ÇARTER ÜCRETİ

Baltime 1939 çarter parti formunun 6. maddesinde zaman çarteri sözleşmesiyle kazanılacak olan çarter ücretinin ödenmesi hususu açıklanmıştır. Bu

maddedeki 47 ila 48. satırlarda çarter ücreti miktarı, 49 ila 50. satırlarda ödemenin nasıl yapılacağı, 51 ila 54. satırlarda ödemenin yapılmaması durumunda nasıl davranılacağı konuları açıklanmıştır. Buna ek olarak 14. maddede 107 ila 109. satırlar arasında taşıtanın ne şartlar altında gemi kaptanına avans verilebileceği belirtilmiştir (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 6-7). Nype 1946 çarter parti formunda ise 4. madde bünyesinde 51 ve 52. satırlarda çarter ücreti belirtilir. 53 ila 57. satırlarda çarter ücretinin ödenmesi ve ödemenin nasıl yapılacağı bilgisi yer alır devamındaki 5. maddede ise çarter ücretinin nerede ödeneceği, ne yolla ödeneceği ve çarter süresinin ne zaman sayılmaya başlayacağı bilgisi 58 ila 64. satırlarda yer alır ayrıca 65 ila 67. satırlarda gemiye yapılabilecek avans ödemeleri hususu açıklanır (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 2-3). Linertime 1974 çarter parti formunda 27. kutucukta çarter ücreti belirtilir ve ikinci kısımda açıklanan (a) veya (b) seçeneklerinden hangisinin tercih edildiği yazılır. Ayrıca 28. kutucukta çarter ücreti ödemesinin nasıl yapılacağı belirtilir ve ödemeye ait banka detayları buraya yazılır. Sözleşmenin 7. maddesinde de ödenecek ücret hususu 127 ila 152. satırlarda belirtilmiştir. Buna ek olarak 33. kutucukta üzerinde anlaşılmışsa gemiye yapılan avans ödemeleri belirtilir ve 16. madde bünyesinde 307 ila 312. satırlarda 1. kısımda verilen bu bilgiye atıfta bulunularak gemiye yapılabilecek avans ödemeleri hususu açıklanır (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 8-11). Baltime 1974 çarter parti formunda 19. kutucukta çarter ücreti belirtilir ve 20. kutucukta çarter ücretini ödeme yöntemi ve ödeme için banka bilgileri belirtilir. Sözleşmenin ikinci kısmında 6. madde bünyesinde birinci kısımdaki bu bilgilere atıfta bulunularak 92 ila 107. satırlarda geminin çarter ücreti, bu ücretin nasıl ödeneceği ve ücretin ödenmemesi durumunda tarafların birbirine karşı hakları açıklanmıştır. Bunun yanında 14. madde bünyesinde 217 ila 222. satırlarda taşıtan tarafından gemi kaptanına yapılabilecek avans ödemeleri açıklanmıştır (Nautischer Verein Zu Bremen Web, erişim 27 Mayıs 2010: 4-5).

Nype 1993 çarter parti formunda ise 10. maddede çarter ücreti hususundaki düzenlemeler ele alınmıştır ayrıca 11. maddede çarter ücretinin ödenmesi, hangi durumlarda ödemenin geciktirilebileceği, en son ödeme ile gemiye temin edilebilecek avans ödemeleri hususları 139 ila 178. satırlarda düzenlenmiştir (Bimco

Web (b), erişim 27 Mayıs 2010: 1-12). Gentime 1999 çarter parti formunda 24. kutucukta çarter ücreti, 25. kutucukta taşıyanın banka bilgileri, 26. kutucukta çarter ödemesinin hangi durumlarda duraklatılabileceği belirtilir. Ayrıca 8.madde bünyesinde 176 ila 218. satırlarda çarter ücretinin ödenmesine dair tüm unsurlar birinci kısımda belirtilen bilgilere atıfta bulunularak açıklanır (Shipsworld Web, erişim 27 Mayıs 2010: 1-10). Baltime 2001 çarter parti formunda 19. kutucukta çarter ücreti, 20. kutucukta çarter ücretinin hangi para birimiyle ve hangi bankaya yapılacağı belirtilir ayrıca 6. madde bünyesinde 80 ila 92. satırlarda çarter ücretinin nasıl ödeneceği belirtilir ayrıca 13. madde bünyesinde 183 ila 188. satırlarda gemiye yapılabilecek avans ödemeleri ele alınmıştır (Bimco Web (c), erişim 27 Mayıs 2010: 1-5). Boxtime 2004 çarter parti formunda ise 22. kutucukta taşıyanın banka bilgileri belirtilir ve 8. madde içerisinde 274 ila 332. satırlarda çarter ücretinin ödenmesi hususu tüm yönleriyle ele alınır (Bimco Web (d), erişim 27 Mayıs 2010: 1-16).

