Milanovic (2005), dünya genelinde gelir eflitsizli¤ini ölçmek amac›yla “ülkeler ara-s› eflitsizlik” ve “ülke içi eflitsizlik” olmak üzere iki unsurdan oluflan bir Gini katsa-y›s› tan›mlamaktad›r.
Gini katsay›s›n›n ilk unsuru her bir ülkenin kifli bafl›na geliri üzerinden hesap-lanan ülkeler aras›ndaki eflitsizlik derecesidir. Milanovic ülkeler aras› gelir
eflitsizli-¤ini ülke nüfusu ile a¤›rl›kland›r›lmam›fl ve ülke nüfusu ile a¤›rl›kland›r›lm›fl olarak hesaplamakta ve farkl› sonuçlar ortaya koymaktad›r. Gini katsay›s›n›n ikinci unsu-ru ise her bir ülkenin gelir da¤›l›m› araflt›rmas› sonuçlar›ndan elde edilen verilerle hesaplanan ve çok say›da ülke için elde edilmesi büyük olas›l›kla mümkün olan ülke içi eflitsizlik derecesidir.
Dünyada gelir da¤›l›m›n›n geliflimini izlemek üzere ülkeler aras› gelir eflitsiz-li¤i ve ülke içi gelir eflitsizeflitsiz-li¤ini saptamaya yönelik analizlerle aç›klamalar›m›z›
sürdürelim.
Dünyada Ülkeler Aras› Gelir Da¤›l›m›n›n Geliflimi
Bu bafll›k alt›nda dünyada ülkeler aras› gelir da¤›l›m›ndaki eflitsizli¤in büyüklü¤ü ve geliflimini eflitsizlik ölçütlerine göre ve yüzde paylar analizine göre saptamay›
amaçl›yoruz.
x x x x x x x xx x x x x x xx x x x x x x x x x x x x x xx x
1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 201020092008200720062005 2011
-5000 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000
40000 Grubun Ortalama Kifli Bafl›na Geliri
(SGP, 2005 Fiyatlar›yla)
Düflük Gelirli x
Ülkeler Alt-orta Gelirli
Ülkeler Üst-orta Gelirli
Ülkeler Yüksek Gelirli Ülkeler
Y›llar fiekil 5.2
Ülke Gruplar›na Göre Kifli Bafl›na GSY‹H’nin Geliflimi (1980-2011) Kaynak: Wold Bank, World Development Indicators Data Base verilerinden yararlan›larak haz›rlanm›flt›r.
Eflitsizlik Ölçütlerine Göre Dünyada Gelir Da¤›l›m›
Dünya genelinde gelir eflitsizli¤ini hesaplamak üzere çeflitli eflitsizlik ölçütlerinden yararlan›labilir. Ancak bu ölçütler aras›nda en yayg›n kullan›ma sahip olan›n›n Gi-ni katsay›s› oldu¤u görülmektedir. Ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i ülkelerin nüfus bü-yüklü¤ünü dikkate almaks›z›n her ülkeyi di¤erleriyle eflit a¤›rl›kta bir gözlem biri-mi kabul ederek hesaplanabilece¤i gibi, her ülkeyi nüfus büyüklü¤ü ile a¤›rl›klan-d›r›lm›fl bir gözlem birimi kabul eden bir di¤er yaklafl›mla da hesaplanabilir.
Ülke Nüfusu ile A¤›rl›kland›r›lmam›fl Gelir Eflitsizli¤i
Dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i ülkelerin dünya gelirinden ald›klar› paylar ile ilgilenirken tüm ülkeleri nüfuslar› eflit büyüklükte birimler olarak kabul etmekte-dir. Dolay›s›yla ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i dünyan›n en yüksek nüfuslu ülkesi ile en düflük nüfuslu ülkesinin kifli bafl›na gelirini ayn› a¤›rl›kta kabul ederek hesap-lanm›fl olmaktad›r. Dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤ini çok say›da eflitsizlik öl-çütü kullanarak ölçmenin mümkün oldu¤unu fakat bu ünitede Gini katsay›s›n› ter-cih etti¤imizi bir kez daha belirtelim. Gini katsay›s›n›n 0 de¤eri almas› dünyada ül-keler aras› gelir eflitli¤inin tam oldu¤u durumu gösterirken 1 de¤erini almas› dün-ya gelirinin bir ülkede topland›¤› ve di¤er ülkelerin gelirinin olmad›¤› mutlak eflit-sizlik durumunu göstermektedir.
Dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin 1980-2010 döneminde gösterdi¤i geli-flim fiekil 5.3 yard›m›yla izlenebilir. fiekil 5.3’te tan›ml› e¤ri nüfus büyüklü¤ünü dik-kate almaks›z›n Gini katsay›s› ile hesaplanm›fl ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin geli-flimini göstermektedir.
fiekil 5.3’te 1960’l› y›llardan bafllayarak 1980’li y›llara kadar gelen dönemde 0,47 çizgisinde seyreden Gini katsay›s›n›n 1980’li y›llarla birlikte bafllayan ve 1995 y›l›-na kadar süren yükselifli dikkat çekicidir. Bu dönemde yükselen Gini katsay›s›
dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin art›fl›n› temsil etmektedir. Grafikte göste-rildi¤i gibi 1960 ve 1982 y›llar› aras›nda Gini katsay›s› istikrarl› bir geliflim göster-mifl ve gelir eflitsizli¤inde artma veya azalma yönünde belirgin bir e¤ilim ortaya koymam›flt›r. 1982 ve 1994 y›llar› aras›nda keskin bir flekilde yükselen Gini katsa-y›s› ülkeler aras› gelir eflitsizli¤indeki ciddi art›fl› göstermektedir. Bu dönemde Gi-ni katsay›s›n›n gösterdi¤i eflitsizlik 1982 y›l›nda 0,47’den bafllayarak 1994 y›l›nda 0,54’e kadar artm›flt›r. Dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i 1994-2000 döneminde
fiekil 5.3 0,55
0,540,53 0,52 0,510,5 0,490,48 0,470,46 0,450,44
1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Gini Katsay›s›
Gini Katsay›s› Y›llar
Ülke Nüfusu ‹le A¤›rl›kland›r›lmam
›fl Ülkeler Aras›
Eflitsizlik (Gini katsay›s›)
Kaynak: Milanovic (2005) ve
Conference Board of Canada (2011) taraf›ndan hesaplanan Gini katsay›lar› esas al›narak haz›rlanm›flt›r.
h›z›n› kaybetse de art›fl›n› sürdürerek 2000 y›l›nda 0,55’e yaklaflm›flt›r. 2000’li y›llar ile birlikte ülke nüfusu ile a¤›rl›kland›r›lmam›fl Gini katsay›s›n›n düflüfle geçti¤i bir döneme girilmifltir. Bu dönende belirgin bir azalma e¤ilimine girdi¤i gözlenen ül-keler aras› gelir eflitsizli¤ini ölçen Gini katsay›s›n›n 2010 y›l›nda 0,52’ye kadar ge-rilemifl oldu¤u görülmektedir. Ancak 2000’li y›llarda azalma e¤iliminde oldu¤unu saptad›¤›m›z ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin, 1990’l› y›llara kadar olan dönemde tecrübe edilmifl olan eflitsizli¤in üzerinde oldu¤unu belirtelim.
Ülke Nüfusu ile A¤›rl›kland›r›lm›fl Gelir Eflitsizli¤i
Ülke nüfusunu dikkate almadan hesaplanan ülkeler aras›ndaki gelir eflitsizli¤i, nü-fusu büyük ülkelerin dünya genelindeki gelir eflitsizli¤i üzerindeki etkisinin daha büyük olaca¤›n› dikkate almamaktad›r. Bu eksikli¤i ortadan kald›rmak amac›yla Gini katsay›s› ülkelerin nüfus büyüklükleri ile a¤›rl›kland›r›lm›fl olarak da hesap-lanmaktad›r. Milanovic taraf›ndan hesaplanan Gini katsay›lar› 1960-2000 y›llar› ara-s›nda ülke nüfusu ile a¤›rl›kland›r›lm›fl ülkeler aras› gelir eflitsizli¤inin nas›l
geliflti-¤ini görmemizi sa¤lamaktad›r.
