E. Çocuğa Nafakanın ġartları
VIII. HĠDÂNEDE HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI
Hidâne hakkı çocuk üzerinde birden fazla sorumluluğu ve hakkı ihtiva eder. Bu sebeple velayet hakkının bir bölümü olarak değerlendirilen hidâne hakkı tek bir kiĢi tarafından, diğer kiĢiler dıĢarıda bırakılacak Ģekilde kullanılabilecek olan bir hak değildir. Bu sebeple hidâne hakkı müĢterek bir haktır. MüĢterek bir hak olan hidâne hakkı bu hakka sahip olan bir kiĢi tarafından rastgele kullanılamaz. Normalde hakkın kullanılmasında hak sahibi özgürdür. Dilediği gibi bu hakkı kullanabilir. Bu hakkın kullanılmasına herhangi bir müdahalede bulunulamaz. Ancak, bu hakkı gereği gibi kullanmamak yani hakkı kötüye kullanmak bir baĢka kiĢiyi mağdur edebilir. Bir baĢka kiĢinin hakkını gereği gibi kullanmasına engel olabilir. Bu gibi hakkı kötüye
kullanmalar ise meĢru değildir.469
Çocuğun eğitimi hidâne kapsamında değerlendirilen bir kavramdır. Babanın bu eğitimi çocuğuna güzel bir Ģekilde vermesi gerekir. Bu eğitimi verecek olan kiĢiye bir takım haklarda tanınmıĢtır. Bu haklardan bir tanesi de gerektiğinde çocuğunu dövmedir. KiĢi çocuğuna eğitim vereceği esnada bu hakları kullanmakta özgürdür. Ancak, bu hakkı kullanırken belirli ölçülerde kullanmalıdır. Bazı durumlarda hak kullanılırken karĢı tarafa fahiĢ zararlar verilebilir. Bu durumlar hakkın kötüye kullanılmasına girer ve bu durum hukuken yasaktır. Hz Peygamber “ Çocuklarınıza yedi yaşına geldiğinde namaz kılmayı öğretin on yaşına geldiklerinde namazlarını
468 Fetâvâ-yı Ali Efendi, fetva no: 9, s. 154.
469 AYDIN, “Ġslâm Hukukunda Hidâne”, s. 88; ARMAĞAN, Servet, Ġslâm Hukukunda Temel Hak ve
kılmazlarsa dövün”470
buyurmuĢtur. Bu hadis-i Ģerifteki dövme hafifçe olan bir eylemdir. Ancak, baba çocuğunun eğitimi için çocuğunu dövme hakkını kullanırken çocuğunu Ģiddetli bir Ģekilde döverse veya çocuğunun yüzüne vurursa hakkını suiistimal ederek kötüye kullanmıĢ olur. Hatta çocukta hasar bırakacak Ģiddette
olursa baba diyet öder.471
Kur‟an-ı Kerim‟de babanın ve annenin çocuk üzerindeki haklarını kullanarak
birbirlerine zarar vermeleri yasaklanmıĢtır.472
Çocuk sınırlı ehliyetlidir. Bu sebeple çocuğun velayeti babaya hidânesi ise anneye aittir. Velayet hakkına sahip olan baba çocuğun iĢlerini yürütürken anneye zarar verme maksadıyla hareket etmemelidir. Yani bu hakkını kötüye kullanmamalıdır. Aynı Ģekilde babanın, anneye eziyet olsun diye ücretsiz olarak çocuğu emzirmeyi kabul eden veya baĢkasının emzirme karĢılığı kabul ettiği ücret mukabilinde emzirmeyi kabul eden anne varken çocuğu anneye değil anneye eziyet ve üzüntü versin diye baĢka bir kadına vermesi velayet hakkına
sahip olan babanın hakkını kötüye kullanmasıdır.473
Anne ise baĢkasını kabul ettiği ücretten daha fazla emzirme ücreti talep ederse, çocuk annesinden baĢkasını emmezse, anneden baĢka çocuğu emzirecek kimse bulunmazsa veya çocuğun veya babanın emzirme ücretini karĢılayacak maddi durumu bulunmazsa ve bu durumlarda herhangi bir tanesinde anne, çocuğu emzirmeyi kabul etmezse anne hakkını kötüye kullanmıĢ olur. Bakara 233. Ayet-i
470 Ebu Davud, “Salat”, 26; Tirmizi “Salat”, 297. 471
KÖSE, Saffet, Ġslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması, Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Yayınları, Ġstanbul, 1997, s. 96; AVCI, Osmanlı Ceza Hukuku (I) Genel Hükümler, s. 123, 124.
