HĠDÂNE ÜCRETĠ

Çocuk dolayısıyla hak kazanılan üç türlü ücret mevcuttur. Bu ücretler hidâne ücreti, nafaka ve emzirme ücretinden ibarettir. Bu üç ücret birbirinden farklı olmakla beraber benzer özelliklerinden dolayı kimi zaman birbiri ile beraber değerlendirilmektedir. Önemli bir ayrım noktası ise nafaka alan kadının hidâne ücretine hak kazanamamasıdır. Hem nafaka hem hidâne ücreti mükellefiyeti beraber olarak babaya yüklenirse baba kendisine fazla yüklenilmesi sonucunda bu

sorumluluğun altından kalkamayabilir. Fukaha bu konuda ittifak halindedir.401

Osmanlı kadı sicillerine bakıldığında hidâne ücreti olarak ayrı bir ücretin ekseriyetle zikredilmediği görülmüĢtür. Ancak, buradan hidâne ücretinin nafaka ücretinden ayrı olmadığı sonucu çıkarılamaz. Bu hususta net bir bilgiye ulaĢılamamakla beraber kadı sicilllerinde hidâne konusu ile alakalı sicil örneklerinde geçen çocuğun nafaka ücreti içerisinde hidâne ücretininde olduğu düĢünülmektedir. Hidâne ücreti ve nafaka ücreti ayrı kalemler halinde değerlendirlmesine rağmen sicil

kayıtlarında genellikle tek kalem olarak ifade edildiği düĢünülmektedir.402

399 _{TMK md. 341/I; “ Çocuğun dinî eğitimini belirleme hakkı ana ve babaya aittir.”} 400 _{ĠMAM GAZALÎ, s. 407-409; CANAN, “Ġslam‟da Çocuk Hakları”, s. 17-20.} 401

ĠBN ABĠDĠN, C. VII, s. 260; ZUHAYLĠ, C. X, s. 60; CEZĠRĠ, C. VI, s. 2847, 2848; BĠLMEN, Kamus, C. II, s. 441; BEHLÜL, s. 74; YILDIRIM, Ġslâm Hukukunda Hıdâne, s. 53, 54; ZĠHNĠ, s. 1107; Nikahlı kadın veya ric‟i talak iddeti bekleyen kadının hidâne ücretine hak kazanamayacağı hususunda alimler arasında ittifak olduğu belirtilmiĢti. Ancak, nikahlı kadın veya ric‟i talak iddeti bekleyen kadın, kocasının baĢka kadından olma çocuğunu emziriyorsa veya o çocuğun hidânesiyle ilgileniyorsa bu durumda emzirme ücretine de hidâne ücretine de hak kazanır. ZĠHNĠ, s. 1108.

402 _{Konu ile alakalı sicil incelemesi için bkz. KARAKOÇ, s. 192, 193; Nafaka ücretinin tek baĢına}

zikredildiği, yani hidâne ile alakalı hususularda hidâne ücretinden ayrıca bahsedilmeyen kadı sicili örnekleri için bkz. Ġstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil, C. 16, s. 127, Hüküm no: 44; Ġstanbul

Annenin veya diğer hidâne hakkına sahip kadınların hidâne kapsamındaki sorumluluklarını yerine getirebilmeleri için mahdun ile ilgilenebilecek vakitlerinin

bulunması gerekir. Ġslam dini bu sebeple kadına “Evlerinizde oturun…” 403

BuyurmuĢtur. Kocanın olması halinde koca, kocanın olmadığı hallerde baba, oğul veya kardeĢ evde olan kadına infak etmekle sorumlu tutulmuĢtur. Bu sayede erkek dıĢarıda karısının ve çocuğunun nafakasını kazanırken kadın ise geleceği Ģekillendirecek olan çocuğun kiĢiliğinin oturması, ahlaklı bir birey olması için gerek

