F İ K İ R
M İ M A R L I Ğ I N M Ü S T A K B E L M E D E N İ Y E T T E K İ R O L Ü
Y a z a n : P a u l Z u c k e r Ç e v i r e n : S . B e h l ü l T o y g a r
M i m a r l ı ğ ı n m ü s t a k b e l m e d e n i y e t t e ş ü m u l l ü b i r e l e m a n o l a r a k g ö r e c e ğ i h i z m e t , b i n a l a r ı n p r o j e l e r i n i m e y d a n a g e t i r i p o n l a r ı i n ş a e d e n l e r d e n z i y a d e , b u b i n a l a r a b a - k ı p , g e z e n l e r t a r a f ı n d a n t a y i n e d i l e c e k t i r . B i r b a ş k a i f a d e ile m i m a r î k ı y m e t l e r i m e y d a n a g e t i r e n l e r ile b u k ı y m e t l e r d e n f a y d a l a n a n l a r a r a s ı n d a k i m ü n a s e b e t , y a p a n d a n z i y a d e k u l - l a n a n t a r a f ı n d a n t a y i n v e t a h d i t e d i l e c e k t i r . K u l l a n a n l a y a n i h a l k k ü t l e s i , k u l l a n a c a ğ ı b i n a n ı n n e v i n i t e s b i t e d e c e k ; m i m a r î k ı y m e t l e r i n h e r ş e y d e n ö n c e t e k n i k , e s t e t i k v e y a h u t s o s y a l o l u p o k m y a c a ğ ı h u s u s u n d a k a r a r ı o v e r e c e k t i r .
H a r p s o n r a s ı c e m i y e t i n d e m i m a r l ı ğ ı n o y n ı y a c a ğ ı r o l ü i n c e l i y e n h e r h a n g i b i r t a h l i l , m i m a r l ı ğ ı n s o n y ü z s e n e z a r - f ı n d a A m e r i k a d a k i i n k i ş a f ı n ı g ö z ö n ü n d e t u t m a l ı d ı r . K ı s a b i r b a k ı ş A m e r i k a d a 1830-1850 s e n e l e r i z a r f ı n d a k i « e l e c t i - c i s m e » ile A v r u p a d a a y n i z a m a n a t e k a b ü l e d e n e c l e c t i c i s m e a r a s ı n d a k i f a r k ı g ö s t e r e c e k t i r .
A v r u p a d a k l â s i k d e v r i , b u g ü n k ü m i l l i n ü a n s f a r k l a r ı n a r a ğ m e n , f e l s e f e v e e d e b i y a t t a k i r o m a n t i k h a r e k e t t e s i r l e r i - n i n h u s u l e g e t i r d i ğ i y e n i b i r g o t i k t a r z ı t a k i p e t t i . B u n u t a - k i p e d e n v e 1890 d a b a r o k a ( B a r o q u e ) k a ç a n R ö n e - s a n s t a k l i t ç i l i ğ i h e r h a n g i b i r u m u m î b i r e d e b i y a t v e y a f i k i r h a r e k e t i s a i k a s i y l e m e y d a n a g e l m i ş d e ğ i l d i . B u n u n s e - b e b i n i d a h a z i y a d e E c o l e d e s B e a u x A r t s ' m s ü r e k l i a n ' a n e s i i l e d e s t e k l e n e n g ö r m e z e v k i n d e n i n d î b i r d e ğ i ş i k l i k t e ş k i l e d i y o r d u .
B i r l e ş i k A m e r i k a d a Y u n a n t a r z ı n ı n y e n i d e n r u h b u l - m a s ı d a h i l î h a r b e , h a t t â b a z ı d e ğ i ş i k l i k l e r l e y i r m i n c i a s r a k a d a r d e v a m e t m e k s u r e t i y l e d a h a u z u n s ü r m ü ş t ü r : G o t i k t a r z , b a z ı m u a y y e n s a h a l a r d a , d i n î v e m a a r i f s a h a s ı n d a k i b i n a l a r d a , t e s i r i n i g ö s t e r m e k t e z a m a n ı m ı z a k a d a r d e v a m e t - m i ş ; h a t t â y i r m i n c i a s r ı n i l k y i r m i s e n e s i z a r f ı n d a b a z ı t i c a - r e t b i n a l a r ı d a g o t i k t a r z d a i n ş a e d i l m i ş t i r .
