FESİH MADDESİ

Standart çarter parti formlarında taşıtanın zamanında ve düzenli ödemeler yapmadığı durumlarda fesih maddesinin işlerlik kazanacağı belirtilir. Buna göre bu kural katı biçimde yorumlandığında taşıyana çarter ücretinin anlaşılandan az yahut anlaşılan zamandan geç ödenmesi durumunda sözleşmeyi fesih hakkı tanınır fakat navlun piyasasının düşük seyrettiği dönemlerde sözleşmenin tek taraflı feshine olanak sağlayan bu maddelerin işletilmesine dair bir talep taşıyanlar tarafından öne sürülmez çünkü söz konusu şartlar nazara alındığında elde edilen kazanç karlıdır. Öte yandan fesih maddelerinin yıkıcı etkilerinden korunmak amacıyla çarter sözleşmelerine teknik durumlara karşı maddeler (anti-technicality clause) eklenebilir. Bu maddeler taşıyana fesih maddesini işletmek istediğinde taşıtana bir bildirimde bulunması yükümlülüğünü getirir böylelikle taşıtan çarter ücretini bildirim süresinin sonuna kadar ödemeyi başarabilirse fesih maddesi boşa çıkmış olur. Ancak birçok standart çarter parti formunda bu maddeler bulunmaz fakat bu maddelerin çarter sözleşmesinde bulunmaması taşıtanı taşıyana karşı her daim dezavantajlı bir konumda tutmaktadır (Davies, 1990: 328, 332).

Diğer taraftan Baltime 1939 çarter parti formunun 22. maddesinde 170 ila 173. satırlar arasında çarter sözleşmesinin taraflarca fesih edilmesi şartları açıklanır (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 6-7). Nype 1946 çarter

parti formunda 14. madde 94 ila 96. satırlardan oluşmuştur ve burada çarter sözleşmesinin fesih edilebilme koşulları belirtilmiştir (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 2-3). Baltime 1974 çarter parti formunda 23. kutucuğa çarter sözleşmesi fesih maddesi yazılır ayrıca bu madde ikinci kısımda 22. madde bünyesinde 350 ila 358. satırlar arasında düzenlenmiştir (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 4-5). Baltime 2001 çarter parti formunda 22. kutucukta gemi taşıtana tahsis edilemezse sözleşmenin fesih edileceği tarih bilgisi belirtilir ayrıca 21. madde bünyesinde sözleşmenin hangi şartlarda fesih edilebileceği 346 ila 352. satırlarda ele alınmaktadır (Bimco Web (c), erişim 27 Mayıs 2010: 1-5). Bunun yanında Nype 1946 çarter parti formunun 14. maddesine göre son kabul tarihinden önce (cancelling date) taşıyan tarafından, taşıtana resmi bir hazırlık mektubu gönderilmez ise taşıtan anlaşmayı fesih maddesine göre fesih edebilir. Baltime 1939 çarter parti formunun 1 ve 22. maddesine göre de geçerlilik tarihine kadar sözleşmede belirtilen esasa uygun, yani yük taşıma işinde kullanılmak üzere tüm donanımları çalışır gemiyi taşıyan taşıtana tahsis etmez ise fesih maddesine göre taşıtanın çarter sözleşmesini fesih etme hakkı doğar. 22. maddenin ikinci paragrafına göre taşıtanın yükümlülüğü 48 saat içerisinde kendisine geminin tahsis edildiğine dair bildirim ulaştığı takdirde bu bildirime geminin taşıtan faydasına bırakıldığı veya bunun kabul edilmediği şeklinde bir yanıt vermektir. Burada belirtilen süre sözleşmenin son geçerlilik tarihinden sonra başlayacak 48 saatlik süreçtir (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 65-66, 68).

Bununla birlikte geminin taşıtan faydasına bırakılması esnasındaki denize elverişliliği ve tam donanımlı olma zorunluluklarının Nype 1946 çarter parti formunda ve benzer şekilde Baltime 1939 çarter parti formunda kesin olarak bulunmasının sebebi, bu niteliklerin her iki sözleşme için fesih maddelerinin oluşturulma amacı olmasıdır yani bu maddelerin ihlali durumunda fesih maddelerinin işlerlik kazanma şansı doğabilir (Gorton, Ihre, Sandevärn, 1999: 269-271). Taşıtanın sözleşme ihlali gözetilmeksizin kendini korunması amacıyla son tahsis tarihine kadar geminin uygun durumda tahsis edilmemesi halinde sözleşmeyi fesih etme hakkı bulunur. Açıkçası fesih maddesi (The Cancellıng Clause) taşıtana, geminin uygun tahsis edilmemesi durumunda çarter sözleşmesini fesih etme hakkını otomatikman