çocuğun terbiyesi gerek bakımı için elinden geleni yapacaktır.404

Kölelik halinde kadının hidâne hakkının bulunmamasının ilk sebebi çocuk üzerinde efendinin tasarruf hakkının bulunmasıdır. Ġkinci sebep ise kadının, efendisinin iĢleri dolayısıyla çocuğuna gerekli vakti ayıramamasıdır. Uzun süreli, yoğun mesaili iĢlerde çalıĢan kadınların hidâne hakkı ile alakalı olarak kölelikle bağlantı kurulabilir. Çocuğun sıfır-dokuz yaĢ arasında yoğun olarak ilgiye, bakıma Mahkemesi 12 Numaralı Sicil, C. 16, s. 565, Hüküm no: 733; Bab Mahkemesi 46 Numaralı Sicil, C. 19, s. 155, Hüküm no: 121; Eyüb Mahkemesi 90 Numaralı Sicil, C. 31, s. 208, Hüküm no: 189, ĠKS. Ancak, nadiren de olsa hidâne ücretinin ayrıca talep edildiği örnekler de mevcuttur. Hidâne ücretinden bahsedilen kadı sicili için bkz. “…müvekkilem mezbûre Hadîce Hânım müdde„â „aleyh

mûmâ-ileyh Ali Efendi‟nin nikâh-ı sahîh-i şer„î ile zevce-i menkûhe-i medhûlün bihâsı iken işbu târîh-i vesîkadan altı mâh mukaddem mûmâileyh Ali Efendi müvekkilem mezbûreyi mahzar-ı şühûdda talāk-ı selâse ile tatlîk ettiğinden hâl-i zevciyet beynlerinde kā‟ime iken mûmâ-ileyhin firâşından hâsıla ve müvekkilem mezbûre Hadîce‟den mütevellîde hâlâ bi-hakkı‟l-hızâne müvekkilemin hicr ve terbiyesinde bulunan bir yaşında Fatma nâm sagîrenin ism-i mâl ıtlāk olunur nesnesi olmayıp nafaka ve kisve ve meskene eşedd ihtiyâc ile muhtaç olup sagîre-i mezbûrenin nafaka ve kisve bahâ ve mesken ve ücret-i hızânesi içün eşrâfdan ve eshâb-ı yesâr ve servetden bulunan sagîre-i mezbûrenin babası mûmâ-ileyh Ali Efendi üzerine şehrî kadar-ı ma„rûf olan bin beş yüz gurûş meblağın farz ve takdîr olunmak ve masârıf-ı mahâkime ve ücret-i vekâletin dahî müdde„â „aleyh mûmâ-ileyh Ali Efendi‟ye bi‟t-tahmîl taht-ı hükme alınması bi‟l-vekâle taleb ederim diye dava edip müdde„iye müvekkile-i mezbûre mutallaka olup sagîre-i mezbûre el-yevm vâlidesi mezbûre Hadîce Hânım‟ın hicr ve terbiyesinde bulunduğu ve mezbûre zâti‟z-zevc olmadığı ve sagîre-i mezbûre ise nafaka ve kisve ve meskene eşedd ihtiyâc ile muhtâc olup tarafeyn hâllerine ve hâl-i hâzırdaki galâ ve es‟âra nazaran zikr-i âtî meblağ kadar-ı ma„rûf idüği ve eb mûmâ-ileyh Ali Efendi meblağ-ı âtîyi mâh be-mâh edâya muktedir eshâb-ı yesâr ve servetden olduğu hâllerine vukûf-ı tâmmları olup isimleri zeyl-i kitâbda mastûrü‟l-esâmî Müslimîn taraflarından bi‟l-ihbâr lede‟ş-şer„i‟l-enver tahakkuk ve tezâhür idip işbu târîh-i hüccetden i„tibâren zevc-i mutallak mûmâ-ileyh Ali Efendi üzerine sagîre kerîmesi Fatma‟nın nafaka ve kisve ve mesken ve ücret-i hızânesi içün ber-vech-i muharrer kadar-ı ma„rûf idüği tahakkuk eden şehrî bin iki yüz gurûş meblağ farz ve takdîr olunup meblağ-ı mefrûz-ı mezkûrı sagîre-i mezbûrenin nafaka ve kisve bahâ ve sâ‟ir levâzım-ı zarûriyesine harc ve sarfa ve lede‟l-hâce istidâneye ve „inde‟z-zafer mûmâ-ileyh Ali Efendi üzerine rücû„a…” Konya Kadı Sicili (1916-1921), Haz. Halil

Erdoğan, Yusuf Küçükdağ, Konya, 2011, s. 43, 44/ 46. Bu kadı sicili örneğinde nafakadan ayrı olarak hidâne ücreti de talep edilmiĢtir.

403

Ahzab, 33/33.