A v r u p a d a m u h t e l i f d e v i r l e r e a i t t a r z l a r b i r b i r i n i s ı r a ila t a k i p e t m i ş , h a l b u k i A m e r i k a d a m a z i n i n ç e ş i t l i ü s l û p l a r ı , a z ç o k b i r t a d i l ile, a y n i z a m a n d a v e m ü ş t e r e k e n k u l l a n ı l m ı ş - t ı r : Ş i k a g o m e k t e b i a d ı v e r i l e n v e L o u i s S u l l i v a n i l e o n u n t a l e b e s i F r a n k L l o y d W r i g h t t a r a f ı n d a n 1890 l a r d a v ü c u d e g e t i r i l e n m o d e r n A m e r i k a n m i m a r i s i E c l e c t i q u e t e m a y ü l l e r i b e r t a r a f e d e c e k m a h i y e t t e d e ğ i l d i . H e r n e k a d a r Ş i k a g o d a k i b ü y ü k t i c a r e t b i n a l a r ı f o n k s i y o n m e k t e b i n i n g e l i ş m e e m a r e - l e r i n i a ç ı k ç a g ö s t e r m i ş i s e d e 1893 d e Ş i k a g o d a a ç ı l a n d ü n - y a p a n a y ı r ı u m u m î a l â k a d a m a a l e s e f , y e n i b i r E c l e c t i c i s m e m o d a s ı u y a n d ı r m ı ş t ı r .
S o n r a l a r ı F a ç a d e İ m p e r i a l e a d ı v e r i l e n t a r z , f o n k s i y o n - l a r ı a y r ı o l m a s ı n a r a ğ m e n , P a r i s E c o l e d e s B e a u x A r t s r e n k - l e r i i ç i n d e b i r R o m a m i m a r i s i ile, a r t a n p r a t i k i h t i y a ç l a r a c e v a p v e r e n b i r m i m a r i y i b a ğ d a ş t ı r m a ğ a çalıştı; f a k a t b u b a ğ d a ş m a d a h a z i y a d e p r a t i k i h t i y a ç l a r p a h a s ı n a e l d e e d i l -
m i ş o l d u . S t a n d a r i z e e d i l m i ş v e i s t a s y o n , m a h k e m e , d e v l e t d a i r e l e r i , k ü t ü p h a n e l e r , v e i k a m e t g â h l a r d a k u l l a n ı l a n y a r ı a b i d e v î « P s e u d o ' M o n u m e ı ı t a l » b i r ü s l û p m e y d a n a geldi.
O b j e k t i f o l a r a k d i y e b i l i r i z k i , b u m u a y y e n b i r d e v i r t a k i p e d e n m i m a r l a r ı n m e s a h a v e d e t a y h a k k ı n d a k i i p t i d a î m i m a - r î h i s l e r i g a y e t i n c e d i r . B a ş k a y e r d e n ö d ü n ç a l m a n b u t e m - s i l î ü s l û p o k a d a r b e ğ e n i l d i k i L o u i s S u l l i v a n v e F r a n k L l o y d W r i g h t ' i n b a ş l a d ı ğ ı h a r e k e t s e s s i z c e o r t a d a n k a y b o l - d u . B u g ü n b u ü s l û p m o d e r n F o n c t i o n e l l i s r r . e ' i n b i r b a ş l a n - gıcı a d d e d i l m e s i n e r a ğ m e n h a k i k a t t e o l d u k ç a i p t i d a î b i r n e - v i t a s f i y e y e u ğ r a m ı ş , m a t e r y a l i z m ; f a k a t a y n i z a m a n d a b u n e s l i n E c l e c t i ç u e t e m a y ü l l e r i n i y e n m e k h u s u s u n d a a t ı l m ı ş l ü z u m l u b i r a d ı m d ı r .
