Çocuğun hâdinesi annesi ise ve hali hazırda çocuğun babasının da karısı ise kadın, hidâne için ücrete hak kazanamaz. Fukaha bu konuda mutabıktır. Eğer koca karıyı ric‟i talak ile boĢamıĢsa evli olmaları ile aynı durum geçerlidir. Bu durumlarda zaten kadının eĢ olması dolayısıyla nafaka hakkı devam etmesi sebebiyle, ric‟i talaktaysa iddet süresi içinde kadının nafaka hakkı devam etmesi sebebiyle kadın dinen çocuğa bakmakla mükelleftir. Ancak, karı ile koca bain talak ile boĢanmıĢlarsa iki farklı görüĢ söz konusu olur. Birinci görüĢe göre bain talakta ki iddet dönemi içerisinde de evlilik halinin devamı gibi veya ric‟i talak iddet dönemi gibi ele alınır ve karı, hidâne ücretine hak kazanamaz. Ancak, diğer görüĢe göre bain talaktaki iddet dönemi içerisinde her ne kadar bekleme süresi olsa da karı ile koca kesin olarak
ayrılmıĢtır. Bu sebeple karı, kocadan çocuğun bakımı için ücret alabilir.407
Kocanın eĢi dıĢındaki hidâne hakkı sahibi ise hidâne ücretine hak kazanır. Çünkü o kiĢinin çocuğa bakma mecburiyeti yoktur. Yaptığı bu bakıma karĢılık olarak ücreti hak eder.408
-Anne ile Ücretsiz Bakımı Kabul Eden Arasında Tercih
Hidâne hakkı bakımından annenin diğer hak sahibi olabilecek kiĢilere göre önceliği bulunmasına rağmen anne, ücret karĢılığı olarak çocuğa bakmayı kabul etmesine rağmen ücretsiz olarak çocuğa bakmayı kabul eden kiĢi mevcutsa durum değiĢebilmektedir.
Eğer ki çocuğa ücretsiz olarak bakmayı kabul eden kiĢi hidâne hakkına sahip olan hala, teyze gibi bir kiĢi ise ve baba zenginse yani hidâne ücretini ödemeye gücü yetebilecek ve bu ödeme dolayısıyla zora girmeyecek bir kiĢi ise anneye hidâne ücreti ödenir ve anne hidâne hakkı sahibi olur. Çünkü anne her zaman çocuğuna karĢı diğer kiĢilere nazaran daha merhametli ve ilgili olabilecektir. Ancak, çocuğun malı yoksa ve babanın da hidâne ücretini kolaylıkla ödemeye gücü yetmiyorsa çocuğun bakım hakkı, ücretsiz olarak bu iĢi yapacak olan hidâne hakkı sahibine verilir. Bakara 233. Ayet-i kerime bu durumun sebebini özetlemektedir. Burada
407 ZUHAYLĠ, C. X, s. 60; BĠLMEN, Kamus, C. II, s. 441. 408 ZUHAYLĠ, C. X, s. 60.
babayı hidâne hakkına sahip olan çocuğun mahremi olan bir akrabası olmasına rağmen zor duruma sokmak gereksiz ve yanlıĢ olur. Bu durumda anneye ya çocuğu
ücretsiz olarak himaye et ya da mahrem olan diğer hak sahibine teslim et denir.409
Çocuk ve babasının zengin olduğu veya çocuk zengin olmasına rağmen babasının fakir olduğu halde ise çocuk, ücret talep eden anneye değil hidâne hakkına sahip olan ve çocuğa ücretsiz bakacak olan kiĢiye verilir. Burada babanın malının olup olmaması önemli değildir. Her ikisi de zengin olduğunda mal çocuktan çıkmaktadır. Çünkü malı olduğu takdir de bu ücreti ödeyecek olan ilk kiĢi çocuktur. Bu durumda anneye ücret karĢılığı çocuğun hidâne hakkı verilirse çocuğun malı korunmamıĢ olur. Ancak, hidâne hakkına sahip olan yani çocuğa tamamen yabancı olmayan ve ücretsiz olarak çocuğa bakmayı kabul eden hala, teyze gibi diğer hak sahiplerine hidâne hakkı verildiğinde hem çocuğun malı korunur. Hem de anne kadar
olmasa da çocuğa merhamet ve ilgi gösterebilen bir kiĢi bu görevi üstlenmiĢ olur.410
Bu husus anne ve diğer hidâne hakkı sahipleri arasında olabileceği gibi doğrudan,
diğer hidâne hakkı sahipleri arasında da meydana gelebilir.411
409 ZUHAYLĠ, C. X, s. 61; ÜSRÛġENÎ, s. 108; BĠLMEN, Kamus, C. II, s. 441, 442; “Hind zevc-i
mutallıkı Zeyd‟i mu‟sirden olup hidânesinde olan sağîr oğlu Amr‟ ın malı olmamakla Zeyd‟den nafaka ve ücret taleb edip beslemek istedikde sağîrin ammesi Zeyneb-i mûsire „Ben sağîri bila-ecr besleyip Hind‟den men‟ etmem‟ dese hâkim Hind‟e „Sağîri bila-ecr imsâk eyle yâhud Zeyneb‟e ver‟ demeye kâdir olur mu? el-Cevâb: Olur.” Ceride-i Ġlmiyye Fetvaları, fetva no: 1159, s. 199.
