Geliflmekte olan ülkelerde yoksullu¤u küreselleflme ile iliflkilendiren yaklafl›mlar›n bu iliflkiyi iflsizlik üzerinden kurduklar› görülmektedir. Bu nedenle küreselleflme ve iflsiz-lik aras›ndaki iliflki, yoksullu¤u küreselleflme ile iliflkilendirmenin önemli ad›mlar›n-dan biri olarak kabul edilmektedir. Bu iliflki küreselleflmenin temel göstergeleri ola-rak kabul edilen ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mla-r›na aç›lman›n etkileri üzerinden aç›klanmaktad›r. Ayn› zamanda bu iliflki geliflmekte olan ülkelerde küreselleflmenin iflsizli¤i azaltt›¤› ve küreselleflmenin iflsizli¤i artt›rd›¤›
gibi iki z›t görüflün ileri sürdü¤ü kan›tlar üzerinden de de¤erlendirilmektedir.
S O R U
D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
SIRA S‹ZDE
S O R U
DÜfiÜNEL‹M
D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
K ‹ T A P
T E L E V ‹ Z Y O N
‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T
2
Öncelikle belirtmek gerekir ki geliflmekte olan ülkeler d›fla aç›lma sürecinde verimlilik art›fl›n› ve üretim art›fl›n› birlikte gerçeklefltirmektedirler. Üretim art›fl› ile ek istihdam yarat›lmas› söz konusu olmakla beraber ithal teknolojilerin sa¤lad›¤›
verimlilik art›fl›n›n istihdam yarat›lmas›n› s›n›rlayan etkileri oldu¤u da bilinmekte-dir. Bu nedenle ticaretin serbestlefltirilmesinin iflsizlik üzerindeki etkisini üretim ar-t›fl› yan›nda iflgücü verimlili¤indeki arar-t›fl›n etkisi ile birlikte de¤erlendirmek gerek-mektedir (Lee ve Vivarelli, 2006: 2).
D›fla aç›lma ile birlikte artan ihracat üretim ve istihdam art›fl› yarat›yor olabilir.
Ancak, küreselleflmenin istihdam üzerindeki etkisi toplam faktör verimlili¤indeki art›fl›n etkisiyle ve artan ithalat nedeniyle beklendi¤i gibi olmayabilir. Büyüyen ekonomide artan ithalat talebi ülke içinde kurulu ve o güne kadar korunmakta olan firmalar taraf›ndan yap›lan üretimin yerini alarak, iflgücü fazlas› oluflmas›na neden olabilir. Ayr›ca, ihracat art›fl›n›n gerçekleflti¤i sektörlerde üretim art›fl›n› aflan bir verimlilik art›fl› gerçekleflmifl olabilir. Bu durum d›fla aç›k büyüyen ekonominin, daha önce istihdam yaratan sektörlerinde var olan ifl olanaklar›n› s›n›rlayacakt›r.
Son olarak, d›fla kapal› ekonomide koruma alt›nda oldu¤u için gizli iflsizlik veya eksik istihdamile iflsizli¤i gizleyen tar›m, kamu, inflaat ve ticaret d›fl› hizmetler gi-bi sektörler ekonominin d›fla aç›lmas›yla gi-birlikte iflsizli¤in görünür hâle gelmesine neden olabilir (Lee ve Vivarelli, 2006: 2).
Do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n istihdam üzerindeki etkisi konusun-da konusun-da benzer bir belirsizlik bulunmaktad›r. Buna göre geliflmekte olan bir ülke do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n önündeki engelleri kald›rd›¤›nda yeni kurulan üretim alanlar›nda istihdam alanlar› yaratm›fl olabilir. Fakat bununla birlik-te, do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n ülke içinde ithal ikameci politika ile korunmakta olan yerli firmalar› piyasa d›fl›nda b›rakarak çal›flanlar›n ifllerini kay-betmesine neden olabilece¤ini de düflünmek gerekmektedir. Üstelik büyük serma-ye ve teknolojinin transferi ile emekten tasarruf eden bir üretime geçilmesinin is-tihdam üzerindeki etkileri de olumsuz olabilir. Son olarak, geliflmekte olan bir ül-keye yabanc› sermaye giriflinin flirket birleflmesi veya kurulu bir flirketin devral›n-mas› yoluyla gerçekleflmesi durumunda istihdam› azaltan sonuçlar› oldevral›n-mas› olas›d›r.