472 Bakara, 2/233; “Emzirmeyi tamamlamak isteyenler için- anneler çocuklarını iki tam yıl emzirirler.
Onların (annelerin) yiyeceği, giyeceği, örfe uygun olarak babaya aittir. Hiçbir kimseye gücünün üstünde bir yük ve sorumluluk teklif edilmez. Hiçbir anne ve hiçbir baba çocuğu sebebiyle zarara uğratılmasın- (Baba ölmüşse) mirasçı da aynı şeyle sorumludur. Eğer (anne ve baba) kendi aralarında danışıp anlaşarak (iki yıl dolmadan) çocuğu sütten kesmek isterlerse onlara günah yoktur. Eğer çocuklarınızı (bir süt anneye) emzirtmek isterseniz örfe uygun olarak vereceğiniz ücreti güzelce ödediğiniz takdirde size bir günah yoktur. Allah'a karşı gelmekten sakının ve bilin ki, Allah yapmakta olduklarınızı hakkıyla görendir.”
kerimede bu sebeplerle annenin ve babanın hakkını kötüye kullanmasını ve
birbirlerine bu hak sebebiyle zarar vermelerini yasaklamıĢtır.474
Hidâne hakkının kötüye kullanılması sonucu öncelikle bu hakkı kötüye kullanan tarafın haktan mahrum olması ile sonuçlanır. Bu cezanın dıĢında çocuğu tedib hakkında olduğu gibi bu hakkı kötüye kullanan kiĢi tazir ile cezalandırılabilir. Ayrıca, bu maddi cezaların dıĢında hakkın kötüye kullanılması uhrevi cezaları da beraberinde getirir. Ġslam hukuku kapsamında uhrevi cezalar çok büyük önem taĢır. Çünkü bireyleri yalnızca maddi olan cezalarla kötülüklerden engelleyemeyiz. Bu maddi cezalardan bir Ģekilde kiĢiler açık kapı veya kaçacak nokta bulabilirler. Ancak, uhrevi cezalar kiĢinin iç dünyası ile de alakalıdır. Bütün hal ve hareketlerin Allahutaala tarafından görüldüğü ve bu davranıĢlara göre ödül verileceği veya ceza alınacağı ve en ufak bir ĢaĢma veya kaçıĢ noktası olmadığı inananlar tarafından bilindiğinden dini müeyyideler hakkın kötüye kullanılması noktasında da hak
sahiplerinin önünde en önemli engel ve cezalardan biri olarak değerlendirilebilir.475
474
KÖSE, Ġslam Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması, s. 133; ÜSRÛġENÎ, s. 86; ZUHAYLĠ, C. X, s. 31, 32; KARAMAN, Mukayeseli Ġslâm Hukuku, C.I, s. 402; ÇEKER, Ġslam Hukukunda Çocuk, s. 162, 163; EREN, s. 34, 35.
SONUÇ
Ġslam hukukuna göre çocuğun doğumu ile velayet baĢlar. Doğum anından itibaren baĢlayan velayet hakkı babaya aittir. Babanın olmaması halinde bu velayet mezhepler arasında farklı görüĢler bulunmakla beraber genellikle dede, amca, Ģeklinde devam eden asabeden olan akrabalardadır. Ancak, bu velayet süresinde hidâne dediğimiz çocuğun doğumundan sekiz, dokuz yaĢına kadarki süreçte bakım, terbiye gibi iĢlemleri kapsayan hidâne devresi vardır. Bu hak anne veya anne cinsinden akrabalardadır. Çünkü bu süreçte çocuk anneye daha çok ihtiyaç duyar. Ancak, bu sürede dahi babanın gerek Ģahsi gerek mali konulardaki velayeti devam eder. Yani hukuki temsil yetkisi babadan alınmamaktadır.