A n c a k B i r i n c i D ü n y a h a r b i n d e n s o n r a d ı r k i m i m a r î ile t e k n o l o j i a r a s ı n d a k i a y r ı l ı ğ ı y e n m e k h u s u s u n d a h a r e k e t e g e ç i l m i ş t i . B i r t a r a f t a n S u l l i v a n v e F . L l o y d W r i g h t , d i ğ e r t a r a f t a n A v u s t u r y a , H o l a n d a , B e l ç i k a , A l m a n y a f o n k s i y o n m e k t e p l e r i n i n t e s i r i y l e i n k i l â b a b e n z i y e n y e n i b i r t e m a y ü l v ü c u d e g e l d i .
B u t e m a y ü l ; m i m a r î p r o b l e m l e r e P a r i s t e k i E c o l e d e s B e a u x A r t s ' d a n t a m a m i y l e a y r ı b i r c e p h e d e n b a k m ı ş t ı r . B u t e m a y ü l ü n e n k u v v e t l i i f a d e s i , t a m a m i y l e a y r ı b i r s a h a d a o l m a k l a b e r a b e r u z u n z a m a n m i m a r l ı ğ ı n asıl v a z i f e s i a d d e - d i l e n â b i d e v î i n ş a a t v e z a r i f , h u s u s î b i n a l a r d a g ö r ü l m ü ş t ü r . E n b ü y ü k h ı z ı n ı m ü h e n d i s l i k t e n a l a n b u y e n i h a r e k e t t e f o n k s i y o n c u l u k t a b i î b i r n e t i c e idi. E n d ü s t r i s a h a s ı n d a H e n - r y F o r d t e s i s l e r i v e d i ğ e r ş i r k e t l e r , N e w - Y o r k C i t ^ d e G e o r g e W a s h i n g t o n k ö p r ü s ü , S a n F r a n c i s c o ' d a G o l d e n G a t e v e d i - ğ e r k ö p r ü l e r , T a n n e s e e v a d i s i v e B o u l d e r b a r a j l a r ı b u y e n i m i m a r l ı k t a h a l k ı n t a k d i r i n i k a z a n a n e s e r l e r d i .
Y ü k s e k y a z ı h a n e b i n a l a r ı « G r a t e Ciel» ü s l û b u n u n i n - k i ş a f ı t e k n i k t a r a f ı k u v v e t l i o l a n b u i n ş a a t t a r z ı n ı n a r t i s - t i k b a ş a r ı l a r i y l e y a n y a n a y ü r ü d ü . B u n u n l a b e r a b e r 1913 d e y a p ı l a n W o o l w o r t b i n a s ı g i b i y a r ı g o ü k t i c a r e t k a t e d r a l l e - r i n i n 1930 d a N e w - Y o r k C i t y ' d e y a p ı l a n R o c k e f e i l e r m e r k e z b i n a s m d a o l d u ğ u g i b i m u n t a z a m v e p l â s t i k b i r i f a d e k a - z a n m a s ı a r a s ı n d a o l d u k ç a u z u n b i r z a m a n g e ç t i .
B u b i n a l a r a m ü m a s i l d i ğ e r b i n a t i p l e r i d e y a v a ş y a v a ş m i m a r î i f a d e l e r i n i b u l d u l a r . 1930 l a r d a m e k t e p , h a s t a h a n e , ı s l â h e v l e r i , r e s m î b i n a l a r , p o s t a h a n e b i n a l a r ı g i b i y a p ı l a r t a m a m i y l e f o n k s i y o n e s a s m a d a y a n a n y e n i stili t e b a r ü z e t - t i r m e ğ e f a k a t d a h a i l e r i g i d e r e k y e n i b i r s a t ı h h i s s i i f a d e e t - m e ğ e b a ş l a d ü a r . H a t t â i k a m e t g â h l a r b i l e , i s t e m i y e r e k d e o l - s a , b u y e n i t e m a y ü l e u y d u . T a b i î m u h i t e u y u ş v e u s t a l ı k l ı b i r p l â n f e v k a l â d e h a l ş e k i l l e r i y a r a t t ı . D i ğ e r t a r a f t a n b u h a l ş e k i l l e r i n e m u v a z i o l a r a k m ü s t a k i l e v l e r i ç i n s o s y a l , s ı h h î , t e k n i k b a k ı m d a n u s t a l ı k l ı b i r s u r e t t e P s e u d o - R o m a n t i q u e b i r t a r z d a t e r t i p l e n m i ş p r o j e l e r e i t i m a t g ö s t e r i l d i . H e r n e
k a d a r 1935 d e n s o n r a b a z ı p r o j e l e r y e n i i s t i k a m e t t e b a z ı h a m l e l e r g ö s t e r m i ş i s e d e m a h a l l î i d a r e l e r h a l k ı n y e n i m i - m a r i n i n b a s i t ş e k i l l e r i n d e n h o ş l a n d ı ğ ı n a e m i n d e ğ i l d i .
