Yalnızca Kadında Aranan ġartlar

Hidâne hakkına sahip kadının küçüğe yabancı olan küçüğün mahremleri istisna

olmak üzere evli olmaması.169

Bu hükme delil olan hadis-i Ģerif Ģu Ģekildedir; “Amr b. Şuayb'ın dedesi Abdullah b. Amr (b. As)dan rivayet olunduğuna göre, bir kadın (Rasûl-i Ekrem'e hitaben): „Ey Allah'ın Rasûlü! Şu benim oğluma, karnım (aylarca) kap oldu. Meme(leri)m su kabı oldu, bağrım onun için barınak oldu. Onun babası beni boşadı. (Şimdi de) onu benden almak istiyor‟ dedi. Rasûlullah (s.a.v) de ona; „Sen evlenmediğin sürece ona (bakmaya başkalarından) daha

166 _{SERAHSĠ, C. V, s. 338; BĠLMEN, Kamus, C. II, s. 433; BAKTIR, s. 266.} 167 _{SERAHSĠ, C. V, s. 338; MOLLA HÜSREV, C. II, s. 271.}

168 _{SERAHSĠ, C. V, s. 338; MOLLA HÜSREV, C. II, s. 271; DAMAD, C. III, s. 137.} 169

BĠLMEN, Kamus, C. II, s. 435; KARAMAN, Mukayeseli Ġslâm Hukuku, C.I, s. 398. Hidâne hakkına sahip olan kadının, çocuğa yabancı bir kiĢi ile evlenmesi sonucu hidâne hakkının sona ermesiyle alakalı fetvalar için bkz. Ceride-i Ġlmiyye Fetvaları, Haz. Ġsmail Cebeci, Klasik Yayınları, Ġstanbul, 2009, fetva no: 1132-1145, s. 195-197.

müstehaksın‟ buyurdu.”170

Bu hadis-i Ģeriften kadının, baĢka bir kiĢi ile evleninceye kadar hidâne hakkına sahip olduğu anlaĢılmaktadır. Eğer ki hidâne hakkı sahibi olan kadın, çocuğun

mahremi olmayan biri ile evlenirse bu kadının hidâne hakkı düĢer.171 Bu hak diğer

hidâne hakkı sahibine geçer. Ancak, bu kadın kocası ile boĢanırsa veya kadının

kocası vefaat ederse düĢen hidâne hakkı avdet eder.172

Ancak, kadının çocuğa mahrem olmayan bir kimse ile evlilik akdi kurması halinde bu evlenilen kiĢi çocuğa merhametsizce ve kıskançlık duygusu ile yaklaĢabilir. Çocuk çok küçük yaĢta olursa mahremiyet anlamında sorun olmasa dahi

bu sebeple hidâne hakkı sona erer.173

Kadın eğer ki çocuğun amcası gibi çocuğa

mahrem bir kiĢi ile evlenirse hidâne hakkı sakıt olmaz.174

170 _{Ebu Davud, “Talak”, 34-35.} 171

HALEBĠ, C. II, s. 168; Çocuğun annesi, çocuğa yabancı bir kiĢi ile evlenirse hidâne hakkı düĢer. Bu hak bir alt sıradaki kiĢiye geçer. Ancak, hidâne hakkına sahip baĢka kimse bulunmaması halinde hakim, çocuğu salih ve Müslüman olan baĢka bir kiĢiye vermek yerine bu hakkı anneye verir. Hidâne hakkını sona erdiren sebeplerden biri olan din birliği hususunda ise hakim, dini konularda fikir sahibi olmaya baĢlayan çocuğu, hidâne hakkına baĢka kimsenin bulunmaması halinde gayrimüslim olan hidâne hakkına sahip kiĢiye değil, salih bir Müslümana verir. Bu iki durumda farklı hükümler ile alakalı fetvalar için bkz. Fetâvâ-yı Ali Efendi, fetva no: 17, s. 180; Behcetü‟l- Fetâvâ, fetva no: 662, s. 128.