Ülke nüfusu ile a¤›rl›kl› olarak hesaplanan Gini katsay›s›, her ülkenin nüfus büyüklü¤ünü dikkate almakla birlikte ülke içinde mutlak bir eflitli¤in sa¤land›¤›n›, herkesin kifli bafl›na gelir ile ifade edilen bir gelire sahip oldu¤unu varsaymaktad›r.
fiekil 5.4 nüfus a¤›rl›kl› olan ve nüfus a¤›rl›kl› olmayan Gini katsay›s› ile elde edilen ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i e¤rilerini birlikte göstermektedir. fiekil 5.4’te 1992 y›l›na kadar daha yüksek eflitsizli¤i temsil eden üstteki e¤ri nüfus a¤›rl›kl› Gi-ni katsay›s›n›, daha düflük eflitsizli¤i temsil eden alttaki e¤ri nüfus a¤›rl›kl› olmayan Gini katsay›s›n› temsil etmektedir. 1992 y›l›na kadar nüfus a¤›rl›kl› Gini katsay›lar›
nüfus a¤›rl›kl› olmayan Gini katsay›lar›ndan daha yüksek bir eflitsizlik göstermek-tedir. Ancak bu e¤ilim 1992 y›l›ndan sonra de¤iflmekte ve nüfus a¤›rl›kl› Gini kat-say›s› daha düflük eflitsizli¤i temsil eden ve altta kalan e¤ri ile temsil edilmektedir.
Nüfus a¤›rl›kl› Gini katsay›lar› 1992 y›l›ndan itibaren nüfus a¤›rl›kl› olmayan Gini katsay›lar›ndan daha düflük eflitsizlikler göstermeye bafllam›flt›r.
S O R U
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Y›llar
x Nüfus a¤›rl›kl› Nüfus a¤›rl›kland›r›lmam›fl fiekil 5.4
Nüfus a¤›rl›kl› Gini katsay›lar›n› gösteren e¤rinin özellikle 1980’li y›llarla birlikte gösterdi¤i azalma yönündeki e¤ilim Çin ve Hindistan’da gerçekleflen ekonomik bü-yüme ile aç›klanmaktad›r. 1960’l› y›llarda yüksek nüfuslar› ile yoksullu¤u temsil eden bu ülkeler, uluslararas› gelir eflitsizli¤ini yükselten ülkeler idi. Fakat bu ülke-lerin zengin ülkelere oranla daha yüksek bir büyüme performans› göstererek artt›r-d›klar› kifli bafl›na gelirleri, nüfus a¤›rl›kl› hesaplanan Gini katsay›lar›n›n küçülmesi-ne ve daha düflük eflitsizlik göstermesiküçülmesi-ne küçülmesi-neden olmaktad›r. Görüldü¤ü gibi dünya nüfusunun yaklafl›k üçte birini kapsayan bu ülkelerin ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i üzerinde oldukça belirleyici bir etkisi bulunmaktad›r. Sala-i Martin (2002: 35-36) Gi-ni katsay›s›n› Çin’i d›flar›da tutarak hesaplam›fl ve dünyada ülkeler aras› gelir eflitsiz-li¤inin bu dönemde azalmad›¤›n› aksine 1980’li y›llarla birlikte artt›¤›n› aç›klam›flt›r.
Sala-i Martin’e göre Çin d›fl›ndaki dünyada ülkeler aras› gelir eflitsizli¤i azalmamak-ta, aksine nüfus a¤›rl›kl› olmayan eflitsizlik analizinde oldu¤u gibi artmaktad›r.