Y a p ı l a n l a r h a k k ı n d a b u k a d a r l a i k t i f a e d e r e k ş i m d i m ü s t a k b e l g e l i ş m e i m k â n l a r ı v e m i m a r l ı ğ ı n i l e r i d e k i m e d e - n i y e t i n u m u m î ş e k l i n e u y m a s ı n d a n b a h s e d e l i m .
M i m a r l ı k g e n i ş m a n â s i y l e b i r d e v r i s a d e c e m u a y y e n e s - t e t i k v a s ı t a l a r l a a k s e t t i r m e k d e m e k o l m a y ı p f i z i k î m e v c u - d i y e t i v e p r a t i k f o n k s i y o n u i t i b a r i y l e a r t i s t i k s a h a d a a k s e t t i r - d i ğ i d e v r i n a y n i z a m a n d a b i r k ı s m ı n ı d a t e ş k i l e t m e k t e d i r . B u - g ü n m i m a r l ı ğ ı n m e v z u u d e ğ i ş m e k t e o l d u ğ u n d a n s a d e c e
« N a s ı l ? » s u a l i n i değil, a y n i z a m a n d a « N e ? » s u a l i n i d e c e - v a p l a n d ı r m a m ı z i c a p e d i y o r . S e y r ü s e f e r i ç i n y a p ı l a n h a v a m e y d a n l a r ı , o t o b ü s g a r a j l a r ı , ş e h i r dışı m ü n a k a l e y o l l a r ı , k ö p r ü l e r g i b i i n ş a a t ; e n d ü s t r i için y a p ı l a n k a n a l l a r , k u v v e t i s - t a s y o n l a r ı , h e r ç e ş i t f a b r i k a v e k o m b i n a l a r , e v p r o j e l e r i h a r p s o n r a s ı i n ş a a t ı n d a g e n i ş ö l ç ü d e y e r a l a c a k t ı r . B u g i b i i n ş a - a t e v v e l k i n e s i l l e r i n e s t e t i k z a v i y e d e n b a k t ı k l a r ı m i m a r î k ı y m e t l e r i t e m s i l e t m i y e c e k t i r . O n l a r ı n n a z a r ı n d a m ü h e n - d i s l i k v e t e k n i k p r o b l e m l e r a r t i s t i k m ü l â h a z a l a r ı g ö l g e l e - m i ş o l a c a k t ı r . S o n o t u z s e n e l i k f o n k s i y o n c u l u k t e c r ü b e l e r i ile ş i m d i p r a t i k i h t i y a ç l a r v e a r t i s t i k k ı y m e t l e r i n t e r k i b i n i t a b i i g ö r m e k t e y i z . B u n u n l a b e r a b e r e n a r t i s t i k k a b i l i y e t l i b i r m i m a r v e k o n s t r ü k s i y o n k a b i l i y e t i e n y ü k s e k b i r m ü - h e n d i s d a h i y a p t ı ğ ı işi s a d e c e ş e k i l v e y a p ı b a k ı n ı m d a n d e - ğ ü f a k a t s o s y a l f o n k s i y o n i t i b a r i y l e d e m ü t a l â a e t m e l i d i r . H i ç ş ü p h e s i z h a r p s o n u n d a s o s y a l d e ğ i ş i k l i k l e r h u s u l e g e - l e c e k t i r . Y e n i t i p h a s t a h a n e l e r , i s l â h e v l e r i , ç o c u k b a k ı m e v l e r i , e ğ l e n c e y e r l e r i , a l ı ş v e r i ş y e r l e r i , i h t i y a r l a r e v i , s a n a t o r y o m - laı- y a p ı l a c a k t ı r . B u b i n a l a r y e n i b i r i n s a n i a n l a y ı ş l a y e n i b i r m i m a r î ş e k i l a r z e d e c e k l e r d i r . B i r b a ş k a i f a d e ile, n e u z u n z a m a n r e v a ç t a k a l a n a b i d e v î ö r n e k l e r y a p m a h ı r s ı , n e d e d a h a y e n i o l a n t e k n i k f a y d a m ü l â h a z a l a r ı k â f i g e l e c e k , h a l - b u k i i n s a n h a y a t ı n ı n s o s y a l m ü n a s e b e t l e r d e k i i f a d e s i m ü h i m b i r r o l o y n ı y a c a k t ı r .