Geçici süreliğine çocuk anne kontrolü ve bakımı altındadır. Hidâne süresi sona erdiğinde ise bu bakım ve terbiyeye olan ihtiyaç sona erdiğinden dolayı gerek erkek gerek kız çocuklarının babanın himayesi altında bulunma ihtiyacı daha gerekli bir konuma gelir. Annenin hidâne hakkının sona ermesi ve babanın yetkisinin tam anlamıyla baĢlama zamanı kız ve erkek çocuklarda farklı zamanlarda gerçekleĢir. Çünkü erkek çocuk babaya daha erken bir zamanda daha fazla ihtiyaç duymaya baĢlar. Babadan öğrenmesi gereken Ģeyler daha fazladır. Bu süreçte erkek çocuğunun hidâne süresini artırmak çocuğun kadınlara has özellikleri benimsemeye baĢlamasına sebep olabilir. Kız çocukları ise öğrenmesi gereken asıl vazifeleri anne yanında öğrenilebilir. Bu sebeple kız çocuğu için hidâne süresini artırmak daha faydalı olacaktır. Ancak, burada da dengeyi sağlamak gerekmektedir. Çünkü her ne kadar kız çocuğunun annenin yanında kalma süresi onun lehine gibi görünse de bir müddet sonra dikkatleri üzerine çekmeye baĢlayan kız çocuğunun korunma ihtiyacı ziyadesiyle ön plana çıkmaya baĢlar. Bu sebeple de babanın yanında kalması onun menfaatine olur.
Hidâne ve velayet olarak çocuk üzerindeki hak sahibi olacak olan kiĢilerin farklılık arzetmesinde temel sebep annenin babaya oranla daha Ģefkatli çocuğuyla alakalı konularda daha fazla vakte sahip daha sakin ve çocuğun bakımıyla alakalı konularda daha yetkin olmasıdır. Babanın ise erkek çocuğu için gerekli eğitimi, bir sanat öğretimini daha iyi sağlayabilme iktisadi konularda daha fazla beceri ve
tecrübe sahibi, özellikle kız çocuklarını kıskanma ve dolayısıyla dıĢarıdan gelebilecek zararlara karĢı koruma konusunda daha becerili olmasıdır. Bu saydığımız olumlu yönler her ailede her bireyde tam olarak bu Ģekilde gerçekleĢmiyor olabilir. Ancak, genel fıtrat ve yaratılıĢ özellikleri bu saydığımız hususlar hakkında genelleme yapılmasını sağlayacak niteliktedir. Bu saydığımız olumlu yönler düĢünüldüğünde hidâne ve velayetin farklı kiĢilere verilen haklar olarak Ģekillenmesinde asıl maksadın aslında tamamen çocukların menfaatleri olduğu anlaĢılmaktadır. Ayrıca günümüz koĢullarında anne de baba gibi çalıĢıyor, anne de baba gibi iĢ hayatında söz sahibi, anne de baba gibi çocuğunu koruyabiliyor, küçük çocukların babalarının veya diğer erkek akrabalarının yanında kalmaları cinsel istismar gibi sapkınlıklara yol açabiliyor, bu sebeple günümüzde bu durumun uygulanması amaçlanan faydaları yerine getirmek yerine daha büyük zararlara yol açıyor gibi eleĢtiriler olabilir. Ancak, bu ortaya konulan eleĢtiriler Ġslami bir hayatın Ġslami kuralların gereği gibi uygulandığı toplumlarda göz önünde bulundurulabilecek eleĢtiriler değildir. Ġslami bir toplumda bu söylenen durumlar zaten gerçekleĢmemelidir. Bu sebeple söylediğimiz kuralları, zemini farklı bir ortamda uygulamaya çalıĢmak boĢa kürek çekmekten baĢka bir Ģey değildir. Aynı Ģekilde bu kurumları ve kuralları Ġslam zemininden uzak olan zeminlerdeki durumlardan dolayı eleĢtirmekte akla yatkın bir davranıĢ Ģekli değildir. Çünkü Ġslami bir kurumu dönemin Ģartları sebebiyle eleĢtirirken aslında olması gereken, çağın koĢulları mı? Yoksa Ġslamın insanlara sunduğu hayat tarzı mı? Sorusuna cevap vermek gerekmektedir. Bu sorunun cevabına göre eleĢtiri yön değiĢtirecektir. Bu sebeple söylediğimiz bu kurum ve kuralları Ġslami bir zeminde düĢünüp ona göre değerlendirmemiz daha tutarlı ve faydalı olacaktır.
