ZAMAN ÇARTERİ SÖZLEŞMESİNİN SÜRESİ

Baltime 1939 çarter parti formunun 1. maddesi 11 ila 13. satırları kapsamaktadır. Burada geminin çarter süresi, geminin ne zaman taşıtanın faydasına bırakılacağı ve bunun koşulları belirtilir (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 6-7). Nype 1946 çarter parti formunda ise 13 ila 15. satırlarda çarter sözleşmesinin süresi belirtilir ayrıca Nype 1946 çarter parti formunda 13. madde 91 ila 93. satırlardan oluşmuştur ve burada taşıtanın çarter sözleşmesine devam edebilme seçeneği belirtilir (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 2-3). Linertime 1974 çarter parti formunun da birinci kısmında yer alan 15. kutucağa çarter süresi girilir (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 8-11). Linertime 1974 çarter parti formatını andıran Baltime 1974 çarter parti

formunda ise çarter süresi 14. kutucuğa girilir (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 4-5).

Nype 1993 çarter parti formunda 1946 formatındaki gibi 1. maddede çarter parti sözleşmesinin süresi belirtilir ancak bu formda 1. madde 23 ila 28. satırlardan oluşmaktadır (Bimco Web (b), erişim 27 Mayıs 2010: 1-12). Gentime 1999 çarter parti formunda 6. kutucukta çarter sözleşmesinin süresi, 7. kutucukta maksimum çarter süresi ve 8. kutucukta opsiyonel çarter süresi belirtilir (Shipsworld Web, erişim 27 Mayıs 2010: 1-10). Baltime 2001 çarter parti formunun 14. kutucuğunda çarter süresi belirtilirken Boxtime 2004 çarter parti formunun 19. kutucuğunda çarter süresi ve ne kadar opsiyon tanındığı 20. kutucuğunda da opsiyonun kullanılabilmesi için kaç gün önceden bildirimde bulunulabileceği belirtilir (Bimco Web (c), erişim 27 Mayıs 2010: 1-5 ve Bimco Web (d), erişim 27 Mayıs 2010: 1-16). Diğer taraftan Nype 1993 çarter parti formunda, Nype 1946 çarter parti formunda bulunan çarter süresi ile ilgili yaklaşık (about) ifadesi bulunmamaktadır. Bunun yerine çarter süresi için en fazla ve en az gün süreleri yahut ay ifadesi yer alır (Collins, 2000: 284). Bunun yanında Nype 1946 çarter parti formunun 13. satırı taşıtanın zaman çarteri sözleşmesine devam seçeneğidir. Bunun işletilebilmesi için taşıtanın açık bir şekilde bu yöndeki talebini taşıyana bildirmesi gerekir ve taşıtan bu seçeneğini işletebilmek amacıyla taşıyana bir kez bildirimde bulunursa bu karar iptal edilemez (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 256, 285).

2.5.1.Çarter Süresinin Aşımı veya Erken Bırakma (Overlap/Underlap)

Eğer taraflar arasında aksine kesin ifadelerle belirtilmiş bir hüküm bulunmuyorsa, taşıtan geminin belirtilen geri bırakma tarihinden önceki bir tarihte son bir sefer talimatında bulunabilir. Bu son seferin tamamlanma tarihi, anlaşmada ortaya konan esneklik süresi gözetilerek geri bırakma tarihine kadar olan tüm zamanı kapsayabileceği gibi bu süreyi bir miktar aşabilir (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 88). Buna göre taşıyan planlanan son yasal seferin, zaman çarteri süresini aşması durumunda aşan bu süre için o zamanki piyasa ücreti sözleşmede anlaşılandan daha fazlaysa piyasa ücretini taşıtandan talep etmeye hak kazanır. Bunun karşıtı durumunda yani piyasa ücretinin sözleşmede anlaşılandan daha az olması durumunda