172

HALEBĠ, C. II, s. 168; BEHLÜL, s. 22, 23; ZĠHNĠ, s. 1107; EREN, s. 32; Hidâne hakkına sahip kadının, çocuğa yabancı bir kimse ile evlenmesi sonucu sakıt olan hidâne hakkının, kadının boĢanması sonucu veya evlenilen adamın vefaatı sonucu evliliğin sona ermesi ve bu sebeple hidâne hakkının avdet etmesi ile alakalı fetva; “Zeyd-i sağîrin anasının anası ve hâdınesi Hind

nefsini sağîre ecnebi olan Amr'a tezvîc ettikten sonra Amr Hind'i bâyinen tâtlik eylese Hind'in hidânesi avdet eder mi? el-Cevâb: Eder.” Fetâvâ-yı Feyziye, fetva no: 589, s. 85. Evlenilen

adamın vefaatı sonucu kadının hidâne hakkının avdet etmesi ile alakalı fetva için bkz. Ceride-i Ġlmiyye Fetvaları, fetva no: 1146, s. 197.

173

ZUHAYLĠ, C. X, s. 55; CEZĠRĠ, C. VI, s. 2840-2842; Fıkıh kitaplarında hidâne bahsinde çocuğa mahrem olmayan bir kiĢi ile evlenmenin, hidâne hakkına sahip olmaya engel bir durum olması hususu yalnızca kadınların evliliği üzerinden değerlendirilmiĢtir. Ancak, hidâne hakkına sahip olan kiĢi erkekse ve bu kiĢinin, hidâne altına alınacak olan çocuğa mahrem olmayan bir kiĢi ile evlenmesi halinde, bu adamın hidâne hakkı sona ereceği görüĢü de mevcuttur. Bu görüĢe göre annenin çocuğa mahrem olmayan bir adamla evlenmesi durumunda üvey baba çocuğa Ģefkatsiz davranma ihtimali göz önüne alındığı gibi hidâne hakkına sahip adamın, çocuğa mahrem olmayan bir kadınla evlenmesi halinde de üvey anne olan kadının çocuğa Ģefkatsiz davranma ihtimali göz önünde bulundurulmuĢtur. Ahmed Abdulhay, Ahkâmu‟l Hidâne fi‟l Fıkhi‟l Ġslâmi ve Dirâsetü‟l Mukârene, s.44, 45, akt. TATAR, “Ġslamda BoĢanmanın Çocuklar Üzerindeki Hukuki Sonuçları”, s. 189; TMK, 349; “Velâyete sahip ana veya babanın yeniden evlenmesi, velâyetin kaldırılmasını

gerektirmez. Ancak, çocuğun menfaati gerektirdiğinde velâyet sahibi değiştirilebileceği gibi, durum ve koşullara göre velâyet kaldırılarak çocuğa vasi de atanabilir.” Türk hukuku bu hususta

velayet hakkı sahibinin evlenmesini çocuğun aleyhine bir durum olarak değerlendirmemiĢtir. Bu sebeple de velayeti ortadan kaldıran bir durum olarak sonuç doğurmamıĢtır. Velayet hakkına sahip olan kiĢinin, sonradan bir baĢka kiĢi ile evlenmesi tek baĢına velayet hakkını sonlandıracak bir