Özetle do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n daha önce ithal ikameci poli-tikalarla korunmakta olan endüstriler için bir d›fllama etkisi yaratabilece¤ini düflün-memiz gerekir. Üstelik d›fla aç›k büyüyen geliflmekte olan ülkelerde, cari a盤›n fi-nansman› amac›yla yükselen faiz oranlar› ulusal yat›r›mlar üzerinde cayd›r›c› bir et-ki de yaratabilmektedir (Lee ve Vivarelli, 2006: 3). Yüksek faiz oranlar›n›n
getirdi-¤i yeni yat›r›m koflullar›nda do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n yerel üretim için yaratt›¤› d›fllama etkisinin daha belirgin olmas› beklenebilir.
Küreselleflmenin d›fl ticaretin serbestlefltirilmesi ve do¤rudan yat›r›mlar yoluyla istihdam üzerinde yaratt›¤› nihai etkinin yönü de tart›flmal›d›r. Kuramsal olarak tar-t›fl›lmakta olan bu konuyu ampirik çal›flmalar›n ortaya koydu¤u sonuçlar üzerin-den de¤erlendirmeye çal›flal›m. Ampirik çal›flmalar›n bulgular› da geliflmekte olan ülkelerde yoksullu¤un kayna¤› olarak kabul edilen iflsizlik sorununun ticaretin ser-bestlefltirilmesi ve sermaye hareketlili¤i önündeki engellerin kald›r›lmas› ile ölçü-len küreselleflme sürecinden etkiölçü-lenip etkiölçü-lenmedi¤i veya ne yönde etkiölçü-lendi¤i ko-nusunda kesin bir yarg› oluflmas›na olanak vermemektedir.
Bu çal›flmalardan bir bölümü geliflmekte olan ülkelerde küreselleflmenin istih-dam yaratan etkileri oldu¤unu göstermektedir. Geliflmekte olan ülkelerde küresel-leflme öncesi ve sonras›ndaki istihdam düzeylerini karfl›laflt›ran Matusz ve Tarr (1999)d›fl ticaret ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n geçifl dönemindeki
Gizli ‹flsizlik: Çal›fl›yor görünse de üretime katk›s›
s›f›r olan iflçilerin veya üretimden çekildi¤i durumda üretimde kay›p oluflmayan iflçilerin iflteki durumunu tan›mlamaktad›r.
Eksik ‹stihdam: Ekonomik nedenlerle haftada 40 saatten az çal›fl›yor olup da daha fazla çal›flmak isteyenler ile mevcut iflinden elde etti¤i gelirin azl›¤› ya da kendi mesle¤inde istihdam edilmedi¤i gerekçesiyle ifl arayanlar›
tan›mlamaktad›r.
‹thal ‹kameci Politika: ‹thal edilmekte olan mallar›n yurt içinde üretimini teflvik ederek d›fla ba¤›ml›l›¤›
azaltmay› ve ulusal sanayiyi büyütmeyi amaçlayan korumac› politikalard›r.
Do¤u Avrupa ülkeleri d›fl›nda istihdam› artt›ran etkileri oldu¤unu aç›klam›flt›r.
Ghose (2000, 2003) yeni sanayileflmekte olan ülkelerde ticaretin serbestlefltirilme-sinin ve do¤rudan yat›r›mlar›n istihdam üzerindeki etkisini araflt›ran çal›flmalar›nda artan üretim ile birlikte istihdam›n az say›da ülke örne¤inde kayda de¤er art›fl gös-terdi¤ini saptam›flt›r.
Baz› çal›flmalar, küreselleflmenin istihdam üzerindeki etkisinin ülkelerin özel-liklerine ba¤l› olarak de¤iflti¤ini göstermifltir. Örne¤in, Revenga (1997); Levinsohn (1999); Cimoli ve Katz (2003)küresel ekonomiyle baflar›yla bütünleflen geliflmek-te olan ülkeler grubu içinde Latin Amerika ülkelerinde ticaretin serbestlefltirilme-sinin istihdam› olumsuz yönde, Asya ülkelerinde ise olumlu yönde etkiledi¤ini kan›tlayan sonuçlar elde etmifllerdir. Bu çerçevede Gros (2004) ticarete aç›lman›n hem üretimi ve hem de eme¤in verimlili¤ini artt›ran etkisine iflaret eden çal›flma-s›nda istihdam art›fl› aç›çal›flma-s›ndan ampirik olarak en iyi sonuçlar›n henüz küresellefl-memifl veya yavafl küreselleflerek geliflmekte olan ülkelerde elde edildi¤ini belirt-mektedir. Bir baflka çal›flmada Spiezia (2004), geliflmekte olan 39 ülkenin 21’inde ticaret hacmindeki art›fl›n istihdamda bir art›fla neden oldu¤u, di¤er 18 ülkede ise iflsizli¤in art›fl›na neden oldu¤u sonucunu elde etmifltir. Bununla birlikte do¤ru-dan yabanc› yat›r›m›n kifli bafl›na gelir art›fl› ile istihdam art›fl› üzerinde etkili ol-du¤unu fakat bunun düflük gelirli geliflmekte olan ülkeler için anlaml› olmad›¤›n›
aç›klam›flt›r.
