Gelir Da¤›l›m› ve Yoksulluk... 4

Gelir Da¤›l›m› ve Sa¤l›k... 5

GEL‹R DA⁄ILIMI TÜRLER‹ ... 5

Kiflisel Gelir Da¤›l›m› ... 5

Fonksiyonel Gelir Da¤›l›m›... 6

Bölgesel Gelir Da¤›l›m›... 7

Sektörel Gelir Da¤›l›m›... 8

Birincil Gelir Da¤›l›m› ve ‹kincil Gelir Da¤›l›m›... 8

Özet... 10

Kendimizi S›nayal›m... 12

Yaflam›n ‹çinden... 13

Okuma Parças› ... 13

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ... 14

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ... 14

Yararlan›lan Kaynaklar... 15

Gelir Da¤›l›m›n›n Teorik Analizi... 16

G‹R‹fi ... 17

KLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹... 18

MARX’IN GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹ ... 22

Art›k De¤er Teorisi... 24

NEOKLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹ ... 25

KEYNEZYEN GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹... 26

Özet ... 29

Kendimizi S›nayal›m ... 31

Yaflam›n ‹çinden ... 32

Okuma Parças› ... .. 32

Gelir Eflitsizliklerinin Ölçülmesi... 34

GEL‹R DA⁄ILIMI ANAL‹ZLER‹NDE KARfiILAfiILAN ZORLUKLAR... 35

GEL‹R Efi‹TS‹ZL‹⁄‹N‹N ÖLÇÜM VE ANAL‹ZLER‹NDE KULLANILAN YÖNTEMLER... 36

Grafikler ... 37

Jan Pen’in Geçit Töreni ... 37

Frekans Da¤›l›mlar› ... 38

‹çindekiler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

3. ÜN‹TE

(4)

Frekans Da¤›l›mlar›n›n Logaritmik Dönüflümü ... 40

Lorenz E¤risi... 40

Eflitsizlik Ölçütleri... 43

Da¤›l›m Aral›¤› ... 44

Göreli Ortalama Sapma ... 44

Gini Katsay›s›... 45

Varyans ... 47

Theil ‹ndeksi... 49

Atkinson ‹ndeksi ... 51

Yüzde Paylar Analizi ... 52

Özet... 55

Ekonomik Kalk›nma ve Gelir Da¤›l›m›... 64

EKONOM‹K KALKINMA VE GEL‹R DA⁄ILIMI ARASINDAK‹ KARfiILIKLI ‹L‹fiK‹ ... 65

BÜYÜMEN‹N GEL‹R DA⁄ILIMI ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹ ... 65

Kuznets Hipotezi ve Ters-U E¤risi ... 69

Kuznets Hipotezini Aç›klamaya Yönelik Teorik Modeller ... 71

‹ki Sektörlü Teorik Model ... 71

Neoklasik Büyüme Modeli ... 72

Kuznets Hipotezini Sorgulayan Ampirik Çal›flmalar ... 74

GEL‹R DA⁄ILIMININ BÜYÜME ÜZER‹NDEK‹ ETK‹S‹ ... 77

Kredi Piyasas› Aksakl›klar› Modeli ... 78

Politik Ekonomi Modeli ... 80

Sosyal Kargafla Modeli ... 81

Tasarruf Oranlar› Modeli... 82

Özet... 83

Dünyada ve Türkiyede Gelir Da¤›l›m›... 90

DÜNYADA GEL‹R DA⁄ILIMI ... 91

Dünyada Gelir Da¤›l›m›n›n Tan›mlanmas› ... 91

Dünya Gelir Da¤›l›m›nda Genel E¤ilimler ... 93

Dünyada Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi... 94

Dünyada Ülkeler Aras› Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi... 94

Dünyada Ülke ‹çi Gelir Eflitsizliklerinin Geliflimi... 98

Dünyada Gelir Eflitsizli¤inin Art›fl Nedenleri ... 101 4. ÜN‹TE

5. ÜN‹TE

(5)

TÜRK‹YE’DE GEL‹R DA⁄ILIMI ... 102

Türkiye’nin Dünya Gelir Da¤›l›m›ndaki Yeri ... 103

Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi ... 103

Gelir Da¤›l›m› Eflitsizlik Ölçütlerine Göre Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi. 105 Yüzde Paylar Analizine Göre Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi ... 107

Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›ndaki ‹yileflmenin Nedenleri ... 110

Özet ... 113

Kendimizi S›nayal›m ... 116

Yaflam›n ‹çinden ... 117

Okuma Parças› ... .. 118

Yoksulluk ve Yoksullukla Mücadele Politikalar› ... 122

YOKSULLUK KAVRAMI ... 123

YOKSULLU⁄UN NEDENLER‹... 124

YOKSULLUK TÜRLER‹... 125

Mutlak Yoksulluk ... 126

Göreli (Nispi) Yoksulluk... 126

‹nsani Yoksulluk (Human Poverty) ... 127

YOKSULLU⁄UN ÖLÇÜLMES‹... 127

Yoksulluk S›n›r› ve Hesaplanmas›... 128

Yoksulluk Ölçütleri ... 129

Kafa Say›s› ‹ndeksi (Headcount Index) ... 129

Yoksulluk Aç›¤› ‹ndeksi (Poverty Gap Index)... 130

Sen ‹ndeksi ... 130

Foster, Greer ve Thorbecke (FGT) Yoksulluk ‹ndeksi... 131

YOKSULLUKLA MÜCADELE POL‹T‹KALARI... 131

Yoksullukla Mücadelede Dolayl› Yaklafl›m ... 133

Yoksullukla Mücadelede Do¤rudan (Dolays›z) Yaklafl›m ... 135

TÜRK‹YE’DE YOKSULLUK VE YOKSULLUKLA MÜCADELE... 136

Türkiye’de Yoksulluk... 136

Türkiye’de Yoksullukla Mücadele... 138

Özet... 142

Küreselleflme ve Yoksulluk ... 150

KÜRESELLEfiME VE YOKSULLUK ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹ ... 151

Dünyada Yoksullu¤un Geliflimi ... 151

Küreselleflme ve Yoksulluk ‹liflkisi Üzerine Tart›flmalar... 154

KÜRESELLEfiMEN‹N YOKSULLU⁄U ETK‹LEME KANALLARI... 156

Küreselleflme ve ‹flsizlik... 156

6. ÜN‹TE

7. ÜN‹TE

(6)

Küreselleflme ve Ülke ‹çi Gelir Eflitsizli¤i ... 159

Ticaretin Serbestlefltirilmesi ve Gelir Eflitsizli¤i ... 159

Do¤rudan Yabanc› Sermaye Yat›r›mlar› ve Gelir Eflitsizli¤i ... 161

Küreselleflme ve ‹fl Piyasas› Standartlar› ... 162

Küreselleflme ve Çocuk ‹flçili¤i... 165

Özet... 167

(7)

Önsöz

Ünlü düflünür David Ricardo taraf›ndan Thomas Malthus'a gönderilmifl olan mektubun bir yerinde Ricardo özetle: “Size göre iktisat bilimi ulusal refah›n art›fl nedenlerini araflt›rmaktad›r. Bana göre ise, bu refah art›fl›n›n üretime kat›lanlar aras›nda nas›l paylafl›ld›¤›n› araflt›rmal›d›r. Gün geçtikçe birinci tan›m›n bofl ve aldat›c› oldu¤una, ikincinin ise bilimin gerçek amac›n› yans›tt›¤›na daha çok inanmaktay›m” derken refah art›fl›n›n sa¤lanmas›nda gelir da¤›l›m›n›n ne denli önemli oldu¤una iflaret etmektedir.

Gelir da¤›l›m› ve yoksulluk sorununa verilen önem, toplumsal ve siyasal koflul- lara ba¤l› olarak de¤iflim göstermesine ra¤men, gelir da¤›l›m›ndaki adaletsizliklerin ve yoksullu¤un nas›l giderilece¤i konusu tarihin her döneminde gerek iktisat politikalar›n›n ve gerekse de sosyal politikalar›n temel konular›ndan birisi olmufltur.

Gelir da¤›l›m› ile ilgili temel kavramlar, gelir da¤›l›m›n›n teorik analizi, gelir eflitsizliklerinin ölçülmesi, ekonomik kalk›nma ve gelir da¤›l›m› aras›ndaki iliflki, dünyada ve Türkiye’de gelir da¤›l›m› ve yoksulluk, yoksullukla mücadele politikalar› gibi gelir da¤›l›m› ve yoksulluk literatürünün temel konular›n› uzaktan ö¤- retim metotlar›na uygun olarak aktarmay› amaçlayan bu kitapta, konular›n teorik k›s›mlar› mümkün oldu¤unca sade bir anlat›mla verilmeye çal›fl›lm›flt›r. Ö¤rencilerin ‹ktisat derslerinde ald›klar› temel bilgilere dayanan bu teorik aç›klamalar; gün- cel haber, yorum ve makalelerden derlenen Yaflam›n ‹çinden ve Örnek Olay k›- s›mlar› ile desteklenmifl, teorik bilgilerin pratik ile uyumu gösterilmeye çal›fl›lm›fl- t›r. Ünitelerin içinde yer alan S›ra Sizde sorular› ö¤rencilerin verilen bilgiler do¤- rultusunda yorum yapma yeteneklerini gelifltirmeyi ve konular› ne ölçüde özüm- seyebildiklerini ölçmeyi amaçlamaktad›r. Kitapta kullan›lan kavramlar›n tan›mlar›- na ilk kullan›ld›klar› yerlerde sayfa kenarlar›nda ulafl›labilece¤i gibi, kitab›n so- nunda yer alan Sözlük k›sm›nda da bu kavramlar›n toplu bir flekilde aç›klamala- r›na ulaflmak mümkündür. Kitapta ayr›ca ö¤rencilerin hem kendilerini s›namalar›- n› sa¤layacak, hem de s›nava haz›rl›klar›n› artt›racak test sorular›n› içeren Kendi- mizi S›nayal›m bölümleri de bulunmaktad›r.