Tabi ki bu söylediğimiz hususlar anne ve babanın ayrılmıĢ olması veya anne babadan birinin veya her ikisinin ölmesi, ayırt erme gücünü kaybetmesi gibi hidâne veya velayet hakkını kaybetmesi durumunda ortaya çıkmaktadır. Anne ve babanın evli olması halinde hidâne hakkının kimde olacağı gibi bir durum söz konusu olmaz. Çünkü çocuk bu sürede hem annesi hem de babasıyla beraberdir. Bu sebeple de velayetin içinde bir kısım olan hidâne kurumu velayetin içinde kalmaya devam eder. Ayrı bir durum teĢkil etmez. Ġslam hukukunda velayetin içinde ayrıca bir kurum
olarak hidâneye yer verilmesi, velayet kapsamında böyle detaylı bir ayrımın yapılması, Ġslam hukukunda çocuğun menfaatine ve haklarına ne denli önem verildiğini ortaya çıkarmaktadır. Çünkü çocuğun maddi durumuna bakılmaksızın küçüklük çağında anneye daha sonra ise korunma için babaya ihtiyaç duyduğu modern dönemde de değiĢmeyen bir gerçektir. Bu sebeple velayette böyle bir ayrımın yapılması dönemsel olarak çocuğun menfaatlerinin daha fazla korunmasını sağlamaktadır.
KAYNAKLAR
39 Numaralı Konya Kadı Sicili (1701-1702), Haz. Ġbrahim Solak, Ġzzet Sak, Konya, 2016.
41 Numaralı Konya Kadı Sicili (1703-1704), Haz. Ġzzet Sak, Konya, 2016.
49 Numaralı Konya Kadı Sicili (1723-1724), Haz. Ġzzet Sak, Ġbrahim Solak, Konya, 2016.
50 Numaralı Konya Kadı Sicili (1726-1727), Haz. Ġzzet Sak, Cemal Çetin, Konya, 2014.
Abdurrahman b. ġeyh Muhammed b. Süleyman, Büyük Ġslam Hukuku Mecme‟ul-Enhur (Mültekâ‟l-Ebhur‟un ġerhi) Damad Tercümesi, Ter. Mehmet Çelik, Yasin Yayınevi, Ġstanbul, 2010.
ACAR, Halil Ġbrahim, “Ġslam Hukuku Açısından Evlat Edinme ve Hz. Peygamber‟in Zeynep‟le Evliliği”, Ġslam Hukuku AraĢtırmaları Dergisi, S.7, 2006, s. 99-110.
ACAR, Halil Ġbrahim, Ġslam Aile Hukuku, Ensar NeĢriyat, Ġstanbul, 2018.
AĞCA, Hüseyin, Ailede Eğitim, TDV Yayınları, Ankara, 1993.
AKGÜNDÜZ, Ahmet, Mukayeseli Ġslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Diyarbakır, 1986.
AKINTÜRK, Turgut-ATEġ KARAMAN, Derya, Türk Medeni Hukuku (Aile Hukuku), Beta Yayınevi, C. II, Ġstanbul, 2015.
AKSAKAL, Sultan, “BoĢanmadan Sonra Çocuğun Velayeti”, KSÜ Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, I(2003), s. 167-190.