S o s y a l p l â n l a r d a h a h ı z l ı g i d e r e k m i m a r î p l â n l a r ı n ö n ü - n e m i g e l m i ş t i r . Y o k s a g e r i d e m i k a l m ı ş t ı r ? İ n ş a a t i ş i n i n
e n d ü s t r i l e ş t i r i l m e s i « p r e f a b r i c a t i o n » m i m a r î ş e k i l l e r i o t o - m a t i k l e ş t i r e c e k m i d i r ? Y a h u t ş u u r altı m e v c u t o l a n b i r s a - h a h i s s i b u y e n i t e k n i k v e y e n i m a l z e m e v a s ı t a s i y l e m i i f a - d e e d i l e c e k t i r ? Y o k s a d e ğ i ş e n c e m i y e t ş e k l i k o l l e k t i f b i r
(Baş tarafı 135 inci sayfada) Büyük gurup evler olduğu takdirde
ayrı bir nisbî tarife kullanılır.
V — Yapılacak keşifler ve verilecek raporlar için umu- miyetle mimar ücreti günde 7 Steıiing'dir. Buna seyahat ve zarurî masraflar dahil değildir.
Bir iş sahibinin arzusu üzerine mimar tarafından hazırlanan proje mevkii tatbike konulmaz ise, o binanın inşası için miktarı tesbit edilen malzemenin ve bütün binanın inşaat kumpanyalarının tahmin edeceği bir ma- liyet fiyatı konur, iş sahibi mimara bu meblâğın % de 4 ünü ödeyecektir. Bu hususta bir ihtilâf çıktığı takdirde mahkeme kararı ile her iki tarafın hukuku gözetilir.
Bazı vakalarda mimarın mahkemeye müracaat etmeyip
b a r ı n a k t i p i m i k a b u l e d e c e k t i r ? İ s t i k b a l d e f e r d i i b d a v e ı r - c a d a z e m i n v e z a m a n m ü s a i t o l a c a k m ı d ı r ? B ü t ü n b u d a - v a l a r ı n m e m l e k e t v e ş e h r i n u m u m î p l â n ı ile ilgili o l d u k l a r ı a - ş i k â r d ı r .
S o n o t u z s e n e z a r f ı n d a e n d ü s t r i d e p l â n t a b i î b i r f a k t ö r o l a r a k k a b u l e d i l m i ş t i r . B u r a d a k i p l â n i s t i h s a l , i n k i s a m v e i s t i h l â k i t a n z i m h u s u s u n d a s a r f e d i l e n e k o n o m i k b i r g a y r e t v e r e k a b e t t e n i b a r e t t i r . F a k a t m i m a r i d e k i g a y r e t h e r ş e y - d e n ö n c e s o s y a l v e s o n r a t e k n i k v e e s t e t i k t i r .
S o n o t u z s e n e l i k t a r i h i n d e i s b a t e t t i ğ i g i b i b i r h e y e c a n s ı c a k l ı ğ ı n d a n t a m a m i y l e m a h r u m k a l a n f o n k s i y o n c u l u k y e - n i stili t e ş k i l e d e c e k d e ğ i l d i r . Y e n i t e k n i k i n ş a a t t a r z ı v e m a l z e m e i m k â n l a r ı n d a n f a y d a l a n a n m i m a r î i f a d e , a n c a k s ı - n a î i n ş a a t t a o l d u ğ u g i b i f o n k s i y o n k u d r e t i a r a n ı l a n y e r l e r d e b a ş a r ı k a z a n d ı ; f a k a t i k a m e t g â h v e r e s m î b i n a l a r g i b i h e r ş e y d e n ö n c e i n s a n î b i r f o n k s i y o n k ı y m e t i a r a n ı l a n y e r l e r d e a k a m e t e u ğ r a d ı . B u g i b i h a l l e r d e a n c a k b e ş e r î h i s l e r i n m i - m a r î i f a d e s i t a t m i n k â r ş e k i l l e r i b d a e d e c e k v e stil f o n k s i y o n k a y g u l a r ı n a r a m e d i l m i y e c e k t i r .