Kitaba ünite yazar› olarak katk› sa¤layan de¤erli hocalar›m›z Prof.Dr. Mustafa AYKAÇ ve Prof.Dr. Özcan DA⁄DEM‹R’e titiz çal›flmalar› nedeniyle flükranlar›m›z›

sunuyoruz. Bu kitab›n yay›n aflamas›na gelmesinde eme¤i geçen ve bizlere des- tek veren baflta Say›n Rektörümüz Prof.Dr. Davut AYDIN olmak üzere Anadolu Üniversitesi’nin tüm de¤erli çal›flanlar›na teflekkür ediyor, kitab›n ö¤rencilerimize ve bu alanda bir fleyler ö¤renmek isteyen herkese faydal› olmas›n› diliyoruz.

Editörler

Prof.Dr. Naci GÜNDO⁄AN Doç.Dr. Verda CANBEY ÖZGÜLER

(8)

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

Gelir da¤›l›m›n›n önemini aç›klayabilecek,

Gelir da¤›l›m›yla; siyasi istikrar, ekonomik büyüme, yoksulluk ve sa¤l›k ara- s›ndaki iliflkiyi analiz edebilecek,

Gelir da¤›l›m› türlerini ay›rt edilebilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Gelir Da¤›l›m›

• Kiflisel Gelir Da¤›l›m›

• Fonksiyonel Gelir Da¤›l›m›

• Birincil Gelir Da¤›l›m›

• ‹kincil Gelir Da¤›l›m›

• Bölgesel Gelir Da¤›l›m›

• Sektörel Gelir Da¤›l›m›

• Gelirin Yeniden Da¤›l›m›

Anahtar Kavramlar Amaçlar›m›z

N N N

Gelir Da¤›l›m› ve Yoksulluk

• GEL‹R DA⁄ILIMI

• GEL‹R DA⁄ILIMININ ÖNEM‹

• GEL‹R DA⁄ILIMI TÜRLER‹

Gelir Da¤›l›m› ile

‹lgili Temel Kavramlar

1

(9)

GEL‹R DA⁄ILIMI

Gelir, mal veya hizmet üretimi sonucunda ortaya ç›kan ayni ya da nakdi getiri ola- rak tan›mlanabilir. Gelir da¤›l›m› da mal veya hizmet üretimi sonucunda ortaya ç›kan gelirin bireyler aras›ndaki da¤›l›m›n› ifade etmektedir. Bireylerin üretimden elde edilen gelirden ald›klar› pay, yani gelir da¤›l›m› sonucunda kendilerine düflen gelirin düzeyi ise bu bireylerin söz konusu üretim sürecinde sahip olduklar› role, öneme ve a¤›rl›¤a göre de¤iflmektedir.

Genel olarak gelir da¤›l›m›, bir ekonomide belirli dönem içerisinde elde edilen gelirin bireyler veya üretim faktörleri aras›ndaki da¤›l›m› olarak ifade edilebilir. Bu çerçevede, gelirin üretim faktörleri aras›ndaki da¤›l›m› fonksiyonel gelir da¤›l›- m› olarak adland›r›l›rken bireyler aras›ndaki da¤›l›m› ise kiflisel gelir da¤›l›m›

olarak adland›r›lmaktad›r.

Gelir da¤›l›m›, iktisat biliminin temel konulardan biridir. Bu çerçevede, iktisat biliminin kurucusu olarak görülen Adam Smith, üretimin nas›l artt›r›laca¤›n› ve bu flekilde ekonomik büyümenin nas›l sa¤lanaca¤›n› araflt›r›rken, yine Klasik ikti- satç›lardan David Ricardo da sa¤lanan üretimin nas›l paylafl›laca¤›n›, yani gelir da¤›l›m›n›n nas›l gerçekleflece¤ini araflt›rm›flt›r. Ricardo, kendisi gibi ünlü bir Kla- sik iktisatç› olan Malthus’a politik iktisad›n, üretimin nas›l paylaflt›r›laca¤›na yöne- lik bir araflt›rma oldu¤unu söylemifltir (Ricardo, 1951: 278).

Bununla birlikte, gelir da¤›l›m› konusu iktisat biliminde uzun zaman boyunca ihmal edilmifl, ancak 1990’lardan sonra bu alana yönelik ilgide bir canlanma göz- lenmeye bafllam›flt›r (Atkinson, 1997: 297; Perotti, 1995: 1).

GEL‹R DA⁄ILIMININ ÖNEM‹

Bir toplumda elde edilen toplam gelirin toplum bireylerince ne flekilde paylafl›ld›-

¤› büyük öneme sahiptir. Gelirin paylafl›lma flekli de¤ifltikçe; ekonominin yap›s›, ülkenin ekonomik büyüme performans›, toplumun yap›s›, sa¤l›k düzeyi, toplumdaki ortalama yaflam süresi, yoksulluk düzeyi de bu durumdan do¤rudan etkilen- mektedir. Bundan dolay›, bir toplumda gelir da¤›l›m› düzeldikçe toplum birçok aç›dan düzelme e¤iliminde olmaktad›r.

Öte yandan, üretim araçlar›n›n mülkiyet yap›s›, kamu hizmetlerinin hangi dü- zeyde oldu¤u, toplumsal ve geleneksel iliflkiler, iflgücünün örgütlenme düzeyi ve dikey-yatay hareketlili¤i, devletin uygulad›¤› maliye politikas› ve sosyal politikalar, toplumun demokratikleflme düzeyi ve tüm bunlar›n zaman içindeki evrimi gelir da¤›l›m›n› belirleyen temel etmenler aras›ndad›r (fiahin, 2002: 529).

Gelir Da¤›l›m› ile ‹lgili

Temel Kavramlar

(10)

Gelir Da¤›l›m› ve Siyasi ‹stikrar

Gelir da¤›l›m›n›n adaletsiz oldu¤u ülkelerde hem ekonomik ve hem de toplumsal s›k›nt›lar bafl gösterme e¤iliminde olmaktad›r. Özellikle gelir da¤›l›m›n›n önemli ölçüde adaletsiz oldu¤u ve zenginlerle yoksullar aras›nda uçurumun bulundu¤u ülkelerde toplumsal s›k›nt›lar›n yaflanmamas› çok zordur. Bu tarz ülke- lerde toplumun huzursuz olmas›, bireylerde adaletsizlik hissinin oluflmas›, suç e¤iliminin artmas› ve toplumsal kargaflalar›n yaflanmas› kuvvetle muhtemeldir.

Gelir da¤›l›m›n›n adaletsiz oldu¤u ülkelerde siyasi istikrars›zl›klar ve yolsuzluk- lar oldukça yo¤un bir flekilde yaflanabilmekte ve rüflvet günlük hayat›n bir par- ças› hâline gelebilmektedir. Böylesine bir ortam›n da ekonomi için hiç de uygun olmad›¤› aflikârd›r.

Gelir da¤›l›m› göreceli olarak adaletli olan ülkelerde ise zenginler ile yoksullar aras›nda uçurum olmamas› ve toplumdaki bireylerin yaflam standartlar› aras›nda çok fazla farkl›l›k bulunmamas›; toplumsal huzurun, birlik ve beraberli¤in sa¤lanmas›na önemli ölçüde katk›da bulunmaktad›r.

Gelir Da¤›l›m› ve Ekonomik Büyüme

Öncelikle bir ekonomide sa¤lanan üretimin düzeyi kadar, söz konusu üretim dolay›s›yla elde edilen gelirin toplumun bireyleri aras›nda ne flekilde paylaflt›r›ld›¤›

da önemlidir. Zira daha en baflta, üretim düzeyi ile gelir da¤›l›m›n›n yap›s› aras›n- da karfl›l›kl› bir iliflki bulundu¤una yönelik kuvvetli bulgular vard›r.

Gelir da¤›l›m›n›n yap›s› ile ekonomik geliflme aras›ndaki iliflkinin yap›s› konu- sunda iktisatç›lar aras›nda tam bir görüfl birli¤i olmamakla birlikte, daha düzgün bir gelir da¤›l›m›n›n ekonomik geliflmeyi en az›ndan uzun vadede pozitif yönde etkiledi¤i hususunda ikna edici deliller mevcuttur.