AKTAN, Hamza, “Ġslâm Aile Hukuku”, Sosyo-Kültürel DeğiĢme Sürecinde Türk Ailesi (II), Ankara, 1992, s. 396-433.
AKYÜZ, Vecdi, “Kur‟an ve Sünnette Ebeveyn ve Çocuk Hakları”, Kur‟an ve Sünnete Göre Temel Ġnsan Hakları TartıĢmalı Ġlmi Toplantı (6. Tebliğ), Ensar NeĢriyat, Ġstanbul, 2014, s. 275-347.
ALTUNKAYA, Mehmet, Ailede Ġslâm Nizamı, Bahar Yayınevi, Ġstanbul, 1976.
APAYDIN, Yunus, “Velâyet”, DĠA, C. 43, s. 15-19.
ARABACI (PĠġKEN), Gülistan, “BoĢanmanın Çocuklar Bakımından Sonuçları”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2008.
ARMAĞAN, Servet, Ġslâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, DĠB Yayınları, Ankara, 1992.
ARSLAN, Yunus Emre, “Ġslam Hukukunda Kimsesiz Çocuklar”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas, 2007.
ASLAN, Bedri, “Ġslam Hukukunda Evlilikte Velâyetin Ortadan Kalkmasıyla Velinin Velayetinin Kime Geçeceği Konusunun Değerlendirilmesi”, Bingöl Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, IV/7, 2016/1, s. 26-47.
ASLAN, Halide; “Osmanlı Ġmparatorluğu‟nun Son Dönemlerinde Mühtedi Çocuk Manzaraları”, Fırat Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1, 2009, s. 119- 142.
ATAR, Fahrettin, “Akîka”, DĠA, C. 2, s. 263-264.
ATASEVEN, Asaf, “Çocuğun Süt Dönemi ve Süt ile Beslenmesi”, Ġslâmda Aile ve Çocuk Terbiyesi Sempozyumu I (11. Tebliğ), Ġlmi NeĢriyat, s. 261-287.
ATASOY, Samed, “Osmanlı Hukukunda Hukuki Ehliyet Arızası Olarak Maraz-ı Mevt (Ölüm Hastalığı)”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 27, S. 1, 2019, s. 107-135.
AVCI, Mustafa, Çocuk Suçları Konusundaki Mevzuatın Değerlendirilmesi, Çocuk Sorunları ve Ġslam Sempozyumu, Ensar NeĢriyat, Ġstanbul, 2010, s. 352-396.
AVCI, Mustafa, Osmanlı Ceza Hukuku (I) Genel Hükümler, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
AVCI, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi, Atlas Akademi Yayınları, Konya, 2018.
AYDIN, Faruk, “Ġslâm Hukukunda Hidâne (Çocuk Bakımı ve Himayesi)”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır, 2002.
AYDIN, Mehmet Âkif, “Çocuk”, DĠA, C. 8, s. 361-363.
AYDIN, Mehmet Âkif, “Evlât Edinme”, DĠA, C. 11, s. 527-529.
AYDIN, Mehmet Akif, Ġslâm-Osmanlı Aile Hukuku, Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Yayınları, Ġstanbul, 1985.
AYDIN, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınevi, Ġstanbul, 2018.
AYDIN, Mehmet Tayyip, Ġslâm Hukukunda Evlilik Velayet ĠliĢkisi, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas, 2004.
BAKIRCI, Makbule, “1761-1762 Tarihleri Arasında Ayntab‟da Sosyal, Siyasî ve Ġktisadî Yapı ( 125 Numaralı Gaziantep ġer„iye Sicili Metin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi)”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep 2015.
BAKTIR, Mustafa, “Ġslam Hukukunda Hıdâne”, Atatürk Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 7, s. 259-289.
BARDAKOĞLU, Ali, “Bulûğ”, DĠA, C. 6, s. 413-414.