“Mahmiye-i Konya‟da Karaarslan Mahallesi sâkinelerinden bâ„isetü‟l-kitâb „Âyşe bint-i Mevlûd nâm hatun tarafından husûs-ı âtiyyü‟z-zikri taleb ve davaya vekîli olduğu zât-ı mezbûreyi ma„rifet-i şer„iye ile „ârifân olan es-Seyyid Hüseyin Çelebi ibn es-Seyyid el-Hâc Mehmed ve Mustafâ bin Hâcı Mehmed nâm kişilerr şehâdetleriyle şer„an sâbit olan „Alî Çelebi ibn Mehmed Beg nâm kişi “mahkemede” Rukıye bint-i elHâc „Alî nâm hatun mahzarında bi‟l-vekâle üzerine dava ve takrîr-i kelâm edip müvekkilem mezbûre „Âyşe oğlum kızı sagîre Fâtıma‟nın mezbûre Rukıye ümmü‟l-ümm ceddesi olup hâlâ hicr ve terbiyesinde olup mezbûre Rukıye nefsini sagîreye ecnebî olan kişiye tezvîc etmekle ben sagîre-i mezbûre Fâtıma‟nın ebü‟l-ümm ceddesi olmam ile bi-hakkı‟l-hızâne sagîre-i mezbûreyi taleb ederim yedimde olan fetvâ-yı şerîfe mûcibince su‟âl olunup sagîre-i mezbûreyi bana teslîme tenbîh olunması matlûbumdur deyip gıbbe‟s-su‟âl mezbûre Rukıye cevâbında minvâl-i muharrer üzere nefsini sagîreye ecnebî olan kişiye tezvîc eylediğini ikrâr etdikden sonra müvekkile-i mezbûrenin ibrâz eylediği fetvâ-yı şerîfeye nazar olundukda fetvâ-yı şerîfenin mazmûn-ı dürer bârında Hind-i sagîrenin anasının anası Zeyneb bi-hakkı‟lhızâne imsâk üzere iken Zeyneb nefsini sagîreye ecnebî olan „Amr‟a tezvîc

sebep olarak değerlendirilmemiĢtir. Her durum özel olarak değerlendirilip duruma göre çocuğun zararına olacak davranıĢların bulunması halinde ise velayete son verilebilmektedir. Sonradan evlenilen kiĢinin çocuğa davranıĢ biçimi bu nokrada önem arz eder. Ayrıca sonradan doğan çocuklar ile velayeti verilen çocuk arasında ayrım yapılması ve bu ayrımın çocuğu olumsuz yönde etkilemesi, üvey ana veya üvey babanın çocuğa kötü muamelede bulunması gibi hallerde ise hakim velayeti kaldırabilir. ÖZTAN, s. 1093-1094; DURAL, Mustafa-ÖĞÜZ, Tufan-GÜMÜġ Mustafa Alper, Türk Özel Hukuku (Aile Hukuku), Filiz Kitabevi, C. III, Ġstanbul, 2015, s. 141, 142; USTA, s. 471, 472. Maddede geçen çocuğun yararı ve menfaati ile alakalı daha fazla bilgi için bkz. USTA, s. 136-143.

174 _{MEVSĠLÎ, C. IV, s. 173; DAMAD, C. III, s. 132; EBÛ DÂVÛD, “ġerh ve Terceme”, C. IX, s. 29;}

“Zeyd-i sağîri annesinin annesi Hind bi-hakk-ı hidâne imsâk üzere iken Hind, nefsini Zeyd'in zî rahm mahremi olan Amr'a tezvîc eylese Hind'den hakk-ı hidâne sâkıt olmuş olur mu? el-Cevâb: Olmaz.” Fetâvâ-yı Ali Efendi, fetva no: 13, s. 179. Amca çocuğa mahrem olduğundan çocuğun

annesinin, çocuğun amcası ile evlenmesi annenin hidâne hakkını sona erdirmez. Amca çocuğa mahrem olduğundan annenin amca ile evlenmesi hidâne hakkını sona erdirmez. Ancak, sütbaba da çocuğa mahremdir. Buna rağmen annenin, çocuğun sütbabası ile evlenmesi annenin hidâne hakkını düĢürür. EREN, s. 28; Bu durumun sebebi ile sütannenin hidâneye hak sahibi olamamasının sebebi aynıdır. Arada kan hısımlığı yoktur. Mahremiyet olmasına rağmen kan hısımlığı olmadığından hidâne hakkını düĢüren bir sebep olarak değerlendirilir. “Zeyd-i sağîrin

anası ve hâdınesi nefsini sağîre ecnebi olan sağîrin radâen babası Amr'a tezvîc eylese sağîrin annesinin annesi Zeyneb, sağîri bi-hakk-ı hidâne Hind'den almaya kâdir olur mu? el-Cevâb: Olur.” Fetâvâ-yı Ali Efendi, fetva no: 14, s. 179.