Örne¤in, Clarke (1992: 27) çok say›da ülke için ekonomik büyüme ile gelir da-

¤›l›m› aras›ndaki iliflkiyi incelemifl ve gelir da¤›l›m›nda eflitlik ile ekonomik büyü- me aras›nda kuvvetli bir pozitif iliflki oldu¤u sonucuna varm›flt›r. Buna göre, gelir da¤›l›m› daha eflitlikçi olan ülkeler, daha yüksek oranda ekonomik büyüme elde etmifllerdir. Yine Perotti’ye (1995: 38) göre daha eflitlikçi toplumlarda ekonomik büyüme oranlar› daha yüksek olmaktad›r. Böylece görülmektedir ki, bir toplumun uzun vadede daha müreffeh olabilmesi için bu toplumda gelir da¤›l›m›n›n denge- li bir yap›ya sahip olmas› gerekmektedir.

Gelir Da¤›l›m› ve Yoksulluk

Belirli bir millî gelir düzeyinde, bir ülkenin gelir da¤›l›m› yap›s›, o ülkedeki yoksulluk düzeyini do¤rudan belirlemektedir. Örne¤in, Brezilya’da oldu¤u gibi, göre- celi olarak yüksek bir kifli bafl› millî gelire sahip olan ülkelerdeki adaletsiz gelir da-

¤›l›m›, bu toplumlarda yoksullu¤un önemli boyutlarda olmas›na neden olmaktad›r.

Öte yandan, Kosta Rika, Brezilya ile ayn› düzeyde kifli bafl› millî gelire sahip olma- s›na ra¤men gelir da¤›l›m›n›n daha düzgün olmas› sebebiyle bu ülkede yoksulluk Brezilya’ya oranla daha azd›r (Stewart, 2000: 3).

Yine, bir ülkede sa¤lanan ekonomik büyümenin yoksullu¤u azaltma derecesi de ülkedeki gelir da¤›l›m› yap›s›na ba¤l›d›r. Buna göre, ekonomik büyümede- ki 1 puanl›k art›fl, gelir da¤›l›m›nda adaletsizlik olan Zambiya’da yoksulluk düze- yini sadece %0.21 oran›nda azalt›rken, gelir da¤›l›m› göreceli olarak daha adaletli olan Malezya’daki yoksulluk düzeyini tam %3.4 oran›nda azaltmaktad›r (Ste- wart, 2000: 3).

(11)

Gelir Da¤›l›m› ve Sa¤l›k

Gelir da¤›l›m› di¤er taraftan toplumun sa¤l›k düzeyi üzerinde de önemli etkilere sahiptir. Buna göre, bir toplumdaki gelir da¤›l›m›, o toplumdaki bireylerin sa¤l›k düzeyleri ve ortalama yaflam süreleri gibi önemli toplumsal göstergeler konusun- da da önemli bir role sahiptir. Gelir da¤›l›m›n›n daha düzgün oldu¤u toplumlarda hem ortalama yaflam süresi daha uzun olma e¤ilimindedir, hem de bu toplumlardaki kifliler gelir da¤›l›m› daha bozuk olan toplumlardaki kiflilere oranla daha sa¤- l›kl› bir yap›ya sahiptir.

Örne¤in, Wilkinson’›n (1992: 165) araflt›rmas›na göre gelir da¤›l›m› daha düzgün olan toplumlardaki ölüm oran›, gelir da¤›l›m› bozuk olan ülkelere oranla daha dü- flük olma e¤ilimindedir. Paralel flekilde, gelir da¤›l›m› daha düzgün olan ülkelerde ortalama yaflam süresi, gelir da¤›l›m› bozuk olan ülkelere oranla daha yüksektir.

Yine Kennedy ve di¤erlerinin (1996: 1006) ampirik çal›flmas›na göre de ABD’de eyaletler aras›ndaki gelir da¤›l›m› farkl›l›klar›, bireylerin ölüm nedenleri üzerinde do¤rudan etkilidir. Öte yandan, zenginler ile yoksullar aras›ndaki mesafenin derecesi de ölüm oranlar› ile direkt olarak irtibatl›d›r. Bu çerçevede, gelir da¤›l›m› bo- zuldukça, ölüm oranlar›n›n artt›¤› görülmektedir. Daha da önemlisi, gelir da¤›l›- m›ndaki adaletsizli¤i azaltmaya yönelik uygulanan politikalar, toplumun sa¤l›¤›

üzerinde çok olumlu bir etkiye sahiptir.

Lynch ve Kaplan’›n (1997: 311) çal›flmas›na göre de toplumun genel sa¤l›k dü- zeyi ile gelir da¤›l›m› aras›nda direkt bir iliflki bulunmaktad›r. Buna göre, gelir da-

¤›l›m› daha eflitlikçi hâle geldikçe toplumun sa¤l›k düzeyi de yükselmektedir.

GEL‹R DA⁄ILIMI TÜRLER‹

Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin, toplum taraf›ndan paylafl›m›na farkl› bo- yutlardan bak›ld›kça farkl› gelir da¤›l›m› türlerinden bahsedilebilmektedir. Bu çer- çevede, bafll›ca gelir da¤›l›m› türleri; kiflisel gelir da¤›l›m›, fonksiyonel gelir da¤›l›m›, bölgesel gelir da¤›l›m› ve sektörel gelir da¤›l›m›d›r.

Öte yandan, gelirin ilk defa ortaya ç›kmas›na veya yeniden da¤›t›lmas›na göre de farkl› bir gelir da¤›l›m› tasnifinden bahsetmek mümkündür. Bu çerçevede de li- teratürde birincil gelir da¤›l›m› ve ikincil gelir da¤›l›m› fleklinde bir s›n›flan- d›rmaya gidildi¤i görülmektedir.

Kiflisel Gelir Da¤›l›m›

Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin toplumdaki bireyler ya da hanehalklar›

aras›ndaki da¤›l›m›n› ifade etmektedir. En temel gelir da¤›l›m› türüdür. Gelir da¤›- l›m› denilince akla en baflta kiflisel gelir da¤›l›m› gelir.

Kiflisel gelir da¤›l›m›nda, gelirin ne flekilde elde edildi¤i de¤il, gelirin ne kadar oldu¤u önemlidir. Bu çerçevede, bir birey ya da hanehalk› ücret ve kira fleklinde birden fazla gelire de sahip olabilir. Kiflisel gelir da¤›l›m›nda önemli olan gelirlerin türü veya say›s› de¤il, bireyin ya da hanehalk›n›n toplam geliridir. Kiflisel gelir da-

¤›l›m› kavram›, bir ekonomideki gelir da¤›l›m› eflitsizliklerinin izlenebilmesi aç›s›n- dan oldukça yararl›d›r.

Kiflisel gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesinde yayg›n olarak kullan›lan yöntemlerden birisi, nüfusun eflit dilimlere ayr›lmas› ve her dilimin toplam gelirden ne kadar pay ald›-

¤›n›n gösterilmesi fleklindedir. Bu noktada da nüfus genellikle %20’lik dilimlere ayr›- l›r ve her %20’lik dilimin toplam gelirden ald›¤› pay ortaya konulur. Nüfus %20’lik bö- lümlere ayr›labildi¤i gibi %10’luk ya da %5’lik dilimlere de ayr›labilmektedir.

Kiflisel gelir da¤›l›m›: Millî gelirin ülkedeki nüfusu oluflturan kifliler taraf›ndan nas›l paylafl›ld›¤›n› gösteren da¤›l›md›r.

(12)

Türkiye ‹statistik Kurumu (TÜ‹K) da hem %20’lik hem de %10’luk nüfus dilim- lerine göre kiflisel gelir da¤›l›m› istatistiklerini yay›nlamaktad›r. Tablo 1.1’de %20’lik gruplar itibar›yla TÜ‹K’in kiflisel gelir da¤›l›m› istatistikleri görülmektedir. Buna gö- re, 2010 y›l› itibar›yla nüfusun en yoksul %20’lik diliminin toplam gelirden ald›¤›

pay sadece %6.5’tir. En zengin %20’lik dilim ise toplam gelirin yar›ya yak›n›n› almaktad›r. Yine, nüfusun en yoksul %20’lik diliminin hanehalk› baz›nda ortalama geliri T7.174 iken, en zengin %20’lik diliminin hanehalk› baz›nda ortalama geliri T49.514’dir. Buna göre, nüfusun en zengin %20’lik diliminin hanehalk› baz›nda ortalama geliri, en yoksul %20’lik dilimin gelirinin yaklafl›k 7 kat›d›r.

Kiflisel gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesinde yayg›n olarak kullan›lan bir di¤er yöntem de Gini Katsay›s› yöntemidir. Buna göre, herhangi bir ekonomi için Gini katsay›- s› teorik olarak 0 ile 1 aras›nda de¤erler almaktad›r. Bir ekonominin 0 Gini katsa- y›s›na sahip olmas›, o ekonomideki tüm bireylerin ya da hanehalklar›n›n gelirlerinin birbirine eflit oldu¤unu ifade eder. Gini katsay›s›n›n 1 olmas› ise o ekonomide elde edilen tüm gelirin tek bir birey ya da hanehalk›na ait oldu¤unu gösterir. TÜ-

‹K de y›ll›k bazda Türkiye’nin Gini katsay›s›n› hesaplamaktad›r. TÜ‹K’e göre, 2010 y›l› itibar›yla Türkiye’nin efl de¤er hanehalk› kullan›labilir gelire göre Gini katsay›- s› 0.40’t›r.