tanır bu yanıyla geminin taşıtan faydasından çekilmesi maddesinden (Withdrawal Clause) farklı olarak değerlendirilir (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 287-291). Bunun yanında Nype 1946 çarter parti formunun 94. satırıyla 62 ila 64. satırlarındaki hükümler birbiriyle çatışabilir. Bununla birlikte fesih maddesi bağlamında geminin yalnızca Nype 1946 çarter parti formunun 21 ile 24. satırlarında belirtilen gereksinimleri karşılamasının yeterli olacağı tavsiye edilir. Öte yandan sözleşmeye konu olan geminin sözleşmenin 3 ila 11. satırlarında belirtilen gemi tanımını bazı açılardan sağlamadığı durumlarda geminin hazırlık bildiriminde bulunmasının taşıtana yalnızca bu sebepten ötürü fesih hakkı tanıyabileceği söylenemez. Örneğin geminin sözleşmenin 9 ila 10. satırlarında belirtilen hıza sahip olmaması sebebi yalnızca bu etkene bağlı olarak taşıtana sözleşmenin 22. satırına istinaden fesih hakkı vermez olur (Gorton, Ihre, Sandevärn, 1999: 272).

Yük operasyonunun başlayabilmesi için taşıyanın hazırlık bildiriminde bulunması (notice of readiness) zaman çarteri sözleşmeleri için de gereklidir. Bu bildirimin yapıldığı anda geminin hazır durumda olmaması ve geminin akabinde hazır duruma getirilememesi halinde hazırlık bildiriminin bir etkinliği olmaz. Taşıtanın yeni bir hazırlık bildirimine gerek olmadığını ima etmesi yahut açıkça belirtmesi halleri dışında taşıyan geçerli bir başka hazırlık bildiriminde bulunmak zorunda olur (Gorton, Ihre, Sandevärn, 1999: 272). Nype 1946 çarter parti formunun 94 ila 96. satırları, taşıtana geminin taşıyan tarafından faydasına bırakılacağı tarihte en geç öğleden sonra saat dörtte (1600) yazılı bir hazırlık bildirimininin vermemesi halinde sözleşmeyi fesih seçeneği tanır. Bu hükme göre zaman çarteri sözleşmesinin 18 ila 21. satırları altında geminin belirlenen yerde taşıtanın faydasına bırakılması, sözleşmede belirtilen en son tarihe kadar yazılı bir hazırlık bildirimin verilmediği durumlarda yeterli olmamakta ve taşıtana sözleşmeyi fesih hakkı doğmaktadır ayrıca taşıtanın sözleşmeyi fesih seçeneğini işletmesi taşıyanın kusuru sebebiyle kayba uğraması halinde, ilgili hasarlar için taşıyandan hak talebinde bulunma hakkını yok etmez (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 292). Bununla ilgili olarak, geçersiz bir hazırlık bildirimi neticesinde birtakım hukuksal sorunlarla karşılaşmamak için birden fazla hazırlık bildiriminin yapılması çözüme yönelik bir hareket olabilir ve bu yolla ticari kesinlik taraflar arasında kurularak bildirimdeki bir geçersizlik neticesinde

karşılaşılabilecek karmaşalar başlamadan sona erdirilebilir (Aspragkathou, 2007: 195).

Öte yandan grevlerin doğasından ötürü ne zaman başlayıp ne zaman biteceği konusunda bir öngörüde bulunma olanağı yoktur. Grevler başladıktan sonraki süreçte her an son bulabilir ve taraflar ticari faaliyetlerine devam edebilirler. Bu nedenle grevler sözleşmenin beklenmeyen bir olay neticesinde fesih edilmesi hususunun kapsamı içerisinde genellikle değerlendirilmezler. Bununla ilgili olan yaşanmış bir olayda grev çok uzun sürmüş ve tarafların sözleşmeyle amaçladığı tüm kazanımların önemli bir bölümünü yok etmiştir. Sonuçta da sözleşmenin feshine karar verilmiştir. Ancak gerekçe olarak sözleşme performansının ilk başta anlaşılandan ciddi oranda azalması gösterilmiştir. Diğer yandan oluşan şartlar tam anlamıyla bunu getirmese de taraflardan birine beklenenden ağır bir finansal külfet yükleyen durumlarda sözleşme beklenmeyen bir olay sebebiyle fesih kapsamında değerlendirilebilir. Fakat bu sorunu doğuran finansal kayıp olağandışı olmalıdır, yani herhangi bir finansal bozukluk ya da sözleşmenin taraflardan biri için pahallılaşması gibi sebepler bu kapsamda değerlendirilemez. Sözleşmenin feshine sebebiyet verecek olay çok büyük bir finansal yüke ve taraflar arası adaletsizliğe yol açacak nitelikte olmalıdır (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 331-332, 334).