etdikden sonra Hind-i sagîrenin babasının anası Nefîse sagîreyi Zeyneb‟den alup bi-hakkı‟l-hızâne imsâka kâdir olur mu el-cevâb olur diye buyrulmuştur ber-mûcib-i fetvâ-yı şerîfe sagîre-i mezbûre Fâtıma‟yı müvekkile-i mezbûre „Âyşe‟ye teslîme mezbûre Rukıye‟ye tenbîh bir le mâ-vaka„a bi‟t-taleb ketb olundu fî‟l-yevmi‟l-„âşir min Saferi‟l-hayr li- sene tis„a ve selâsîn ve mi‟ete ve elf…”175

Burada yer alan kadı siciline göre anneanne hidâne hakkına sahip olmuĢtur. Ancak, kız çocuğuna yabancı bir kimse ile evlendiğinden dolayı anneannenin hidâne hakkının sakıt olması ve bir sonraki hak sahibinin talep etmesi halinde bu hakkı devralması gerekmektedir. Anneanneden bir sonraki hidâne hakkı sahibi babaanne olduğundan hidâne hakkını talep etmiĢtir. Mahkeme bu yöndeki kararı hükme bağlamıĢtır.

Hidâne altına alınacak olan çocukla hâdine arasında evliliğin yasak olacağı derecede bir kan hısımlığı bulunmalıdır. Amcakızı, halakızı, dayıkızı ve teyzekızı gibi kadınların mahremiyet gereği hidâne hakkı yoktur. Ancak, istisnai olarak

Hanefilerde kız çocuğunun hidânesinde bu kiĢiler de hak sahibidir.176

Bir görüĢe göre; bu Ģart yalnızca kız çocuklarını kapsamaktadır. Mahdunun erkek çocuk olması durumunda, mahdunun kız çocuğu olması durumuna göre mahremiyet hususunda

daha esneklik davranılabilmektedir.177

Baba hidâne ücretini ödeyemeyecek derecede darda olsa bile kadının ücretsiz bir Ģekilde hidâneyi kabul etmemiĢ olmaması. Eğer böyle bir durumda kadın ücretsiz olarak hidâne hakkını kabul etmezse ve baĢka bir akraba çocuğun bakımını ücretsiz

olarak kabul ederse annenin hidâne hakkı sona erer.178

Kadının ve küçüğün küçüğe

karĢı iyi duygular beslenmeyen ve buğzedilen bir yerde oturmaması.179

ġafilere ve

175 _{50 Numaralı Konya Kadı Sicili (1726-1727), Haz. Ġzzet Sak, Cemal Çetin, Konya, 2014, s. 444/}

191-2.

176 _{ZUHAYLĠ, C. X, s. 55; KARAMAN, Mukayeseli Ġslâm Hukuku, C.I, s. 398.} 177

AYDIN, Faruk, “Ġslâm Hukukunda Hidâne (Çocuk Bakımı ve Himayesi)”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır, 2002, s. 30.

178 _{CEZĠRĠ, C. VI, s. 2841; KARAMAN, Mukayeseli Ġslâm Hukuku, C.I, s. 398.} 179 _{KARAMAN, Mukayeseli Ġslâm Hukuku, C.I, s. 398.}

Hanbelilere göre eğer ki çocuk süt emiyorsa ve anne, sütü olmasına rağmen

çocuğunu emzirmiyorsa hidâne hakkı sahibi olamaz.180