Gini katsay›s› nedir? Gini katsay›s›n›n 0 ya da 1 olmas› ne anlama gelmektedir?

Fonksiyonel Gelir Da¤›l›m›

Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin, geliri ortaya ç›karan üretim faktörleri aras›ndaki da¤›l›m›n› göstermektedir.

Mal veya hizmet üretiminin gerçekleflmesini sa¤layan üretim faktörleri; emek, sermaye, do¤al kaynaklarve giriflimciliktir. Bir ekonomide, söz konusu üretim faktörlerinin mal veya hizmet üretiminde kullan›lmas› neticesinde; iflgücüne ücret, sermayedara faiz, do¤al kaynak sahibine rant ve giriflimciye de kâr fleklinde gelir da¤›t›m› gerçekleflmektedir. ‹flte, fonksiyonel gelir da¤›l›m› da ortaya ç›kar›lan toplam gelirin, üretim faktörleri taraf›ndan ne flekilde paylafl›ld›¤›n› göstermektedir.

Fonksiyonel gelir da¤›l›m›, gelirin üretim faktörleri aras›nda ne flekilde paylafl- t›r›ld›¤›n› göstermesi bak›m›ndan oldukça faydal› bir araçt›r. Ancak, hem üretim faktörlerinin kendi içinde homojen olmamas› ve hem de bir bireyin ya da hanehal- k›n›n birden fazla üretim faktöründen gelir elde edebilmesi gibi nedenlerden ötü- rü, fonksiyonel gelir da¤›l›m›n›n incelenmesinde ve akabinde var›lan sonuçlarda dikkatli olmak gerekmektedir.

Örne¤in, mal veya hizmet üretiminde kullan›lan faktörlerden eme¤e sahip olan kiflilerin vas›f düzeyleri birbirinden oldukça farkl› bir görünüm arz etmekte- dir ki daha en baflta bu üretim faktörüne sahip olan kifliler mavi yakal›lar ve beyaz yakal›larolmak üzere ikiye ayr›lmaktad›r. Beyaz yakal› çal›flanlar da ken- di içerisinde vas›f düzeyi bak›m›ndan oldukça heterojen bir görünüm arz etmek- tedir. Aç›kt›r ki, bu tür çal›flanlar›n ücret düzeyleri aras›nda da önemli farkl›l›klar bulunmaktad›r.

Toplam 1. %20 2. %20 3. %20 4. %20 5. %20

Yüzde 100,0 6,5 11,1 15,6 21,9 44,9

Ortalama (T) 22 063 7 174 12 234 17 231 24 165 49 514 Medyan (T) 17 190 7 486 12 188 17 190 23 812 40 010 Tablo 1.1

2010 y›l› itibar›yla Türkiye'de Hanehalk› S›ral›

%20’lik Gruplar

‹tibar›yla Hanehalk›

Kullan›labilir Gelir Da¤›l›m›

Kaynak: TÜ‹K.

S O R U

D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P

‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

1

Fonksiyonel gelir da¤›l›m›:

Üretim faktörlerinin millî gelirden ald›klar› pay›, bu faktörlerin üretime katk›da bulunurken yapt›klar›

fonksiyona göre ay›ran bir da¤›l›md›r.

(13)

Küreselleflmenin h›z kazanmaya bafllad›¤›, bilginin ve beflerî sermayenin öne- minin daha da artt›¤› 1980’lerden bu yana da vas›fl› iflgücünün öneminin artmas›- na paralel olarak çal›flanlar aras›ndaki ücret farkl›l›klar› daha da artm›flt›r. Hatta yüksek vas›f düzeyine sahip olan beyaz yakal›lar için ayr› bir tan›mlamaya gidile- rek onlara alt›n yakal›lar da denilmeye bafllanm›flt›r. Bu çal›flanlar›n ald›klar› üc- retler ise ortalama çal›flanlara göre oldukça yüksektir.

Örne¤in, ABD’de 1970’te CEO’lar ortalama bir iflçinin 30 kat› kadar maafl al›r- ken, 2000’li y›llara gelindi¤inde CEO’lar›n maafl› ortalama bir iflçinin maafl›n›n tam 300 kat›na ç›km›flt›r (Krugman, 2009: 132). Bu aç›dan eme¤in, mal veya hizmet üretiminden ald›¤› pay kendi içerisinde oldukça heterojen bir görünüm arz etmek- tedir ve söz konusu heterojenlik de bilginin artan önemi ve küreselleflme ile birlikte gitgide artma e¤ilimindedir.

Öte yandan, herhangi bir bireyin ya da hanehalk›n›n birden fazla üretim faktö- rüne sahip olabilmesi de fonksiyonel gelir da¤›l›m›nda dikkat edilmesi gereken hususlardand›r. Buna göre, bir çal›flan hem ücret gelirine ve hem de rant veya faiz gelirine sahip olabilir. Bu durumun, vas›f düzeyi yüksek olan çal›flanlar için ge- çerli olma ihtimali daha yüksektir.

TÜ‹K de y›ll›k bazda fonksiyonel gelir da¤›l›m›n›n ne flekilde gerçekleflti¤ine yönelik olarak istatistik yay›nlamaktad›r. Buna göre, 2010 y›l› itibar›yla ülkemizde eme¤in toplam gelirden ald›¤› pay %47.4 iken müteflebbisin ald›¤› pay ise %20.2 olmufltur. Gayrimenkulden ve menkul k›ymetlerden elde edilen gelir ise toplam gelirin %8.7’si düzeyinde gerçekleflmifltir. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›nda göze çar- pan önemli kalemlerden birisi de sosyal transferlerdir ki bu kalemin büyük bölü- münü emekli ve dul-yetim ayl›klar› oluflturmaktad›r. Sosyal transferler kaleminin toplam gelirden ald›¤› pay da %20.4 olmufltur.

Bölgesel Gelir Da¤›l›m›

Bir ülkenin farkl› bölgelerinin, o ülkede elde edilen toplam gelirden ald›¤› pay›

göstermektedir. Bölgesel gelir da¤›l›m›, bir bölgenin kiflisel gelir da¤›l›m›n› göste- rebildi¤i gibi fonksiyonel gelir da¤›l›m›n› da gösterebilir. Bu aç›dan bölgesel gelir da¤›l›m›, kiflisel gelir da¤›l›m› veya fonksiyonel gelir da¤›l›m›n›n yerel bir türevidir denilebilir.

Bir ülkenin tüm bölgelerinin ayn› geliflmifllik düzeyine ve gelir da¤›l›m›na sahip olmas› beklenemez. Bu çerçevede, her ülkenin farkl› bölgeleri aras›nda, az veya çok ekonomik geliflmifllik fark›n›n bulunmas› normaldir. Benzer flekilde, bir bölge- nin kendi içindeki gelir da¤›l›m› da di¤er bölgelerden az veya çok farkl› olacakt›r.

Zira bölgelerin kültürü, co¤rafi yap›s›, iklim koflullar›, altyap› düzeyi, nüfus yap›s›, istihdam olanaklar› vb. özellikleri birbirinden az veya çok farkl› olacakt›r.

Gelir Türü Pay› (%)

Ücret 47,4

Kâr 20,2

Rant 4,2

Menkul K›ymet Geliri 4,5

Sosyal Transferler 20,4

Haneleraras› Transferler 3,1

Di¤er Gelirler 0,2

Tablo 1.2

2010 Y›l› ‹tibar›yla Türkiye'de Gelir Türlerine Göre Y›ll›k Gelir Da¤›l›m›

Kaynak: TÜ‹K.

Bölgesel gelir da¤›l›m›: Bir ülkenin farkl› bölgelerinin, o ülkede elde edilen toplam gelirden ald›¤› pay›

göstermektedir.

(14)

Örne¤in, ‹ngiltere’deki Kuzey-Güney Hatt› ifadesi, ‹ngiltere’nin kuzeyi ile gü- neyi aras›ndaki ekonomik geliflmifllik farkl›l›klar›na at›fta bulunmak için ortaya at›l- m›flt›r. Bu hayali hat, ‹ngiltere’nin ortas›ndan geçmektedir ve ekonomik anlamda daha geliflmifl olan güney ile daha zay›f kalm›fl olan kuzeyi birbirinden ay›rmakta- d›r. Benzer bir durum ‹talya’da da bulunmaktad›r. ‹talya da zengin olan kuzeyi ile yoksul olan güneyi aras›ndaki geliflmifllik farkl›l›klar› hususunda ünlü bir ülkedir.