Gemi çarter ücretinin sürekli ve zamanında taşıyana ödenmesinin önemi standart zaman çarteri sözleşmelerinde vurgulanır. Örneğin Nype 1946 çarter parti formunda bu gereklilik 60 ile 62. satırlarda yer alan hükümlerle sağlanmıştır. Buna göre taşıyana sözleşmede belirtilen bir kesin tarihte yahut bu tarihten önceki uygun bir zamanda çarter ücretinin taşıtan tarafından ödenmemesi durumunda sözleşmeyi fesih hakkı tanınmıştır. Diğer yandan eğer taşıtan sözleşmede belirtilen miktardaki çarter ücretini belirtilen zamanda ödeme konusunda isteksiz davranıyorsa bu durum taşıyanın taşıtan tarafından tanınmadığı şeklinde yorumlanabilir. Bu noktada da taşıyanın sözleşmeyi fesih etmekten başka bir seçeneği kalmaz. Taşıyanın çarter sözleşmesini fesih hakkı yalnızca anlaşılan çarter ücretinin taşıtan tarafından ödenmemesi ya da geç ödenmesi durumlarında doğmaz ayrıca çarter ücretinin zamanında ancak anlaşılan miktardan daha az ödenmesi ve kalan diğer kısmın anlaşmada belirtilen ödeme tarihinde yahut bu tarihten önce yatırılmaması durumunda da sözleşmeyi fesih hakkı doğar (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 149- 153, 194-195, 210-213).

Yukarıda belirtilenlerin dışındaki hallerde taşıyana sözleşmeyi fesih edebilme hakkı tanıyan maddeler zaman çarteri sözleşmesinde bulunsa dahi taşıyana genel

hukuk çerçevesinde sözleşmeyi fesih hakkı tanınmaz. Taşıtanın ödemelerindeki gecikme taşıyana birtakım maddi kayıplara mal olsa dahi sözleşmenin tazminat talep edilebilme hakkıyla birlikte sürdürülebileceği düşünülür. İşte bu noktada teknik detaylara karşı maddeler geminin taşıtan faydasından çekilmesi maddesinin katılığını hafifletmek amacıyla tasarlanmıştır. Bu madde ile fesih yasasının işletilmesinden önce taşıyanın taşıtana 48 veya 72 saat önceden ödeme yapılmadığı takdirde sözleşmenin sona ereceğine dair bir bildirimde bulunması şart koşulur. Nype 1946 çarter parti formunda ve Baltime 1939 çarter parti formunda buna dair bir madde sözleşmenin asıl metninde bulunmaz ancak taraflar sıklıkla teknik detaylarına karşı bir maddeyi daktilo yazısıyla yahut uygun bir başka yöntemle sözleşmeye ilave ederler (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 149-153, 194-195, 210-213).