taşıyanın çarter sözleşmesinde anlaşılmış ücreti isteme hakkı bulunur. Ancak bu kaideler taşıtanın çarter süresini istediği gibi uzatabileceği şeklinde yorumlanmamalıdır. Burada son yasal seferin tüm iyi niyetli çalışmalar ve akılcı değerlendirmeler sonucu yapılabileceğine kanaat getirilmelidir. Eğer planlama esnasında geminin çarter sözleşmesi uyarınca taşıyana zamanında geri bırakılamayacağı açıksa, taşıtan ilgili gemiyi bu son sefere göndermekle çarter sözleşmesini ihlal etmiş olur (Gorton, Ihre, Sandevärn, 1999: 266). Taşıtan böyle bir durumda verilen sefer talimatını reddederek, taşıtandan akla uygun, makul bir başka sefer talimatı bekler. Başka talimat gelmez ise taşıyanın anlaşmayı tek taraflı olarak fesih etme, başka bir iş arayışına girme ve maruz kaldığı zararı taşıtandan tazmin etme hakkı doğar. Bu halde sadece piyasadaki ücretinin yüksek olması ve bu ücretin çarter ücreti olarak esas alınması yeterli olmaz (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 90- 91).

Taşıtan tarafından geminin erken bırakılması durumundaysa, taşıyan erken bırakma talebini reddederek zaman çarteri sözleşmesinin devamını talep edebilir. Bu konudaki genel kurala göre eğer taraflardan biri sözleşmeyi reddediyorsa, suçsuz taraf bunu kabul edip hasarının tazmini talep edebilir ya da kabul etmeyip karşı tarafa aralarında anlaşmanın devam ettiğini bildirebilir. Diğer taraftan tahkim kararlarında hakemler taşıtanın maddi zararının fazla olduğu durumlarda, taşıyanın erken bırakma başvurusunu kabul etmemesini tamamen mantıksız olarak değerlendirir. Hakemler böyle durumlarda genellikle geminin erken bırakılması ve eğer varsa taşıtandan tazminat talebinde bulunulmasını uygun görür (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 94- 95).

2.5.2.Zaman Çarteri Süresini Uzatan Durumlar

Çarter süresini yasal olarak uzatan ve son bir sefere imkan tanıyan kuralların işleyebilmesi için hangi durumda zaman çarteri sözleşmesinin uzayacağını bilmek gerekir (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 91-92). Zaman çarteri süresinin 6 ay, 2 yıl gibi yuvarlak belirtildiği sözleşmelerde mahkemeler sözleşme süresi için makul, akla uygun bir tolerans uygun görür. Tolerans ayrıca zaman çarteri süresinin bir aralık

olarak, örneğin 4 ila 6 ay gibi, belirtildiği durumlarda da uygulanabilir. Sözleşmede süre toleransının kabulü sözleşme süresinin “about” yaklaşık olarak belirtilmesiyle çok daha makul, uygulanabilir hale gelir. Öte yandan taraflar zaman çarteri sözleşmesinde en geç (maximum) ve en erken (minimum) çarter sürelerinden bahsediyorsa, ilgili sözleşme için mahkemeler söz konusu en geç taşıyana geri bırakma tarihinin üzerine bir tolerans uygulanamayacağına karar verirler. Taraflar en erken ve en geç ifadelerini kullandıktan sonra sözleşmeye bir başka tolerans süresi ekleyebilecek ifade ilave etse dahi bunlar geçerli kabul edilmez ve sözleşme belirtilen en geç gemi geri bırakma tarihinde sona erer (Collins, 2000: 267-271). Bu durum daha önce belirtilen yasal son sefer hakkını büyük oranda engeller ve taşıtan ticari tahammüllere göre çoğu zaman en son geri bırakma tarihinden önce gemiyi taşıyan kontrolüne geri bırakmak zorunda kalır (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 74). Trip çarter sözleşmelerinde (trip time charter) ise ilgili sefer için makul olan sürenin dışında herhangi bir süre aralığı belirtilmesi gereksiz bir ifade olur. Böyle ifadeler sözleşmenin, zaman çarteri ve sefer çarteri sözleşmelerinin bir karması olarak yanlış yorumuna yol açabilir, aslında sözleşme bir zaman çarteri türüdür (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 96).