Ülkemizde ise bilindi¤i gibi, do¤u ile bat› aras›nda ekonomik anlamda önemli ölçüde geliflmifllik farkl›l›klar› bulunmaktad›r. Öte yandan, ‹stanbul ile di¤er bölge- ler aras›nda da önemli ölçüde geliflmifllik fark› bulunmaktad›r. Bu aç›dan, bölgesel gelir da¤›l›m› önemli bir kavram olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

TÜ‹K de y›ll›k bazda co¤rafi bölgeler itibar›yla, nüfusu %10’luk s›ral› dilimlere ay›rarak bölgesel gelir da¤›l›m› istatistikleri yay›nlamaktad›r. Bu istatistiklerde hem bölgelerin ayr› ayr› bireysel gelir da¤›l›m› görülebilmekte hem de bölgelerin ortalama ve medyan gelirlerini karfl›laflt›rmak suretiyle bölgeler aras›ndaki geliflmifllik fark› izlenebilmektedir. Buna göre, 2010 itibar›yla, Güneydo¤u Anadolu Bölgesi- nin y›ll›k efl de¤er kullan›labilir hanehalk› medyan geliri, sadece T3.634 iken, bu rakam Ege bölgesinde T8.392 ve ‹stanbul’da da tam T10.321’dir. Buna göre, ‹stan- bul’daki medyan hanehalk› Güneydo¤u Anadolu’dakinin 2.8 kat› kadar zengindir.

Ortalama hanehalk› geliri aç›s›ndan bak›ld›¤›nda da ‹stanbul’daki hanehalk›, Gü- neydo¤u’daki hanehalk›ndan tam 3.7 kat zengindir.

Her ülkenin farkl› bölgelerinde ekonomik geliflmifllik düzeyi ile gelir da¤›l›m›nda farkl›- l›klar olmas›n›n nedenleri nelerdir?

Sektörel Gelir Da¤›l›m›

Bir ekonominin farkl› sektörlerinin, o ekonomide elde edilen toplam gelirden al- d›¤› pay› göstermektedir. Sektörel gelir da¤›l›m›, en genel hâliyle tar›m, sanayi ve hizmetsektörleri aras›ndaki gelir da¤›l›m›n› gösterebildi¤i gibi, her sektörün kendi içindeki alt sektörleri itibar›yla de gelir da¤›l›m›n› gösterebilmektedir.

Sektörel gelir da¤›l›m›, bir ekonominin geliflmifllik düzeyi hususunda önemli sonuçlar›n elde edilmesine imkân sa¤lar. Örne¤in, geliflmifl ülkelerde tar›m kesiminin milli gelirden ald›¤› pay %2 civar› gibi çok düflük düzeylerde iken, bu oran ekonomik anlamda geliflmemifl olan ülkelerde %50 gibi oldukça yüksek düzeyler- de olabilmektedir. Benzer flekilde, bir ülkenin ekonomik anlamda katetti¤i mesa- feyi en iyi gösteren temel verilerden bir tanesi de sektörel gelir da¤›l›m›n›n zaman içinde yaflad›¤› dönüflümdür. Buna göre, Türkiye’de 1950’li y›llardan itibaren tar›- m›n millî gelir içindeki pay› zamanla azal›rken, sanayinin pay› yükselmifltir. Örne-

¤in, TÜ‹K’e göre, 1968 y›l›nda tar›m kesiminin millî gelirden ald›¤› pay, %33.3 iken, bu oran 2011 itibar›yla %9’a gerilemifltir.

Benzer flekilde, sanayi sektörünün toplam gelirden ald›¤› pay da ve zaman için- de yaflad›¤› dönüflüm de ülke ekonomisinin geliflmifllik düzeyi ve yaflad›¤› dönü- flüm hakk›nda önemli ipuçlar› verecektir. Bu çerçevede, yine TÜ‹K’e göre sanayi sektörünün toplam gelirden ald›¤› pay 1968’de %17.2 iken, bu oran 2011 itibariyle %27 düzeyine gelmifltir. Öte yandan, Türkiye tarihinde sanayi sektörünün pay›, tar›m sektörünün pay›n› ilk defa 1983 y›l›nda geçmifltir.

Birincil Gelir Da¤›l›m› ve ‹kincil Gelir Da¤›l›m›

Bir ekonomide gelir, ilk defa ortaya ç›kabilece¤i gibi, bir yerden baflka bir yere de bir flekilde transfer edilebilir. Gelirin ilk defa ortaya ç›kmas› ekonomik bir aktivite-

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

2

Sektörel gelir da¤›l›m›: En genel hâliyle tar›m, sanayi ve hizmet sektörleri aras›ndaki gelir da¤›l›m›n›

gösterebildi¤i gibi, her sektörün kendi içindeki alt sektörleri itibar›yla de gelir da¤›l›m›n›

gösterebilmektedir.

(15)

ye denk gelirken, gelirin bir yerden baflka bir yere transfer edilmesi de gelirin ye- niden da¤›t›ld›¤› anlam›na gelmektedir.

Gelir ilk defa ortaya ç›ksa da yeniden da¤›t›lsa da toplumun gelir da¤›l›m› az veya çok de¤iflmifl olmaktad›r. ‹flte, gelirin ilk defa ortaya ç›kmas› akabinde oluflan gelir da¤›l›m›na birincil gelir da¤›l›m›, gelirin yeniden da¤›t›lmas› akabinde orta- ya ç›kan gelir da¤›l›m›na da ikincil gelir da¤›l›m› ya da gelirin yeniden da¤›l›- m›denilmektedir.

Gelirin yeniden da¤›l›m› denildi¤inde de genellikle devletin üretimden elde edilen ilk gelirle kiflinin nihai geliri aras›nda fark meydana getirmesi anlafl›l›r. Bu çerçevede, gelirin oluflumundan sonra yap›lan çeflitli müdahalelerle gelirin yeni- den da¤›l›m› sa¤lanmaktad›r. Yine gelirin yeniden da¤›l›m›, faktör gelirleriyle har- canabilir gelirler aras›ndaki farkl›l›k oluflmas›na neden olmaktad›r. Buna göre devlet, faktör gelirlerine sosyal ve ahlaki nedenlerle çeflitli flekillerde müdahale etmekte ve böylece gelirin yeniden da¤›l›m›n› sa¤lamaktad›r (Çiftlikli, 1995: 17).

Devlet, gelirin yeniden da¤›l›m›n› vergiler, kamu harcamalar›, fiyat politikalar›, iflgücü piyasas› ve ücret politikalar› ve sosyal güvenlik yoluyla sa¤layabilir (Araba- c›, 2011: 128-130). Devlet geliri yeniden da¤›tma yoluyla serbest piyasada oluflan gelir da¤›l›m›n› de¤ifltirmeyi amaçlar. Çünkü piyasada oluflan gelir da¤›l›m›, gelir eflitsizliklerine ve yoksullu¤a neden olabilmektedir.

Bunun yan›nda Yazgan (1992: 396), din, örf ve adetlerin baz› uygulamalar›nda da gelirin yeniden da¤›l›m› ile karfl›lafl›labilece¤ini ifade etmektedir. Buna göre, ze- kât ve fitre gibi uygulamalar, geliri yukar›dan afla¤›ya do¤ru vas›tas›z bir flekilde da¤›l›m›n› sa¤lamaktad›r.

Devlet müdahalesi ile ortaya ç›kan gelirin yeniden da¤›l›m› iki flekilde gerçek- leflmektedir. Bunlar, dikey yeniden da¤›l›m ve yatay yeniden da¤›l›md›r. Gelir transferlerinin yüksek gelir gruplar›ndan düflük gelir gruplar›na do¤ru gerçekleflti-

¤i yeniden da¤›l›ma dikey yeniden da¤›l›m denir. Yatay yeniden da¤›l›m ise ayn›

gelir grubu içindeki bireyler ve hanehalklar› aras›nda meydana gelen gelir transferi yaratan gelirin yeniden da¤›l›m›d›r (Çiftlikli, 1995: 21).

Devletin yapt›¤› bu müdahaleler sonucu ortaya ç›kan ikincil gelir da¤›l›m›n›n, birincil da¤›l›ma göre daha adil olmas› beklenmektedir.

Devletin faktör gelirlerine müdahale araçlar› nelerdir?

Birincil gelir da¤›l›m›:

Gelirin ilk defa ortaya ç›kmas› akabinde oluflan gelir da¤›l›m›d›r.

‹kincil gelir da¤›l›m›: Gelirin yeniden da¤›t›lmas›

akabinde ortaya ç›kan gelir da¤›l›m›d›r.

Dikey yeniden da¤›l›m: Gelir transferlerinin yüksek gelir gruplar›ndan düflük gelir gruplar›na do¤ru gerçekleflti¤i yeniden da¤›l›m›d›r.

Yatay yeniden da¤›l›m: Gelir grubu içindeki bireyler ve hanehalklar› aras›nda meydana gelen gelir transferi yaratan gelirin yeniden da¤›l›m›d›r.

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

SIRA S‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL‹M

D ‹ K K A T

AMAÇLARIMIZ

N N

K ‹ T A P

3

(16)

Gelir da¤›l›m›n›n önemini aç›klamak

Bir ülkede hayat kalitesi ölçütleri aras›nda kifli bafl›na düflen millî gelir kadar adil gelir da¤›l›m›

da ön plana ç›kmaktad›r. Bu yüzden gelir da¤›l›- m›nda adaletin sa¤lanmas› iktisat politikas› araç- lar›ndan biri olarak say›lmaktad›r. fiüphesiz gelir elde edilmesi, ekonomik kalk›nman›n sa¤lanma- s› ve herhangi bir mal ya da hizmet üretilmesi bir ekonomi için oldukça önemlidir. Ancak, burada sa¤lanan bu üretimin nas›l paylafl›laca¤› hususu da önemli bir sorun olarak karfl›m›za ç›kmakta- d›r. Zira bir ülkenin refah düzeyi sadece üretilen mal ve hizmet miktar›na ba¤l› olmay›p, onun do¤ru ve adil da¤›l›m›na ve paylafl›m›na ba¤l› oldu¤u ifade edilebilir. Çünkü bir toplumda gelir da¤›l›m› düzeldikçe toplum birçok aç›dan düzel- me e¤iliminde olacakt›r.