Öte yandan sözleşmelerde geçen nakit “cash” terimi ticari anlamda taşıyana değiştirilemez ve kayıtsız şartsız çarter ücretini hemen kullanma hakkını sağlayan bir ödeme şeklini tarif eder. Bu ödeme şeklinin içinde banka çekleri “banker’s drafts”, banka ödeme fişleri “banker’s payment slips” yer alır. Ayrıca Londra Para İdare Planı’na göre bankaya verilecek tediye emirleri de “payment orders” bu ödeme şekli içinde olabilir. Nakit tabiri daha geniş anlamda taşıyana sözleşmede anlaşılan miktarı kayıtsız şartsız ve derhal kullanabilme hakkı tanıyan bir para transfer metodu olarak yorumlanmalıdır. Netice itibariyle gemisini taşıtan faydasından geri çekme hakkını elde etmiş taşıyan bu hakkından ancak kendisinin vazgeçmesiyle yararlanamaz. Netice itibariyle çarter ücretini zamanında elde edemeyen taşıyan ya gemisini taşıtan faydasından geri çekerek çarter sözleşmesini sona erdirir ya da bu hakkından feragat ederek geç ödemelere rağmen sözleşmenin devamına izin verilir (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 149-153, 194-195, 210-213). Bunun yanında zaman çarteri sözleşmelerinde çarter ücretinin ödenmemesi konusunda İngiliz Temyiz Mahkemesi (The Court of Appeal) sözleşmelerde geçen “in default of payment” ifadesinin “in default of payment and so long as default continues” şeklinde yorumlanmasını tavsiye eder yani temyiz mahkemesine göre çarter ücretinin zamanında taşıyana ödenmemesi ve akabinde ilgili ödemenin kabul edilebilir bir süre boyunca yapılmamaya devam etmesi durumunda sözleşmenin feshini doğurabilecek bir durum ortaya çıkar (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 205, 462-463).

Bunlara ilave olarak Baltime 1939 çarter parti formunun 14. maddesine göre taşıtan ya da taşıtan acenteleri geminin masraflarının karşılanması amacıyla gemi kaptanına nakit avans verebilirler ve verilen bu avans miktarı da çarter ücretinden düşülür ayrıca 11A maddesi çerçevesinde (85 ve 86. satırlar) geminin taşıtan faydası dışında kaldığı süre için yapılan ödemeler de bir sonraki çarter ücretinden düşülebilir. Bu yönde hareket kabiliyeti sözleşmede geçen “any hire paid in advance to be adjusted accordingly” sözlerine dayanır. Yani buna göre peşinen ödenen çarter ücretleri daha sonraki ödemelerde düzenlenir. Diğer taraftan Baltime 1939 çarter parti formunun, Nype 1946 çarter parti formundaki gibi geminin taşıyana geri bırakılmasının 30 gün içerisinde beklendiği durumlar için düşük çarter ücreti ödenmesine dair bir düzenlemesi bulunmaz. Baltime 1939 çarter parti formununa göre böyle bir durumda da tam 30 günlük çarter ücreti taşıyana ödenir arta kalan fazlalık ödeme miktarı da gemi taşıyana bırakıldıktan sonra hesaplanıp taşıtana geri ödenir. Fakat Nype 1946 çarter parti formunun 58 ila 60. satırlarında, çarter süresinin son yarım ayı ya da buna benzer bir miktar zaman kaldığında çarter ücreti ödemesinin taşıtan tarafından gemi geri bırakılana kadar gün ve gün ödenmesi uygun görülür (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 205, 462-463).

Diğer yandan Linertime 1974 çarter parti formunun 28. kutucuğunda bahsedilen çarter ücreti herhangi bir iskonta uygulanmaksızın her 30 günlük periyotta peşinen ve para olarak ödenmelidir. Ödemelerde bir aksaklık durumunda taşıyanın gemisini taşıtan faydasından geri çekme hakkı herhangi bir bildirim veya mahkeme kararına ihtiyaç duyulmaksızın bulunur ayrıca bu hak taşıyanın talep edebileceği diğer haklarını engellemez. Zaman çarteri sözleşmelerinde uygulamada çarter ücreti ödeme periyodu 30 gün olarak belirlenir ancak bu konuda birtakım diğer rutin uygulamalar da mevcuttur. Bununla ilgili olarak Nype 1946 çarter parti formunun 58. satırında yer alan yarı aylık ödeme ifadesi genellikle taraflarca aylık (monthly) ifadesine çevrilir ve sözleşmede belirtilen bu aylık ibaresi tam bir takvim ayı anlamına gelir. Aylık ödemeler her ayın aynı günü yapılır. Eğer ilgili gün o ayda bulunmuyorsa ilgili ayın son günü çarter ücreti ödeme günü olarak kabul edilir. Baltime 1939 çarter parti formununda ise uzun-kısa ay karmaşası sözleşmenin 49 ve 50. satırlarında yer alan; “every 30 days” yani; her 30 gün, ifadesiyle netlik

kazanmıştır (Gorton, Ihre, Sandevärn, 1999: 204, 272). Benzer şekilde Nype 1993 ve Gentime 1999 çarter parti formlarında yarım aylık ödemeler (semi-monthly payment) ifadesi aylık ödeme şekline dönüştürülmüş ve ödeme süresi için 15 veya 30 günlük net periyotlardan bahsedilmiştir (Collins, 2000: 301).