BAY, Abdullah, “Osmanlı Toplumunda Koruyucu Aile Uygulaması”, Koruyucu Aile Olmak; Hz. Peygamber‟den Günümüze Yetimlerin Himaye Edilmesi, TDV Yayınları, Ankara, 2018, s. 67-87.
BAYKARA, Tuncer, “DeğiĢme ve Medeniyet AnlayıĢı Açısından XIX. Asırda Osmanlı Yöneticilerinin Aile Yapısı”, Sosyo-Kültürel DeğiĢme Sürecinde Türk Ailesi (I), Ankara, 1992, s. 199-215.
BAYRAKLI, Bayraktar, “Kur‟ânı Kerim‟e Göre Çocuk Terbiyesi”, Ġslâm‟da Aile ve Çocuk Terbiyesi Sempozyumu II (8. Tebliğ), Ensar NeĢriyat, Ġstanbul, 1996, s. 155-171.
BEHLÜL, Bekir, Kitab‟ül-Hidâne, Mizanü‟l-Hukuk Matbaası, Ġzmir, H. 1325.
BEMBEYAZ, Esra, “Osmanlı Devleti‟nde Tev‟em MaaĢı”, 6. Türkiye Lisansüstü ÇalıĢmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı III, ĠLEM, Ġstanbul, 2017, s. 163- 171.
BĠCE, Hayati, Annenin Rehberi, TDV Yayınları, Ankara, 1995.
BĠLGĠN, Beyza, Ġslâm ve Çocuk, DĠB Yayınları, Ankara, 2004.
BĠLMEN, Ömer Nasuhi (ö. 1971), Fıkıh Ġlmi ve Ġslam Hukuku Terimleri Sözlüğü, Haz. Abdullah Kahraman, Nizamiye Akademi, Ġstanbul, 2016.
BĠLMEN, Ömer Nasuhi (ö. 1971), Hukuk-ı Ġslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu (Kamus), Ġstanbul, 1970.
BOZKURT, Nebi, “Sünnet”, DĠA, C. 38, s. 157-159.
CANAN, Ġbrahim, “Ġslam‟da Çocuk Hakları”, Harran Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi, I, ġanlıurfa, 1995, s. 7-22.
CANAN, Ġbrahim, Resûlullah‟a Göre Âilede ve Okulda Çocuk Terbiyesi, Cihan Yayınları, Ġstanbul, 2003.
CENGĠZ, Gül Hanım, II. Abdülhamid Dönemi Bir Sosyal Yardım Uygulaması: Tev‟em MaaĢı, OTAM, 41 /Bahar 2017, s. 57-78.
Ceride-i Ġlmiyye Fetvaları, Haz. Ġsmail Cebeci, Klasik Yayınları, Ġstanbul, 2009.
CESSAS, Ġmam Ebû Bekir Ahmed b. Ali Er Râzi, Ahkâmu‟l Kur‟an, Ter. Mehmet Keskin, Ġ‟tisam Yayınları, Ankara, 2018.
CEVZĠYYE, Ġbni Kayyım, Allah‟ın Hediyesi Çocukların Ahkâmı, Ter. Mahmut Kısa, Ġ‟tisam Yayınları, Ankara, 2016.
CEZĠRĠ, Abdurrahman, Dört Mezhebe Göre Ġslâm Fıkhı, Çev. Mehmet Keskin, Çağrı yayınları, Ġstanbul, 1992.
CĠN, Halil - AKGÜNDÜZ, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı AraĢtırmaları Vakfı, Ġstanbul, 2011.
CĠN, Halil - AKYILMAZ, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya, 2011.
CĠN, Halil, Ġslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1974.
ÇAĞRICI, Mustafa, “Ġslâm DüĢüncesinde Aile Ahlâkı”, Sosyo-Kültürel DeğiĢme Sürecinde Türk Ailesi (I), Ankara, 1992, s. 341-352.
ÇAKIR, Serpil, “MeĢrutiyet Devri Kadınlarının Aile ArayıĢı”, Sosyo-Kültürel DeğiĢme Sürecinde Türk Ailesi (I), Ankara, 1992, s. 238-251.