Gelir da¤›l›m›yla siyasi istikrar, ekonomik büyü- me, yoksulluk ve sa¤l›k aras›ndaki iliflkiyi analiz etmek

Bir toplumda, üretilen toplam gelirin bireyler ara- s›nda ne flekilde paylafl›ld›¤› büyük bir önem arz etmektedir. Çünkü gelirin paylafl›lma flekli de¤ifl- tikçe; ekonominin yap›s› ve büyüme performan- s›, toplumun yap›s›, sa¤l›k düzeyi, ortalama yaflam süresi, yoksulluk düzeyi de bu durumdan etkilenir. Örne¤in, gelir da¤›l›m›n›n adaletsiz oldu¤u, zenginlerle yoksullar aras›nda uçurumun bulundu¤u ülkelerde toplumsal hoflnutsuzlukla- r›n ve kaosun ortaya ç›kmas› muhtemeldir. Bu tür ülkelerde siyasi istikrars›zla birlikte yolsuzluk ve rüflvet günlük hayat›n bir parças› hâline gelmektedir.

Öte yandan, gelir da¤›l›m› ile ekonomik büyüme aras›ndaki iliflkiye bak›ld›¤›na tam bir görüfl birli¤i olmamakla birlikte; yayg›n kanaat, daha adil bir gelir da¤›l›m›n›n ekonomik büyümeyi uzun vadede pozitif yönde etkileyece¤idir. Di¤er taraftan, belirli bir millî gelir düzeyinde, bir ülke- nin gelir da¤›l›m› yap›s› ülkedeki yoksulluk dü- zeyini do¤rudan etkilemektedir. Buna göre, kifli bafl›na düflen millî geliri yüksek olan ülkelerdeki adaletsiz gelir da¤›l›m› bu ülkelerdeki yoksullu-

¤un bafll›ca sebeplerinden biri olmaktad›r. Zira bir ülkede sa¤lanan ekonomik büyümenin yok-

sullu¤u azaltma derecesi de ülkenin gelir da¤›l›- m› yap›s› ile ba¤lant›l› oldu¤undan, ekonomik büyümedeki 1 birimlik art›fl gelir da¤›l›m› adaletsiz olan ülkelerde yoksulluk düzeyini 1 birimden daha düflük oranda azalt›rken, gelir da¤›l›m› daha düzgün olan ülkelerde ekonomideki 1 birimlik art›fl yoksullu¤u daha yüksek bir oranda azaltmaktad›r.

Yine gelir da¤›l›m›n›n en önemli etkilere sahip oldu¤u di¤er bir gösterge sa¤l›kta karfl›m›za ç›k- maktad›r. Buna göre, gelir da¤›l›m›n›n daha düz- gün yani gelirin nispeten adil da¤›t›ld›¤› ülkeler- de ortalama yaflam süresi daha uzun olmakta ve bu toplumlardaki kifli bafl› gelir da¤›l›m› adaletsiz olan toplumlardaki kiflilere göre sa¤l›k düzeyi de yükselmektedir.

Gelir da¤›l›m› türlerini ay›rt etmek

Temel gelir da¤›l›m› türleri; kiflisel gelir da¤›l›m›, fonksiyonel gelir da¤›l›m›, bölgesel gelir da¤›l›m›

ve sektörel gelir da¤›l›m›d›r. Bunun yan›nda, gelirin ilk defa ortaya ç›kmas›na veya yeniden da-

¤›t›lmas›na göre de farkl› bir gelir da¤›l›m› tasni- fi olan birincil ve ikincil gelir da¤›l›m›ndan söz etmek mümkündür.

Kiflisel gelir da¤›l›m›, bir ekonomide elde edilen toplam gelirin bireyler ya da hanehalklar› aras›n- daki da¤›l›m›n› ifade eder. Bu aç›dan kiflisel gelir da¤›l›m›nda, gelirin ne flekilde elde edildi¤i de¤il, gelirin ne kadar oldu¤u öne ç›kmaktad›r.

Kiflisel gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesinde yayg›n olarak kullan›lan yöntemlerden birisi, nüfusun eflit dilimlere ayr›lmas› ve her dilimin toplam gelirden ne kadar pay ald›¤›n›n gösterilmesi fleklindedir. Buna göre, nüfus genellikle %20’lik dilimlere ayr›l›r ve her %20’lik dilimin toplam gelirden ne kadar pay ald›¤› ortaya konulur. Öte yandan, kiflisel da¤›l›m›n›n ölçülmesinde yayg›n olarak kullan›lan bir di¤er yöntem de Gini katsay›s›d›r.

Bir ekonominin 0 Gini katsay›s›na sahip olmas› o ekonomideki bireylerin gelirlerinin birbirine eflit oldu¤unu gösterirken, Gini katsay›s›n›n 1 olmas›

ise o ekonomide elde edilen tüm gelirin tek bir bireye ait oldu¤unu göstermektedir.

Fonksiyonel gelir da¤›l›m›, bir ekonomide elde edilen toplam gelirin, geliri ortaya ç›karan üretim

Özet

N

^{A M A Ç}1

N

^{A M A Ç}2

N

^{A M A Ç}³

(17)

faktörleri aras›ndaki da¤›l›m›n› gösterir. Buna gö- re, üretim faktörlerinden iflgücüne ücret, sermayedara faiz, do¤al kaynak sahibine rant ve giriflimciye kâr fleklinde bir gelir da¤›l›m› gerçeklefl- mektedir. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›, üretim fak- törlerinin kendi içinde homojen olmamas› ve bir bireyin ya da hanehalk›n›n birden fazla üretim faktöründen gelir elde edebilmesi gibi nedenlerden ötürü, fonksiyonel gelir da¤›l›m›n›n incelenmesinde ve akabinde var›lan sonuçlarda dikkatli olmak gerekir.

Bölgesel gelir da¤›l›m›, bir ülkenin farkl› bölgele- rinin, o ülkede elde edilen toplam gelirden ald›-

¤› pay› göstermektedir. Bir ülkenin tüm bölgele- rinin ayn› geliflmifllik düzeyine ve gelir da¤›l›m›- na sahip olmas› beklenemez. Bir bölgenin kendi içindeki gelir da¤›l›m› da di¤er bölgelerden az veya çok farkl› olacakt›r. Çünkü bölgelerin kül- türü, co¤rafi yap›s›, iklim koflullar›, altyap› düze- yi, nüfus yap›s›, istihdam imkânlar› vb. özellikle- ri birbirinden az veya çok farkl› olacakt›r. Öte yandan, genellikle geliflmifl ülkelerde bölgeler aras› gelir da¤›l›m› dengesizlikleri az geliflmifl ül- kelere k›yasla daha azd›r.

Sektörel gelir da¤›l›m›, bir ekonominin farkl› sek- törlerinin o ekonomide elde edilen toplam gelirden ald›¤› pay› göstermektedir. Sektörel gelir da-

¤›l›m›, tar›m, sanayi ve hizmet sektörleri aras›n- daki gelir da¤›l›m›n› gösterebildi¤i gibi her sek- törün kendi içindeki alt sektörleri itibar›yla da gelir da¤›l›m›n› gösterebilir. Sektörel gelir da¤›l›- m› bir ekonominin geliflmifllik düzeyi hususunda da önemli bilgiler verir.

Bunun yan›nda, gelir ilk defa ortaya ç›ksa da yeniden da¤›t›lsa da toplumun gelir da¤›l›m› az veya çok de¤iflmifl olmaktad›r. Bundan dolay›, gelirin ilk defa ortaya ç›kmas› akabinde oluflan gelir da¤›l›m›na birincil gelir da¤›l›m›, gelirin yeniden da¤›t›lmas› akabinde ortaya ç›kan gelir da¤›- l›m›na da ikincil gelir da¤›l›m› denmektedir.

(18)

1. Afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r?

a. Gelir da¤›l›m›n›n adaletsiz oldu¤u ülkelerde ekonomik ve toplumsal s›k›nt›lar yayg›nd›r.

b. Adil bir gelir da¤›l›m› ekonomik büyümeyi uzun vadede pozitif yönde etkiler.

c. Gelir da¤›l›m›n›n adaletsiz oldu¤u ülkelerde bü- yüme oranlar› yüksektir.

d. Bir ülkenin gelir da¤›l›m› yap›s› o ülkedeki yoksulluk düzeyini etkiler.

e. Gelir da¤›l›m› adil olan ülkelerde ortalama yaflam süresi gelir da¤›l›m› bozuk ülkelere göre daha yüksektir.

2. Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin bireyler ya da hanehalklar› aras›ndaki da¤›l›m›na ne ad verilir?

a. Birincil gelir da¤›l›m›

b. Gelirin yeniden da¤›l›m›

c. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›

d. Kiflisel gelir da¤›l›m›

e. Sektörel gelir da¤›l›m›

3. Türkiye’nin 2010 y›l› itibariyle eflde¤er hanehalk›

kullan›labilir gelire göre Gini katsay›s› kaçt›r?

a. 0.30 b. 0.40 c. 0.50 d. 0.60 e. 0.70

4. 2011 y›l›nda tar›m kesiminin milli gelirden ald›¤› pay ne kadard›r?

a. %5 b. %9 c. %15 d. %25 e. %33

5. Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin, geliri ortaya ç›karan üretim faktörleri aras›ndaki da¤›l›m›na ne ad verilir?

a. Sektörel gelir da¤›l›m›

b. Bölgesel gelir da¤›l›m›

c. Kiflisel gelir da¤›l›m›

d. Gelirin yeniden da¤›l›m›

e. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›

6. Devletin faktör gelirlerine sosyal ve ahlaki nedenlerle çeflitli flekillerde müdahale etmesiyle oluflan gelir da-

¤›l›m›na ne ad verilir?

a. Birincil gelir da¤›l›m›

b. Gelirin yeniden da¤›l›m›

c. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›

d. Kiflisel gelir da¤›l›m›

e. Bölgesel gelir da¤›l›m›

7. Afla¤›dakilerden hangisi kesinlikle do¤rudur?

a. Bir ekonomide elde edilen toplam gelirin toplumdaki bireyler ya da hanehalklar› aras›ndaki da¤›l›m›na bölgesel gelir da¤›l›m› denir.

b. Sektörel gelir da¤›l›m›, kiflisel gelir da¤›l›m›n›n yerel bir türevidir.

c. Devletin sosyal ve ahlaki nedenlerle gelir da¤›l›- m›na müdahale etmesi akabinde oluflan gelir da-

¤›l›m›na kiflisel gelir da¤›l›m› denir.

d. Fonksiyonel gelir da¤›l›m›, bir ekonomide elde edilen toplam gelirin, geliri ortaya ç›karan üre- tim faktörleri aras›ndaki da¤›l›m›d›r.

e. Gelirin yeniden da¤›t›lmas› akabinde ortaya ç›- kan gelir da¤›l›m›na birincil gelir da¤›l›m› denir.

8. Temel çal›flma alan› üretimin nas›l paylafl›laca¤›, ya- ni gelir da¤›l›m›n›n nas›l gerçekleflece¤i olan ilk iktisat- ç› kimdir?

a. Adam Smith b. David Ricardo c. John Maynard Keynes d. Kaldor

e. Karl Marx

9. Afla¤›dakilerden hangisi gelirin yeniden da¤›l›m›n›

sa¤layan araçlardan biri de¤ildir?

a. Vergiler b. Fiyat politikalar›

c. ‹flgücü piyasas› ve ücret farkl›l›klar›

d. Ölçe¤e göre artan getirili ekonomiler e. Sosyal güvenlik sistemi

10.TÜ‹K 2010 y›l› verilerine göre Türkiye’de en zengin

%20’lik dilimin milli gelirden ald›¤› pay yüzde kaçt›r?

a. %6.5 b. %11.1 c. %15.6 d. %21.9 e. %44.9

Kendimizi S›nayal›m

(19)

Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›

Türkiye’de gelir da¤›l›m› araflt›rmalar›n› TÜ‹K yapmak- tad›r. 2001 krizinden hemen sonraki y›lda 0.44 gibi bir düzeyde olan Gini katsay›s›, izleyen y›llarda düzelme e¤ilimine girmifl 2003’de 0.42, 2004’de 0.40’a inmifl ve 2005’de 0.38 ile düzelmenin doruk noktas›na ç›km›fl gö- rünüyor. E¤er Türkiye bu e¤ilimi sürdürebilseydi gelir da¤›l›m› bozuklu¤unu düzeltme yolunda ilerliyor olacakt›. Ne var ki 2006 y›l›nda yeniden 0.43’e ç›kan Gini katsay›s› 2007 ve 2008 y›llar›nda 0.41 oran›nda kalm›fl.

Bu geliflim bize krizin yaratt›¤› bir gelir da¤›l›m› iyilefl- mesi yafland›¤›n› iflaret ediyor. Yani 2002 ile 2005 aras›n- da yaflanan gelir da¤›l›m› düzelmesinin krizin getirdi¤i törpülemelerden kaynakland›¤› anlafl›l›yor. Çünkü kriz- ler yüksek gelir gruplar›n› daha fazla etkiliyor ve daha fazla törpülüyor. Krizin etkisi ortadan kalkmaya bafllad›-

¤›nda ise gelir da¤›l›m› bozuklu¤u yeniden ortaya ç›k- maya yöneliyor. 2001 krizi kadar etkili olmasa da küre- sel krizin etkisiyle 2009 ve sonras›nda Gini katsay›s›nda benzer düzelmeler ortaya ç›km›fl bulunuyor. 2009 y›l›n- da 0.41’de kalan katsay› 2010 y›l›nda 0.40’a gerilemifl durumda. Krizin etkisinin afl›ld›¤› 2011 y›l› ve izleyen y›llar bizim aç›m›zdan daha iyi bir gösterge olacakt›r.

Dünya ülkeleri üzerinde yap›lan gelir da¤›l›m› araflt›r- malar› Gini katsay›s›n›n 0.25 ile 0.50 aras›nda yayg›nlafl- t›¤›n› gösteriyor. ‹sveç, Norveç gibi sosyal demokrasi rejimi uygulayan Kuzey ülkelerinde Gini katsay›s› 0.25 - 0.30 gibi oranlarda ç›k›yor. Eski sosyalist ülkelerin ço-

¤unda da buna benzer düflük Gini katsay›lar› söz konusu. Almanya, geliflmifl ekonomiler aras›nda 0.28’lik oranla gelir da¤›l›m›n›n en iyi oldu¤u ülke. ‹ngiltere’de oran 0.34. ABD’de gelir da¤›l›m› eflitsizli¤i Türkiye’deki gibi 0.41 düzeyinde.

Mahfi E¤ilmez

Kaynak: http://www.mahfiegilmez.com/2012/03/tur- kiyede-gelir-daglm.html

(Eriflim Tarihi: 10.10.2012)

Hükümetler, faktör paylar›yla yani milli gelirin bölü- flümüyle de¤il de milli gelirin yeniden bölüflü- müyleu¤rafl›rsa o cemiyette fayday›, huzuru sa¤la- mak daha kolayd›r; üstelik yarat›lan tatmin de daha fazla yükseltilebilir. Söylemek istedi¤imiz fludur: Ger- çekte üretime kat›lan faktör sahipleri, evvela sahip olduklar› faktörlerin hem hacimleri, büyüklükleri itibariyle hem de bu faktörlerin müessiriyetleri bak›m›n- dan katiyen eflit de¤ildirler. Bu Allah’›n yaratt›¤› dün- yan›n bafll›ca vas›flar›ndan biridir. Benim eme¤im hiç kimsenin eme¤i ile mukayese edilemez. Belki herke- sinkinden daha verimsiz, belki baflkalar›n›nkinden çok daha verimlidir; faydal›d›r veya iyidir, müessirdir. Stan- dart emek bulmak kabil de¤ildir. Emekteki kabiliyet ve müessiriyet farklar› gibi, di¤er üretim unsuru olan sermayenin da¤›l›m› da kesin olarak âdil de¤ildir. As- l›nda yeryüzünde kaynaklar›n da¤›l›m› milletler ve böl- geler aras›nda âdil de¤ildir. Dünyan›n yarad›l›fl› icab›

olarak böyle bir da¤›l›m söz konusudur. Bunu de¤ifltirmek herhalde dünyay› de¤ifltirmek olur ki; düflün- mek bile sadece hayalciliktir.

Gelirin gayr› âdil dedi¤imiz da¤›l›m›na, kaynaklar›n gay- r› âdil da¤›l›m›na karfl› biz insanlar müstehlik olarak, is- tihlak›m›z› adil hale getirmek suretiyle bir tasarruf im- kân›na sahip olabiliriz. ‹nsanlar esasen cemiyet haline geldikten itibaren, mutlaka elde ettikleri üretimi kendi aralar›nda paylaflmaya bafllam›fllard›r. Keza, insanlar e¤er devlet kurmuflsa devletin bizim aç›m›zdan bu ma- nada bir tek tarifi olabilir: “Geliri yeniden da¤›tan güç.” Devlet kimin taraf›ndan temsil edilirse edilsin, devlet flekli ne olursa olsun, ister bir flahs›n idaresinde, ister Meflruti Krall›k, ister Cumhuriyet, ister Komünist devlet, ister bir baflka flekil; ne olursa olsun, ister afliret fleklinde bir devlet.., hepsinin tek tarifi, tek önemli özel- li¤i; geliri yeniden da¤›tma gücüne sahip olmas›d›r.

Kaynak: Yazgan, T. (1992). ‹ktisatç›lar ‹çin Sosyal Güvenlik Ders Notlar›, ‹stanbul: Türk Dünyas› Arafl- t›rmalar› Vakf›, 390-391.