Yüzde Paylar Analizine Göre Dünyada Gelir Eflitsizli¤i
Dünyada ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n› yüzde paylar analizi ile de¤erlendirmek isti-yorsak gelir da¤›l›m› oluflturmak üzere ülkelere ait gelir ve nüfus verilerini üç ad›mdan oluflan bir ifllemden geçirmemiz gerekir. ‹lk ad›mda ülkeler kifli bafl›na gelirinin büyüklü¤üne göre en düflükten en yükse¤e do¤ru nüfuslar›n› da dikkate alan bir yaklafl›mla s›ralanmal›d›r. ‹kinci ad›mda bu ülkeler dünya nüfusunun
%20’lik befl eflit diliminde yer alacak flekilde grupland›r›lmal›d›r. Son ad›mda da gelirin büyüklü¤üne göre s›ral› % 20’lik gelir gruplar›n›n toplam gelirden ald›klar›
paylar ve kifli bafl›na ortalama reel gelirler saptanmal›d›r.
Afla¤›daki Tablo 5.4’te 1990, 2007 ve 2011 y›llar›nda yüzde paylar analizine uy-gun olarak düzenlenmifl ülkeler aras› gelir da¤›l›m› sonuçlar› yer almaktad›r. En düflük gelirliden bafllayarak en yüksek gelirliye do¤ru s›ralanan ülkelerin %20’lik eflit nüfus dilimlerine düflen gelir paylar› ve her bir gelir grubunun ortalama kifli bafl›na reel gelir rakamlar› düzenlenen tabloda görülmektedir. Analizde Dünya Bankas›’n›n ülkelerin SGP’ye göre düzeltilmifl kifli bafl›na GSY‹H’sine ve ülkelerin nüfus büyüklüklerine ait verileri kullan›lm›flt›r. Yüksek nüfuslar›yla böyle bir ana-lizin yap›lmas›na olanak vermeyen Çin ve Hindistan analizlere dahil edilmemifltir.
Ancak 126 ülke için elde edilebilmifl veriler yaklafl›k %20’lik nüfus dilimlerinin oluflturulmas›nda ve gelir paylar›n›n hesaplanmas›nda kullan›lm›flt›r.
2007 y›l› dünya finansal krizine girilmeden önceki son y›l olmas› nedeniyle seçilmifl ve karfl›laflt›rmalarda kullan›lm›flt›r.
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Gelir $ Gelir Pay› Ortalama
Gelir $ Gelir Pay› Ortalama Gelir $
En Düflük %20 1,62 826 1,38 948 1,46 991
‹kinci %20 5,10 2.351 4,19 2.611 4,87 2.982
Üçüncü %20 12,39 5.635 12,11 7.431 13,04 7.868
Dördüncü %20 23,63 12.089 24,89 17.186 24,24 16.448
En Yüksek %20 57,26 27.990 57,43 37.886 56,39 36.555
Toplam 100,00 9.687 100,00 13.075 100,00 12.850
Tablo 5.1
%20’lik nüfus dilimlerinde yer alan ülkelerin toplam gelirden ald›klar› paylar aras›ndaki farkl›l›k dünyada zengin ve yoksul ülkeler aras›ndaki gelir a盤›n› orta-ya koymaktad›r. Dünorta-yada ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n›n dikkat çeken özelli¤i, en yüksek gelirli %20’lik nüfus grubunun toplam gelirden ald›¤› pay›n, en düflük ge-lirliden bafllayarak tan›mlanm›fl %80’lik gelir grubunun -dört gelir grubu- toplam gelirden ald›¤› pay›n daima üzerinde olmas›d›r.
En yüksek gelirli %20’nin toplam gelirden ald›¤› pay 1990 y›l›ndan 2007 y›l›na kadar artm›fl olmakla birlikte, -yukar›daki analizde de belirtildi¤i gibi- 2011 y›l› so-nuçlar›na göre azalmaya bafllam›flt›r. Fakat en yüksek gelirli %20’nin gelir pay›
(%56,39), yine di¤er dört gelir grubunun toplam pay›n›n (43,61) üzerinde kalmay›
sürdürmüfltür.