Öte yandan çarter ücreti ödemesiyle ilgli olarak taşıtanın bankası taşıyanın bankasına çarter ücreti ödemesine dair banka çeki ya da ona eşdeğer bir dokümanı gönderdiği zaman ödeme bu gönderimin yapıldığı an tamamlanmış olur. Benzer

şekilde taşıtanın bankası, taşıyan tarafın bankasına bir tediye emri “payment order” gönderdiği takdirde de Londra Para İdare Planı çerçevesinde (London Currency Settlement Scheme) bu ödeme şekli banka çekiyle “banker’s draft” yapılan ödemeye eşdeğer kabul edilir. Ancak tediye emriyle yapılan ödemelerde en fazla 24 saate varan gecikmeler kabul edilebilir. Paranın ödeme yapıldıktan bir müddet sonra ilgili tarafın hesabında gözükmesi ve bu işlem sürecinin en fazla 24 saate kadar uzatılması hakkında mahkemelerce alınan kararlar ilgili davanın özel durumuna göre değişebilmektedir. Kimi davalarda ödeme emrinin yapıldığı an ücretin ödendiği kabul görmekte ve geçerli sayılmakta, kimi davalarda ise ödemenin geçerlik tarihine göre yapılması öngörülmektedir. Yani bir gün sonra hesaba para işlenebiliyorsa, buna göre son ödeme tarihini geçmeyecek bir zamanda ödeme yapılmalıdır. Özetle buradaki esas faktör, taraflar arasında kurulan sözleşmede kullanılan ticari ifadelerin kesinliğidir (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 151, 195-196, 206-207).

Diğer taraftan paranın nakit ödenmesi ve eğer ilgili sözleşmede izin veriliyorsa banka çekiyle ödenmesi durumlarıyla, çarter ücretinin ödenmesi için taşıtanın ilgili bankaya gönderdiği teleks talimatı arasında bir benzeşme bulunmaz. Çünkü banka çeki elinde bulunduran tarafa maddi tutarın tümünü banknota çevirebilme hakkını tanırken, bankaya bildirilen ödemenin yapılmasına dair teleks komutu bir ödeme şekli değil yalnızca bir talimattır ve bunu bulunduran tarafa yasal bir maddi hak kazandırmaz. Bu sebeple teleks transferinde taşıtanın banka hesabından taşıyanın hesabına para transferi yapıldığına dair bir bildirim taşıyan bankasından alınmadıkça ödeme yapılmamış olacaktır. Ayrıca periyodik çarter ödemelerinden herhangi birinin son ödeme günü pazar yahut başka bir bankacılık iş

günü dışına denk gelen gün olduğunda taşıtan çarter ödemesini daha erken zamandaki uygun bir bankacılık iş gününde yapmalıdır. Eğer çarter sözleşmesinde çarter ücretinin zamanında ve eksiksiz ödeneceğine dair katı ibareler iki taraf arasında anlaşılmış özel bir ödeme metoduyla değiştirilmişse ve bu şekliyle önceki aylardaki çarter ücretleri ödenmişse meydana gelen geç bir ödemeden ötürü taşıyan, taşıtanın faydasından gemisini geri çekemez, ayrıca taşıtana ileriye dönük ödemelerin katı kurallar çerçevesinde yapılmasına dair mantıklı bir bildirimde bulunulmadığı takdirde yine herhangibir yetkisi oluşmayacaktır. Bununla birlikte taraflar arasında özel bir ödeme metodunda anlaşılmış ise bu ödeme şekli geçerli olduğu süre boyunca taşıtan yalnızca uygulanmakta olan yöntemin sürdürülmesinden ve uygulayabildiği ölçüde zamanında ödemenin yapılmasından sorumlu olur (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 151, 195-196, 206-207).