ÇAMDĠBĠ, Mahmut, “Ailede Çocuğun Ahlâkî Terbiyesi”, Ġslâmda Aile ve Çocuk Terbiyesi Sempozyumu II (5. Tebliğ), Ensar NeĢriyat, Ġstanbul, 1996, s. 111- 121.
ÇEKER, Orhan, Ġslâm Hukukunda Akidler, A.H.Ġ. Yayınevi, Ġstanbul, 2006.
ÇEKER, Orhan, Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Mehir Vakfı Yayınları, Konya, 2016.
ÇETĠNTAġ, Recep, “Ġslâm Hukukunda Evlenmeden Doğan Haklar Bakımından Nafaka”, Ġslam Hukuku AraĢtırmaları Dergisi, S. 24, 2014, s. 185-203.
ÇEVĠKOĞLU, Nurten, “Ġslâm‟a Göre Çocuk Terbiyesinde Annenin Yeri”, Ġslâmda Aile ve Çocuk Terbiyesi Sempozyumu II (9. Tebliğ), Ensar NeĢriyat, Ġstanbul, 1996, s. 171-193.
ÇĠĞDEM, Recep, Mukayeseli Medeni Hukuk, Rağbet Yayınevi, Ġstanbul, 2012.
DALGIN, Nihat, “Mürâhik”, DĠA, C. 32, s. 40-41.
DANIġMAN, Muhammet Ali, “Ġslam Hukukuna Göre Evlilikte Velayet ve Kapsamı”, Ġslam Hukuku AraĢtırmaları Dergisi, S.8, 2006, s. 239-258.
Din ĠĢleri Yüksek Kurulu Fetvalar, DĠB Yayınevi, Ankara, 2018
DĠNÇ, Güven, v.d, “Osmanlı Ġmparatorluğu‟nda Tev‟em MaaĢı”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 10, S. 16, 2009/1, s. 77-100.
DODURGALI, Abdurrahman, “Kur‟ân-ı Kerim‟e Göre Çocuk Eğitimi”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul, 1984.
DOĞRU, Ayfer - BAHÇACI, Sinan, A‟dan Z‟ye Çocuk Ġsimleri Çocuk Bakımı ve Hastalıkları, Serhat Kitabevi, Konya, 2005.
DÖNDÜREN, Hamdi, Delilleriyle Ġslam Hukuku, ġahıs, Aile ve Çözümlü Miras, Konya, 1977.
DURAL, Mustafa - ÖĞÜZ, Tufan - GÜMÜġ Mustafa Alper, Türk Özel Hukuku (Aile Hukuku), Filiz Kitabevi, C. III, Ġstanbul, 2015.
Ebû Dâvûd Süleyman b. EĢ‟as se-Sicistâni, Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve ġerhi, Haz. Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar, ġamil Yayınevi, Ġstanbul, 1989.
Ebul-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-KuĢeyrî, Sahîh-i Müslim Tercüme ve ġerhi, Ter. Ahmed Davudoğlu, Sönmez Yayınevi, Ġstanbul, 1978.
EKĠNCĠ, Ekrem Buğra -ġĠMġĠRGĠL, Ahmet, Ahmed Cevdet PaĢa ve Mecelleden Düsturlar, IQ Yayıncılık, Ġstanbul, 2018.
EKĠNCĠ, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınları, Ġstanbul, 2016.
ENGĠN, Gülsüm, “Ġslam Hukuku Açısından Çocuğun Bakımı ve YetiĢtirilmesinde Kadının Hak ve Sorumlulukları”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana, 2007.
ERBAY, Celâl, Ġslâm Hukukunda Evlilik ve Hısımlık Nafakası, Rağbet Yayınları, Ġstanbul, 1998.
ERBAY, Celâl, Ġslâm Hukukunda Küçüklerin Himayesi, Rağbet Yayınları, Ġstanbul, 1998.
ERBIYIK, Halil Ġbrahim, Sağlıklı Beslenmede Anne Sütü, Nesil Matbaacılık, Ġstanbul, 1996.