1990-2007 döneminde en düflük gelirli %20’nin gelir pay› 1,62’den 1,38’e; ikin-ci %20’nin gelir pay› %5,10’dan %4,19’a ve üçüncü %20’nin gelir pay› %12,39’dan
%12,11’e gerilemifltir. Dördüncü ve en yüksek %20’nin gelir pay› ise s›ras›yla
%23,63’den %24,8’e ve %57,26’dan %57,43’e artm›flt›r.
2007 y›l› sonras›nda en yüksek %20’nin ve dördüncü %20’nin gelir pay› s›ras›y-la %56,39’a ve 24,24’e gerilerken, en düflük %20’den bafls›ras›y-layarak üç gelir grubunun gelir paylar› s›ras›yla %1,46’ya, %4,87’ye ve %13,04’e artm›flt›r. 2007 y›l›ndan sonra 2011 y›l›n›n da¤›l›m sonuçlar›, 1990-2007 döneminde ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n-da artan eflitsizli¤in 2011 y›l›na gelindi¤inde 2007 y›l›na göre azalm›fl oldu¤unu göstermektedir. 2011 y›l›nda dünya nüfusunun en zengin %20’si dünya gelirinin
%56,39’unu al›rken, en yoksul %20 dünya gelirinin sadece %1,46’s›n› almaktad›r.
Her bir gelir grubunun ortalama kifli bafl›na reel geliri üzerinden yürütülecek yüzde paylar analizi, dünyada refah›n da¤›l›m›na iliflkin sonuçlar ortaya koyabilir.
Tablo 5.4 SGP’ye göre ortalama kifli bafl›na reel gelir üzerinden yap›lacak aç›kla-malara yard›mc› olacakt›r.
1990-2007 döneminde ülkeler aras› gelir da¤›l›m› üst gelir gruplar›n›n lehine geliflirken tüm gelir gruplar›n›n ortalama kifli bafl›na reel gelirleri farkl› oranlarda yüksek gelir gruplar›nda daha yüksek- olsa da artm›flt›r. 2007-2011 döneminde ise en yüksek %20 ve dördüncü %20 gelir grubunun ortalama kifli bafl›na reel gelirle-ri azalm›fl, buna karfl›n en düflük %20’den bafllayarak üç gelir grubunun ortalama kifli bafl›na reel gelirleri artm›flt›r. 2011 y›l›nda en zengin %20’nin ortalama kifli ba-fl›na geliri 36.555 dolar iken, en yoksul %20’nin ortalama kifli baba-fl›na geliri 991 do-lard›r. En zengin %20’nin ortalama kifli bafl›na geliri, en yoksul %20’nin ortalama kifli bafl›na gelirinin 37 kat›d›r. En zengin %20 ile en yoksul %20 aras›ndaki ortala-ma kifli bafl›na gelir fark› 1990 y›l›nda 34 kat iken 2007 y›l›nda 40 kata artm›fl ve 2011 y›l›nda 37 kata düflmüfltür. 2007-2011 döneminde dünyada ülkeler aras› gelir da¤›l›m›ndaki iyileflme alg›s›, 1990-2011 dönemi söz konusu oldu¤unda yerini ge-lir da¤›l›m›ndaki dengesizli¤in artt›¤› sonucuna b›rakmaktad›r.
Dünya’da ülkeler aras› gelir da¤›l›m›n› 2011 y›l› için Dünya Bankas› ülke ekonomileri gös-tergelerinden yararlanarak elde ediniz. Dünya gelir da¤›l›m›n› elde ederken nas›l bir yol izledi¤inizi aç›klay›n›z. Elde etti¤iniz gelir da¤›l›m›na göre gelir gruplar›na giren ülkeler-den örnekler veriniz.