Ö n ü m ü z d e i b d a e d i l e c e k m i m a r î n e v i h a k k ı n d a ş i m d i d e n b ü k e h a n e t t e b u l u n m a k g ü l ü n ç t ü r . Ö y l e t a h m i n e d i y o r u z k i b u m i m a r î , ş e k ü d e t e f e r r u a t a k a ç m ı y a c a k ; d a h a z i y a d e b i n a n m u m u m î ş e k i l v e o r g a n i z m a s ı ile i l g i l e n e c e k t i r . P r a - t i k i h t i y a ç l a r a t e k a b ü l e d e n f o n k s i y o n e l t e d b i r l e r i o l d u ğ u g i b i k a b u l e d e c e k , e s t e t i k p r o b l e m l e r i h e r ş e y d e n ö n c e s a - t ı h v e h a c m i n o r g a n i z a s y o n u , ş e k l i n h a r e k e t l i b i r h a l k k ü t - l e s i n i n i h t i y a c ı n a u y m a s ı k a y g u s u , h e r c e m i y e t i n s o s y a l b ü - t ü n l ü ğ ü n ü n i f a d e s i t e ş k i l e d e c e k t i r . B u i z a h p e k u m u m î g ö - r ü n e b i l i r . F a k a t m e v c u t m i m a r î h a l ç a r e l e r i y o l i y l e d a h a k a t ' î b i r t a h l i l e g i r i ş m e k v a k i t s i z o l u r . F e r d î i b d a k a b i l i y e - t i n e g e l i n c e o d a a s l a t a m a m i y l e m ü s t a k i l k a l a m ı y a c a k t ı r . M o d e r n b i r b i n a v e y a b i n a g u r u p l a r ı n ı n t e m s i l e t m e s i i c a p e d e n ç o k k a r ı ş ı k v e m ü r e k k e p t e k n i k , s o s y a l v e a r t i s t i k d a - v a l a r ı n d ü z e n l e n m e s i a n c a k i ş b i r l i ğ i ile t e m i n e d i l e b i l i r , i s - t e r m i m a r , i s t e r m ü t e a h h i t , i s t e r m ü h e n d i s , i s t e r i d a r e c i , i s - t e r b ü y ü k i n ş a a t f i r m a l a r ı o l s u n t e k b a ş ı n a v e y a l n ı z c a i s - t i k b a l i n m i m a r î ö r n e ğ i n i i b d a e d e m i y e c e k t i r . K o l l e k t i f ç a l ı ş - m a v e i ş b i r l i ğ i e s a s ı ü z e r i n d e , b i r l i k t e y a ş a d ı ğ ı m ı z c e m i y e t h a y a t ı v e b i r l i k t e y a p t ı ğ ı m ı z i ş l e r ö n p l â n a a l ı n a c a k , f e r d î i f a d e ş e k i l l e r i o n u t a k i p e d e c e k t i r , s o s y a l i s t i k a m e t f o n k s i - y o n i f a d e s i n i m u v a z e n e y e s o k m a l ı d ı r .
iş sahibi ile uyuştuğu olmuştur. Mimar ücretinin hangi sınıftan olması üzerine olacak ihtilâflar hususunda iş sahibi hakem olması için Enstitünün Meslekî Tatbikat Meclisine müracaat edebilir, Meclis her iki tarafın ka- bul edebileceği bir karar verir. Temyizler gayet en- derdir ve bu gibi vakalar meslek âleminde gayet büyük alâka yaratır.
Netice olarak şunu tebarüz ettirmeliyiz ki, İngi- liz mimarları san'atlarını bihakkın icra etmeği, saygısız ücret düşüklüğünden ve saygısız iş sahiplermden kurtul- mayı ancak Mimarların Tesçili Kanunu ve kendi araların-
daki büyük tesanüt ile başarmışlardır.
Mimar Adrian Montagu F. R. İ. B. A.