Bu fetvada baba ve çocuk fakirdir. Nafaka ve hidâne ücreti isteyen anneye karĢı, nafaka ve hidâne ücreti olmaksızın çocuğa bakacağını söyleyen hala vardır. Bu sebeple anne ücretsiz olarak çocuğa bakacak veya bu hakkı hala kullanacaktır. Burada babanın fakir olması önemlidir. Çünkü baba zengin olsaydı; anne hidâne ücreti ve nafaka ücreti istemesine rağmen hidâne hakkında haladan daha öncelikli olurdu. Ayrıca halanın burada, anne ile çocuğun görüĢmesi için gereken ortamı sağlayacağını belirtmesi de ayrıca önem taĢımaktadır. Benzer fetva için bkz. Fetâvâ-yı Feyziye, fetva no: 578, s. 83.
410 ZUHAYLĠ, C. X, s. 61; BĠLMEN, Kamus, C. II, s. 441, 442.
411 “Medine-i Ayntabda Kürkciyan mahallesi sâkinlerinden râfi„atü hâze‟l-kitâb Hadîce binti Ali nâm
hatun zatı ba„de‟t-ta„rifu‟ş-şer„i “mahkemede” takrîr-i kelâm ve ifade-i merâm edip oğlum işbu Mehmed tahminen bir yaşında sulbî sagîr oğlu Mustafanın validesi bundan akdem fevt olup hakkı hizanesi validesinin validesi işbu Şehbaze binti Abdullah nâm hatunun olup lakin cânib-i şer„den nafaka ve kisve behâ takdîr olmadıkca meccânen imsâk ve terbiye ve ittifâkdan imtina„ etmekle ben bilâ nafaka meccânen infâk ve terbiyeye razı oldum cânib-i şer„den izin verilmesi matlûbumdur deyip mezbûre Şehbaz „alâ mukteziyu‟ş-şer„i sagîr mezbûrun babası cânibiden bi‟l- hıtâb meccânen terbiye ve infâk etmek üzere teklif olundukda fî‟l-hakîka imtina„ etmekle sagîr mezbûr ber-vech-i muharrer bilâ nafaka ahz ve imsâk ve terbiye ve infâk etmek üzere mezbûre Hadiceye teslime kıbel-i şer„den ba„de‟t-tenbiye hıfzan li‟l-mekâl mâ vak„a bi‟t-taleb ketb olundı…” BAKIRCI, Makbule, “1761-1762 Tarihleri Arasında Ayntab‟da Sosyal, Siyasî ve
Ġktisadî Yapı ( 125 Numaralı Gaziantep ġer„iye Sicili Metin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi)”, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep, 2015, s. 398/ 322. Bu sicil örneğinde hidâne hakkı sahibi anneanne olmasına
Çocuğa ücretsiz olarak bakacak kiĢi çocuğun mahremi olmayan yani çocuğa yabancı olan bir kiĢi ise çocuk, ecri misil karĢılığında çocuğun mahremi olan kiĢiye verilir. Bu durumda çocuk için korunan değerler arasında daha önemli olan, çocuğa
ilgi ve Ģefkat gösterilmesidir. Çocuğun malı burada ikinci planda tutulmuĢtur.412
Malikilere göre; hidâne için ücret hakkı yoktur. Hidâne sahibinin ana veya baĢka bir kimse olması farklılık arz etmemektedir. Hidâne hakkını kullanan bakıcının maddi durumu da hidâne ücreti almasına olanak sağlamaz. Ancak, bakıcı eğer ki maddi olarak zayıf durumdaysa yani yoksulsa hidâne ücreti kapsamında olmayarak yani bakıcılık yapması sebebiyle değil de yoksul olması sebebiyle nafaka alabilir. Bakılmakta olan çocuk yönünden ise eğer ki çocuk fakir ise ihtiyaçları baba
tarafından karĢılanır.413
ġafilere göre; hidâne hakkı sahibinin ana veya bir baĢkası
olmasına bakılmaksızın hidâne ücretine hak kazandığı görüĢü hakimdir. 414
Hanbelilere göre; hidâne hakkına sahip olan kiĢi bakım için ücret isteme hakkına sahiptir.415