Yaflam›n ‹çinden Okuma Parças›

”

“

(20)

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Da¤›l›m›n›n Önemi”

konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kiflisel Gelir Da¤›l›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kiflisel Gelir Da¤›l›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Sektörel Gelir Da¤›l›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fonksiyonel Gelir Da¤›l›- m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birincil ve ‹kincil Gelir Da-

¤›l›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Da¤›l›m›n›n Önemi”

konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Da¤›l›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Birincil ve ‹kincil Gelir Da-

¤›l›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kiflisel Gelir Da¤›l›m›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Gini katsay›s›, kiflisel gelir da¤›l›m›n›n ölçülmesinde yayg›n olarak kullan›lan bir yöntemdir. Buna göre, herhangi bir ekonomi için Gini katsay›s› teorik olarak 0 ile 1 aras›nda de¤erler al›r. Bir ekonominin 0 Gini katsay›- s›na sahip olmas›, o ekonomideki tüm bireylerin ya da hanehalklar›n›n gelirlerinin birbirine eflit oldu¤unu ifade eder. Gini katsay›s›n›n 1 olmas› ise o ekonomide elde edilen tüm gelirin tek bir birey ya da hanehalk›na ait oldu¤unu gösterir.

S›ra Sizde 2

Bir ülkenin tüm bölgelerinin ayn› geliflmifllik düzeyine ve gelir da¤›l›m›na sahip olmas› beklenemez. Bu çerçe- vede, her ülkenin farkl› bölgeleri aras›nda, az veya çok ekonomik geliflmifllik fark›n›n bulunmas› normaldir.

Benzer flekilde, bir bölgenin kendi içindeki gelir da¤›l›- m› da di¤er bölgelerden az veya çok farkl› olacakt›r. Zi- ra bölgelerin kültürü, co¤rafi yap›s›, iklim koflullar›, altyap› düzeyi, nüfus yap›s›, istihdam olanaklar› vb. özel- likleri birbirinden az veya çok farkl› olacakt›r.

S›ra Sizde 3

Devlet; gelirin yeniden da¤›l›m›n› vergiler, kamu harcamalar›, fiyat politikalar›, iflgücü piyasas› ve ücret politikalar› ve sosyal güvenlik yoluyla sa¤layabilir.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

(21)

Atkinson, A. B. (1997). Bringing Income Distributions in From The Cold, The Economic Journal, 107 (441), 297-321.

Clarke, R. G. (1992). More Evidence on Income Distri- bution and Growth, Policy Research Working Pa- pers.

Çiftlikli, M. (1995). Sosyal Bar›fl Aç›s›ndan Dünyada ve Türkiye’de Gelir Da¤›l›m›,Türkiye Sa¤l›k ‹flçi- leri Sendikas› Yay›nlar›.

Kennedy, B.P.- Kawachi, I ve Prothrow-Stith, D. (1996).

Income Distribution and Mortality: Cross Sectional Ecological Study of the Robin Hood Index in the United States, BMJ, 312: 1004.

Krugman, P. (2009). Bir Liberalin Vicdan›, (Çev. Do- maniç, N.) 1. Bask›, Literatür Yay›nlar›: ‹stanbul.

Kuznets, S. (1955). Economic Growth and Income Ine- quality, American Economic Review, 65, 1-28.

Lynch, J. W. ve Kaplan, G. A. (1997). Understanding How Inequality in the Distribution of Income Af- fects Health, Journal of Health Psychology, 2(3) 297-314.

Perotti, R. (1995). Growth, Income Distribution and De- mocracy: What Tha Data Say, Discussion Paper Series,No: 757

Ricardo, D. (1951). The Works and Correspondence of David Ricardo,VIII, (ed. Sraffa, P.) Cambridge University Press: Cambridge.

fiahin, H. (2002). Türkiye Ekonomisi, Ezgi Kitabevi Yay›nlar›: Bursa.

TÜ‹K. http://www.tuik.gov.tr/

Wilkinson, R. G. (1992). Income Distribution and Life Expectancy, BMJ, 304(6820): 165-168.

Yazgan, T. (1992). ‹ktisatç›lar ‹çin Sosyal Güvenlik Ders Notlar›,Türk Dünyas› Araflt›rmalar› Vakf› Ya- y›nlar›.

Yüksel Arabac›, R. (2011). Gelir Da¤›l›m› ve Yoksulluk, Sosyal Politika, (Ed. Tokol, A. ve Alper, Y.), 117- 142, Dora Yay›nlar›: Bursa.

Yararlan›lan Kaynaklar

(22)

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;

Klasik iktisatç›lardan Adam Smith ve David Ricardo’nun ortaya koydu¤u gelir da¤›l›m› teorilerini tan›mlayabilecek,

Marx’›n gelir da¤›l›m› teorisini aç›klayabilecek,

Neoklasik iktisatç›lar›n klasik iktisatç›lardan farkl› olarak gelir da¤›l›m›na iliflkin getirdi¤i yenilikleri ay›rt edebilecek,

Keynezyen iktisatç›lar›n gelir da¤›l›m›na iliflkin görüfllerini aç›klayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Emek De¤er Teorisi

• Art›k De¤er

• Marjinal Fayda

• Marjinal Verimlilik

• Marjinal Tasarruf

• Ücretlerin Tunç Kanunu

• Azalan Verimler Kanunu

Anahtar Kavramlar Amaçlar›m›z

N N N N

Gelir Da¤›l›m› ve Yoksulluk

Gelir Da¤›l›m›n›n Teorik Analizi

• G‹R‹fi

• KLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹

• MARX’IN GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹

• NEOKLAS‹K GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹

• KEYNEZYEN GEL‹R DA⁄ILIMI TEOR‹S‹

2

(23)

G‹R‹fi

Gelir da¤›l›m›, iktisat biliminin temel konular›ndan olmas› nedeniyle iktisatç›lar›n temel u¤rafl› alanlardan biri olmufltur. Bununla birlikte, gelir da¤›l›m› konusu 20.

yüzy›l›n büyük bölümünde iktisatç›lar taraf›ndan ihmal edilmifl, ancak 1990’lardan sonra bu alana yönelik ilgide bir canlanma olmufltur (Atkinson, 1997: 297; Perotti, 1995: 1).

Klasik iktisad›n ve modern iktisat biliminin kurucusu olarak addedilen Adam Smith, bir taraftan zenginli¤e nas›l ulafl›laca¤›n›n yollar›n› araflt›rm›fl, di¤er taraftan da ortaya ç›kan zenginli¤in ne flekilde paylaflt›r›laca¤› hususunda temel bir çerçe- ve ortaya koymufltur. Smith, bu flekilde temel düzeyde bir fonksiyonel gelir da¤›l›- m› teorisi oluflturmufltur.

Klasik iktisad›n önemli isimlerinden David Ricardo’nun iktisadi çal›flmalar›nda gelir da¤›l›m›n›n çok önemli bir yeri bulunmaktad›r. Ricardo, gelirin nas›l bölüflül- dü¤ünü iktisad›n en temel problemi olarak gördü¤ünü ifade etmifl ve bir gelir da-

¤›l›m› teorisi oluflturmaya çal›flm›flt›r. Ricardo’nun oluflturdu¤u gelir da¤›l›m› teori- sinin temelinde Emek-De¤er Teorisi bulunmaktad›r ve teoride Ücretlerin Tunç Ka- nunu geçerlidir. Buna göre, iflçilerin ald›klar› ücret temel geçimlik seviyede ola- cakt›r ve ücret seviyesi bunun üstüne ç›ksa bile bir süre sonra çeflitli dinamiklerin etkisiyle tekrar geçimlik seviyeye dönecektir.

Karl Marx da temelde bir gelir da¤›l›m› teorisi oluflturmaya çal›flm›flt›r. Marx, ge- lir da¤›l›m› teorisini Ricardo’nun Emek-De¤er Teorisi üzerine bina etmifl ve olufltur- du¤u gelir da¤›l›m› teorisinden hareketle toplumun kapitalistler ve iflçiler olarak temelde iki s›n›fa ayr›ld›¤›n› ve iflçilerin kapitalistler taraf›ndan sömürüldü¤ünü ifade etmifltir.

1870’li y›llarda ortaya ç›kan Neoklasik iktisat anlay›fl› ise ekonomide bir marjinal devrim yaflanmas›na neden olmufltur. Jevons, Walras ve Menger kendilerinden önceki iktisatç›lar›n savundu¤u Emek-De¤er Teorisini reddederek bunun yerine Sübjektif De¤er Teorisini savunmufllar ve marjinallik kavram›n› ortaya atm›fllard›r.

Böylece de Neoklasik gelir da¤›l›m› teorisinin temelleri at›lm›flt›r. Bu yaklafl›ma gö- re, her üretim faktörü üretime katk›s› ölçüsünde üretimden pay almaktad›r. Bu çer- çevede, Klasiklerin savundu¤u Ücretlerin Tunç Kanunu prensibi geçerli de¤ildir.

‹flçilerin üretime olan katk›lar› artt›¤› kadar, üretimden ald›klar› pay da artmaktad›r.

20. yüzy›l›n en önemli iktisatç›lar›ndan olan Keynes bir gelir da¤›l›m› teorisi oluflturmam›fl olsa da bu konuda belirli görüfller öne sürmüfltür. Boulding, Robin-