404 _{ġENTÛT, s. 59-61; Yukarıdaki ifadelerden kadınların çalıĢmasının kesin bir Ģekilde yasak olduğu}

sonucu çıkarılmamalıdır. Gerekli Ģartlar ve ortamlarda kadınların çalıĢması Ġslam dini açısında da yasaklanmamıĢtır. Ancak, burada Ġslama ait genel bir prensipten bahsedilmektedir.

ihtiyacı vardır. Bu sebeple hidâne hakkına sahip olan kiĢi yoğun bir iĢ temposu ile çalıĢmamalıdır. ÇalıĢması halinde çocuğa yeterli bakım ve terbiyeyi sağlamakta zorlanır. ÇalıĢma ile alakalı hususlar hidâne ücretinin sebebinin anlaĢılması adına bu kısımda incelenmiĢtir.

Hidâne konusu kapsamında bakıldığında hidânenin oluĢabilmesi için anne ve babanın beraber olmaması gerekmektedir. Bu sebeple anne veya diğer hidâne hakkına sahip kadınlar nafakalarını genellikle koca tarafından karĢılayamazlar. Zira ayrılık halinde Ġslam hukukuna göre kadının nafaka alma hakkı mevcut değildir. Ancak, iddet süresi içerisinde nafakaya hak kazanılır. Bu süreden sonra ise böyle bir nafaka hakkı bulunmaz. Ġddet süresinden sonra kadın, adamdan nafaka almaya

devam edemez.405 Hidâne hakkı sahibi olan kadına verilen hidâne ücreti bu sebeple

ayrı bir önem teĢkil eder. Bu sayede kadın temel ve kutsal görevi olan çocuğun

yetiĢtirilmesinde gerekli olan vakti çocuğuna ayırabilir.

Hidâne ücreti öncelikle çocuğun malı varsa o maldan karĢılanır. Çocuğun malının olmaması halinde hidâne ücreti baba tarafından karĢılanır. Babanın parasının olmaması veya babanın olmaması durumunda ise hidâne ücreti nafaka yükümlüsü

olan akrabalar tarafından karĢılanır.406

405 _{ÇETĠNTAġ, Recep, “Ġslâm Hukukunda Evlenmeden Doğan Haklar Bakımından Nafaka”, Ġslam}

Hukuku AraĢtırmaları Dergisi, S. 24, 2014, s. 203. Ġddet dönemi içerisinde kadının, kocadan nafaka alması hususunda mezhepler arasında farklı görüĢler mevcuttur. Ancak, konumuz dıĢında olması sebebiyle bu ayrımlara temas edilmemiĢtir. Kadının, evlilik sonrası nafaka hakkının iddet ile sınırlı olmasıyla alakalı sicil örneği için bkz. Konya Kadı Sicili (1916-1921), s. 76, 77/ 80.

406 _{KARAMAN, Ġslâm‟da Aile ve Kadın, s. 135; YAMAN- ÇALIġ, s. 200; TMK 355; “Ana ve baba,}

çocuk mallarının gelirlerini öncelikle çocuğun bakımı, yetiştirilmesi ve eğitimi için; hakkaniyete uyduğu ölçüde de aile ihtiyaçlarını karşılamak üzere sarfedebilirler.” TMK 356; “Olağan ihtiyaçlar gerektirdiği ölçüde sermaye biçiminde ödemeler, tazminatlar ve benzeri edimler çocuğun bakımı için kısmen kullanılabilir. Çocuğun bakımı, yetiştirilmesi ve eğitimi için zorunluluk varsa hâkim, ana ve babaya belirlediği miktarlarda çocuğun diğer mallarına da başvurma yetkisini tanıyabilir.” Hidâne bakım ve terbiyeyi kapsayan bir kurum olduğundan TMK

355. Ve 356. md. Ġslam hukukundaki, hidâne masrafının çocuğun malının bulunması halinde öncelikle çocuğun malından karĢılanması hükmü ile paraleldir. Ancak, TMK md. 327‟den anlaĢıldığı üzere çocuğun bakım, eğitim ve terbiyesi için gerekli giderler ebeveyn tarafından karĢılanır. Ancak, bu mümkün değilse çocuğun malına baĢvurulur. Ġslam hukukuna göre ise hidâne ücretinde ise öncelikle çocuğun malına baĢvurulur. Malın olmaması halinde bu ücreti baba karĢılar.