Periyodik çarter ücretinin ödeme tarihinin geminin taşıtan faydasından alıkonduğu bir süre içerisine denk gelmesi durumunda da taşıtan gemi çarter ücretini zamanında ödemekle yükümlü olur. Ancak taşıtan sözleşmenin gerçekleşmesiyle özellikle sağlanacak herhangi bir gelir miktarını ve gemi kullanımının haksız alıkonmasından doğan herhangi bir alacağını çarter ücretinden düşebilir. Öte yandan Nype 1946 çarter parti formuna göre taşıtan ücret ödeme tarihinde fayda dışı kalmış bir gemi için ödeme yapmakla yükümlü tutulamaz. Sözleşmenin 15. maddesine göre eğer çarter süreci boyunca yine sözleşmede sıralanan sebeplerden ötürü zaman kaybedilmiş ise “the payment of hire shall cease” ibaresine göre ilgili zaman dilimine ait çarter ücretinin ödenmesinden feragat edilebilir. Benzer şekilde geminin fayda dışı (off hire) olması sebebiyle bir sonraki takip eden aylık ödeme de gemi derhal iyileştirilip taşıtanın faydasına sokulamaz ise durdurulabilir. Bununla birlikte çarter sözleşmesi maddelerinde özellikle belirtilen ve izin verilen masrafların çarter ücreti ödemelerinden taşıtan tarafından kesilebilmesi sağlanabilir. Bu maddeler geminin masraflarının karşılanması açısından bir avantaj sağlar ve Nype 1946 çarter parti formunun 65 ve 66. satırlarında yer alan “shall be deducted from hire” yani gemi çarter ücretinden kesilebilir ifadesine dayanır. Buna benzer şekilde geminin teknesinde, makinesinde ya da ekipmanlarında meydana gelen bir arıza ya da kusur sebebiyle oluşan geminin süratinin düşmesinden kaynaklanan maddi kayıplar,

harcanan yakıt ve kaybedilen zaman Nype 1946 çarter parti formunun 19 veya 101. satırlarına göre taşıtana çarter ücretinden ilgili harcamaların düşülmesi hakkını tanır (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 153-154, 199-200, 202).

Bunların yanında Nype 1946 çarter parti formunun 15. maddesi uyarınca taşıtanın talimatı dahilinde olmayıp, çartere konu olan gemi bir arıza ya da gemi personelinin sağlık gerekçeleri sebebiyle bir limana uğramak zorunda kalırsa, oluşan tüm liman ücretleri, kılavuz kaptan ücretleri, yakıt harcamaları ve kaybedilen zaman taşıyanın hesabından karşılanacak ve çarter ücretinden düşülebilecektir. Bu husus Nype 1993 çarter parti formunda da tekrarlanmakta ancak geminin şiddetli bir hava veya benzer bir tehlike sebebiyle bir limana sığınması durumu için muafiyet tanınmaktadır (Collins, 2000: 304).

Gerek çarter sözleşmesinde belirtilmesinden ötürü gerekse de karşılıklı dava açılabilme hakkından ötürü, taşıtanın çarter ücretinde kesintiye gidebileceği düşünülürse ortaya ne kadarlık bir kesinti yapılabileceği ve taşıyanın yüksek miktardaki kesintilerde gemisini taşıtan faydasından çekmek isteyebileceği gibi birtakım sorunlar çıkar. Bu noktada taşıtan çarter ücretinden kesinti yapma hakkına haiz olduğunda sözleşmedeki kaybını uygulanabilir bir mantık çerçevesinde karşı taraftan talep edebilir. Konu hakkında nihai bir kural belli olmasa da bu yaklaşım çerçevesinde iyi niyet ve mantık gözetilerek yapılmış bir değerlendirme neticesi bulunan toplam bedelin taşıtan tarafından çarter ücretinden kesilebileceği söylenebilir. Fakat çarter sözleşmesi şartları buna izin vermiyor yahut eşit karşılıklı dava hakkı ilgili olay için uygulanamıyorsa taşıtanın iyi niyetli yaklaşımı ve mantıklı düşüncesi çarter ücretinden kesinti yapabileceği anlamına gelmez. Bu şartlar altında taşıyanın, çarter ücretinin ödenmemesi ya da kısmi ödenmesi halinde gemiyi taşıtan faydasından çekme hakkı engellenemez (Wilford, Coghlin, Kimball, 1989: 155-203).