Baz› çal›flmalar da geliflmekte olan ülkelerde iflsizli¤i artt›ran etkileri oldu¤unu gösteren sonuçlar aç›klamaktad›r. Bunlar aras›nda Kletzer (1998-2003), ABD eko-nomisi üzerine yapt›¤› bir araflt›rmada artan ithalat rekabetinin iflsizli¤i teflvik
etti-¤i sonucunu elde etmifltir. Kletzer ithalat rekabeti yaflayan sektörlerde istihdam edilen niteliksiz iflçilerin iflsiz kalma olas›l›klar›n›n yüksek, ihracat yapan sektörler-de istihdam olas›l›klar›n›n ise düflük oldu¤unu saptam›flt›r. Lee ve Vivarelli (2004) ticaret ve do¤rudan yabanc› yat›r›mlar›n istihdam üzerindeki etkilerinin ülkeye ve sektöre göre de¤iflti¤ini ve tahminlerin ço¤unun Hecksher ve Ohlin’in teoremi ile uyumlu olmad›¤› sonucunu aç›klamaktad›r. Lall (2004), baz› geliflmekte olan ülke-lerde ticaretin ve do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n›n serbestlefltirilmesinin bir sonucu olarak iflsizlik oranlar›n›n artmakta oldu¤unu belirtirken, küreselleflme-nin geliflmekte olan ülkeler aras›nda istihdam art›fl› sa¤lad›¤› yönündeki ifadeye flüpheyle yaklaflmak gerekti¤ini belirtmektedir. Attanasio, Goldberg ve Pavcnik (2004)’in Colombiya’ya ait araflt›rma sonuçlar› ticaret önündeki engellerin kald›r›l-mas› öncesi ve sonras›nda imalat sanayisinde iflsiz kalma olas›l›¤›n›n mal ticareti yap›lmayan sektörlerde iflsiz kalma olas›l›¤›ndan daha yüksek olmad›¤›n› göster-mifltir. Goldberg ve Pavcnik (2004), konuyla ilgili çal›flmalar›nda ticaretin serbest-lefltirilmesi ile rekabete aç›lan endüstrilerdeki iflsizlik aras›nda bir iliflki kurman›n mümkün olmad›¤› görüflünü vurgulamaktad›rlar. Lee ve Vivarelli (2006)
editörlü-¤ünü yapt›klar› Gana, Kazakistan, Fas, Nepal ve Vietnam’dan oluflan ülkeler gru-bunu kapsayan araflt›rman›n bulgular›n› de¤erlendirirken, ülkelere ve sektörlere göre farkl› sonuçlar elde etmifl olduklar›n› ve dolay›s›yla istihdam yarat›lmas› için ticaretin serbestlefltirilmifl olmas› gibi bir koflulun bulunmad›¤›n› belirtmektedirler.
Bununla birlikte araflt›rma sonuçlar› aras›nda do¤rudan yat›r›mlar›n yerel firmalara zarar verdi¤ini ve dolay›s›yla istihdam üzerinde mikro ve makro düzeyde olumsuz yönde anlaml› bir etkisi oldu¤unu saptam›fllard›r.
Sonuç olarak geliflmekte olan ülkelerin iflsizlik oranlar›n›n küreselleflme ile ar-tan ticaret ve yabanc› yat›r›mlardan etkilenerek artt›¤› sonucuna var›lmas› için ye-terli bir kan›t bulunmad›¤› görülmektedir. Ayn› flekilde küreselleflmenin
geliflmek-te olan ülkelerde istihdam yaratan etkileri oldu¤u ve iflsizli¤i azaltt›¤› sonucunu ç›-karmak için de yeterli kan›t bulunmufl de¤ildir. Geliflmekte olan ülkelerde küresel-leflme ve iflsizlik aras›nda henüz kan›tlanm›fl bir iliflki olmad›¤›n› fakat konuyla il-gili araflt›rmalar›n devam etti¤ini belirtebiliriz.