ERDEM, Hüsamettin, “Ailede Ahlâk Eğitiminin Önemi”, Mehir Aile Dergisi, 2001/1, s. 5-13.
ERDOĞAN, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri, Ensar Yayınevi, Ġstanbul, 2013.
ERDOĞAN, Suat, “Ġslam Hukukunda Evlenme Ehliyetine Hâiz Olmayanların Evlendirilmesi: Nikâhta Velayet”, Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi, C. 10, S. 50, 2017, s. 935-940.
EREN, Abdurrahman Adil, Hidâne, Matbaa-i Vasil ve ġürekâ- Ğalata, Ġstanbul, 1313.
EROĞLU, Selman, “Ġslam Hukukunda ve Modern Hukukta Çocuk Hakları”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır, 2011.
EġKAN, Selma, “Ġslam Aile Hukukunda Çocuğun Bakım ve Eğitimi”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 1999.
FERRUH, Ömer, Ġslam Aile Hukuku, Sebil Yayın evi, Ġstanbul, 1994.
Fetâvâyi Hindiyye, Çev. Mustafa Efe, Akçağ Yayınevi, Ankara, 1987.
GAZANKER, Emine, “XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Toplumunda Kimsesiz Çocuklar ve Evlatlıklar”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, BahçeĢehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul, 2014.
GENÇ, Mustafa, “Ġslâm Hukukunda Evlendirme Velâyeti”, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2002.
GENÇCAN, Ömer Uğur, Aile Hukuku, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2011.
GENEL, YaĢar, “Ġslâm Hukukunda Çocuklar Üzerinde Velayet”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 1999.
GÖRGÜLÜ, Ülfet, “Koruyucu Aile Uygulamasının Ġslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, Ġslam Hukuku AraĢtırmaları Dergisi, S. 23, 2014, s. 45-58.
GÜR, A. Refik, Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle, Çeltüt Matbaası, Ġstanbul, 1951.
GÜRKAN, Salime Leyla, “Sünnet”, DĠA, C. 38, s. 155-157.
HALEBĠ, Ġbrahim b. Muhammed b. Ġbrahim (ö. 1549), Mülteka‟l-Ebhur, Çev. Mustafa Uysal, Ġstanbul, 1973.
HÖKELEKLĠ, Hayati, “Çocuk”, DĠA, C. 8, s. 355-359.
ĠBN ABĠDĠN, Muhammed Emin (ö. 1836), Reddül-Muhtar ale‟d-Dürri‟l- Muhtar, Ter. Ahmed Davudoğlu, ġamil Yayınevi, Ġstanbul, 1983.
Ġbn Hacer el-Askalânî, Fethu‟l-Bârî (Sahihi Buhari ġerhi), Ter. BeĢir Eryarsoy vd., Polen Yayınları, Ġstanbul, 2008.
ĠLHAN, Cengiz, Günümüz Türkçesiyle Mecelle, Yetkin Yayınları, Ankara, 2011.
ĠMAM GAZALÎ, Kimyâyı Saâdet, Bedir Yayınevi, Ġstanbul, 1974.
ĠNAN, Ali Naim, Çocuk Hukuku, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, Ġstanbul, 1968.
ĠNAN, Yusuf Ziya, Ġslâm‟da Aile Münasebetleri, Orhon Yayınları, Ġstanbul, Ġkinci Baskı.
Ġstanbul Kadı Sicilleri, www.kadısicilleri.org, e.t. 02.11.2018.
ĠġLER, Mehmet Hulûsi, Cemiyetin Temeli Ġslâmda Ġzdivaç ve Âile, Ahmed Said Matbaası, Ġstanbul, 1967.
KANAD, Halil Fikret, Ailede Çocuk Terbiyesi, Milli Eğitim Yayınları, Ġstanbul, 1976.
KARABULUT, Osman, Ġslâmda Evlilik ve Mahremiyetleri, Uysal Kitabevi, Ankara, 1986.
KARACA, Hilâl, “Türk Hukukunda Velayetin Kapsamı ve Hükümleri”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler