İbrahim KURT* I. GİRİŞ
Türkiye’de birçok sorunun temelinde eğitim sorunlarının bulundu- ğu bilinmektedir. Hızlı nüfus artışı, şehirleşme oranındaki artış ve buna bağlı olarak okullaşma oranındaki artışın getirdiği yüksek öğretim önündeki yığılma, yüksek öğretim öncesi eğitim kurumlarında yeniden yapılanma hususundaki arayışları da beraber getirmiştir. Bu hususta ki çabaların odağında,ortaöğretim kurumlarında öğrencilerin kendi ilgi, yetenek ve başarılarına uygun olarak eğitim görmeleri bulunmaktadır. Bu konudaki çalışmalar sonucu yetenek ve derslerdeki başarılarına göre eğitim görebilecekleri çeşitli alanlar /bölümler oluşturulmuştur. Bunlardan biri de Spor Alan/Bölümü ‘dür.
Ortaöğretim kurumlarında uygulamada bulunan ‘’sınıf geçme sis- temi’’ kapsamında spor alan/bölümleri ile ilgili çeşitli sorunlarla karşıla- şılmıştır. Bunlardan en önemlileri alan/bölümlere giriş, yönlendirme, okutulan dersler ve öğretim programları ile ilgili sorunlardır.
Araştırma, mevcut uygulama biçimi ile spor alanlarına giriş, yönlendirme, okutulan dersler ve öğretim programları ile ilgili sorunları ele alarak aksaklıkların giderilmesini amaçlamaktadır.
Araştırmada, bizzat uygulama içerisinde yer alınarak doğal de- ney, gözlem çeşitli anket ve görüşme sonuçlarına dayalı ve mevzuat hükümlerine yönelik literatür incelemesi yöntemi izlenmiştir.
II. BULGULAR
Alanlar, öğrencilerin mesleği, iş hayatına ve üniversitelerin ilgili programlarına hazırlamada taban oluştururlar. Alanlara yönelmede amaç öğrencinin ilgili olduğu yetenek alanla gitmesidir. Konu ile ilgili eğitimci görüşleri;
‘’Genelde okulda 14 yaşından önce öğretilen şeyler herkesin bil- mesi gereken şeyler türden olmalıdır. Özel durumlar dışında uzman- laşma daha sonra gelmelidir. Bununla beraber eğitimin amaçlarından biri çocuklarda özel yetenekleri keşfetmek olmalıdır ki bu yetenekler sonraki yıllarda dikkatle geliştirilebilsin’’ (4. )
Bizde çocukların eğitiminde 14 yaş ortalama olarak ilköğretim 7. veya 8. sınıfa rastlamaktadır. İlk yönelimlerde bu sınıflarda başlamalı- dır.
Yöneltme veya yönlendirme 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanu- nu’nda şöyle ifade edilmektedir:
III. YÖNELTME:
“Madde 6- Fertler, eğitimleri süresince, ilgi, istidat ve kabiliyetleri
ölçüsünde ve doğrultusunda çeşitli programlara ve okullara yöneltile- rek yetiştirilirler.
Milli Eğitim Sistemi, her bakımdan, bu yöneltmeyi gerçekleştirecek biçimde düzenlenir” (3,7) denilmektedir.
* Beden Eğitimi ve Spor Öğretmeni Koordinatör – Formatör, Antrenör, Araştırmacı E-mail: kurtacademy@mynet. com İbrahimkurt2000@hotmail. com
Tel: 0 362 438 94 25 GSM: 0 537 881 05 91 SAMSUN / TÜRKİYE
“V. ORTAÖĞRETİMDE YÖNELTME:
Madde 30 – Yöneltme Temel Eğitimde (İlköğretim) başlar. Yanıl-
maları önlemek ve muhtemel gelişmelere göre yeniden yöneltmeyi sağlamak için ortaöğretimde de devam eder” (1) ifadesi yer almakta- dır.
Yine, bu hususta bazı mevzuat düzenlemeleri aşağıya alınmıştır
“Sınıf Geçme Yönetmeliği Değişikliği
Madde 5-b) Her öğrenci ilgi, istek, yetenek ve derslerdeki başarı-
sına göre yönlendirilmesine, geliştirilmesine ve ilerlemesine olanak sağlanır (16).
Madde 20 – Programlarında birden fazla alana yer verilen üç yıllık
listelerde 9 uncu sınıfı, dört yıllık liselerde 10 uncu sınıfı geçen öğren- ciler ilgi, istek, yetenek ve derslerdeki başarı durumlarına göre alanla- ra yönelir veya yönlendirilirler. Yönlendirme, öğrenci ve velisinin görü- şü alınarak ilgili müdür yardımcısı, sınıf öğretmeni ve rehber öğretmen tarafından yapılır.
Yöneltme veya yönlendirme; üç yıllık listelerde 9 uncu sınıfta, dört yıllık liselerde 9 uncu ve 10 uncu sınıfta okutulan ve alanlara kaynaklık eden derslerin yıl sonu notlarının ağırlıklı ortalaması ya da bu derslerin yıl sonu notları esas alınır (16).
Yabancı Dil, Sanat ve Spor Alanı şartları uygun olan okullarda öğreti- me açılır” (15) denilmektedir.
Buna göre, ortaöğretimde öğrencilerin ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda gidebilecekleri 6 (altı) alan bulunmaktadır. Bu alanlar:
Spor Alanı, Fen Bilimleri Alanı, Sosyal Bilimler Alanı, Türkçe-
Matematik Alanı, Yabancı Dil Alanı ve Sanat Alanıdır (14) (ek: 1).
SPOR ALAN / BÖLÜMLERİ: MEVCUT DURUM
Üniversitelerin Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulları, Spor Bilim- leri Yüksek Okulları ve Eğitim Fakültelerinin Beden Eğitimi ve Spor Bölümlerine öğrencileri hazırlamak amacıyla ortaöğretim kurumlarında açılabilecek alanlar, Spor Alan / Bölümleridir.
Spor Alan / Bölümlerine yöneltmede kaynaklık eden dersler Be-
den Eğitimi ve Biyoloji derslerdir (14) (ek: 1)
Spor Alan / Bölümünde okutulan ve okutulabilecek dersler, ana
başlıkları ile şu isimler altında toplanmıştır. (ek: 2)
Bunlar, Ortak Genel Kültür Dersleri, Alan Dersleri, Alan Seç-
meli Dersleri ve Seçmeli Dersler (10) dir.
Alan Dersleri: Alan dersleri 10 uncu sınıfta Beden Eğitimi, Spor
ve Biyoloji Dersleridir. 11 inci sınıfta Beden Eğitimi ve Spor Dersle-
ridir.
Beden Eğitimi Dersleri, 10 uncu ve 11 inci sınıflarda okutulan
Beden Eğitimi Dersi öğretim programları “ İlköğretim Okulları, Lise ve Dengi Okullar Beden Eğitimi Dersi Öğretim Programları esas alınacak- tır” (9).
Buna göre 10 uncu sınıfta lise 2. sınıf programı, 11 inci sınıfta Lise 3. sınıf programı uygulanması öngörülmektedir.
Spor Dersleri, 10 uncu ve 11 inci sınıfta 6’şar saattir. Spor Ders-
leri öğretim programları Spor Meslek Liseleri Öğretim Programları-
dır.
“ Buna göre, Spor Meslek Liselerinin Basketbol, Futbol, Voleybol, Atletizm, Güreş, Hentbol ve Yüzme branşları için uygun görülen prog- ramları, öğrencilerin kız-erkek ve yaş durumları dikkate alınarak işle- necektir” (8,11,13) denilmektedir.
Spor Meslek Liseleri 1. ve 2. sınıf programı Spor Alanı 10 uncu sı- nıfta, 2. ve 3. sınıf programı da Spor Alanı 11 inci sınıfta imkanlar ölçüsünde uygulanması öngörülmektedir.
Alan Seçmeli Dersleri arasında Antrenman Bilgisi, Spor ve Beslenme, Spor Yönetimi ve Organizasyon, İnsan Anatomisi, Spor Psikolojisi ve Halk Oyunları dersleri bulunmaktadır. Bu dersle-
rin alınabilmesi için idarece programa alınması gerekmektedir. Alan Seçmeli derslerinin izlenebileceği bir ders kitabı yoktur.
Halen mevcut uygulamasıyla, Spor Alan / Bölümlerine yöneltmede kaynaklık eden dersler Beden Eğitimi ve Biyoloji dersleridir. Yönelt- mede bu iki dersin yıl sonu notlarının ağırlıklı ortalaması veya yıl sonu notları esas alınıyor.
Burada, Spor Alanlarının Beden Eğitimi Dersinin devamı olarak değerlendirilmiş olduğunu görüyoruz. Beden Eğitiminde başarılı olan öğrencinin Spor Alanında / Bölümünde de başarılı olabileceği düşün- cesinin ağırlıklı olduğu sanılmaktadır. Halbuki ortaöğretimde Beden Eğitimi Dersindeki ölçme-değerlendirme sistemi içerisinde öğrenciye not verme bu dersle ilgili olarak sadece özel yeteneğine bakılarak değil, bunun yanı sıra birçok etkene dayandırılarak yapılmaktadır. Bunun sonucunda öğrenci, sporla ilgili hiçbir yeteneğe sahip olmasa bile, Beden Eğitimi Dersinden yüksek not alabilmektedir. Mevcut uygulama ile alınan bu yüksek not ile de Spor Alan / Bölümüne gire- bilmektedir.
Diğer taraftan, Beden Eğitimi Dersleri okullarda öğrenciler tarafın- dan kolayca not alınabilecek. Çoğu zaman da böyle olmaktadır. Be- den eğitimi dersinden kolayca not alabilen öğrenci bu dersin uzantısı gibi algılanan Spor Alanı/Bölümüne girdiğinde orada da kolayca sınıf gecebileceğini düşünmektedir.
Kaynaklık eden derslerden Biyoloji dersine gelince, bu dersin Spor Alanı / Bölümü ile ne yönden ilişkilendirildiğine bakmak gerekir. Aslın- da İnter-disipliner bir alan olan Spor, birçok bilim dalı ile doğrudan ilişkili bulunmaktadır. Sadece Biyoloji ile ilişkilendirilmesi yeterli değil- dir.
Spor Alanları hususunda ilk uygulamalar ve yaklaşımlar, Spor A- lan Derslerinin kolay sınıf geçilebilecek dersler olarak algılanmasına neden olmuştur. Bu durum, kolayca sınıf geçmek isteyen başarısız öğrencilerin bu alanı seçmesine neden olurken, üniversite kazanmak düşüncesinde olan başarılı öğrencilerce,üniversite kazandırmaktan uzak dersler olarak algılanmış ve başarılı öğrenciler genelde bu alanı seçmemişlerdir (18).
Spor Alanları okullarda gerektiği gibi tanıtılamamıştır. Buna bağlı olarak birçok okulda bu alanlar açılamamıştır. Açılabilenler ise, diğer alanlara puanı tutmayan kolay sınıf geçmek isteyen öğrencilerin geldi- ği alanlar olmuştur. Bunun sonucu olarak mevcut yöneltme yaklaşımın oluşturduğu boşluklardan olacak ki, alanın gerektiği özel yeteneklere sahip olmadığı halde çok sayıda öğrencinin bu alana gelmesine ne- den olmuştur (16).
Ortaöğretim Kurumlarında Spor / Alan Bölümleri ile ilgili So- runları 5 (Beş) Ana Başlık Altında İncelemek mümkündür. Bunlar: 1. Spor Alan / Bölümlerinin Altyapısı İle İlgili Sorunlar
2. Spor Alan Bölümlerine Yöneltme / Yönlendirme İle İlgili sorun- lar
3. Spor Alan / Bölümleri Öğretim Programları ve Ders İçerikleri İle İlgili Sorular
4. Spor Alan / Bölümlerinin Öğretim Elemanı Temini İle İlgili So- runlar
5. Spor Alan / Bölüm Mezunlarının İlgili Yükseköğretim Program- larına Girişleri İle İlgili Sorunlardır.
Bu sorunlara kısaca değinmek istiyoruz.
1. Spor Alan / Bölümlerinin altyapısı ile ilgili sorunlar:
Okullarda saha, tesis, spor salonu, araç gereç vb. altyapı tesis- lerinin olmayışı veya yetersiz oluşu Spor Alan / Bölümlerinin açılması- nı olumsuz etkilemiştir. Buna bağlı olarak birçok okulda Spor Alanı açılamamış, altyapıdan yoksun açılanlarda da nitelikli eğitim verile- memiştir.
2. Spor Alan / Bölümlerine Yöneltme / Yönlendirme ile ilgili Sorunlar:
Spor Alan / Bölümlerine girişte karşılaşılan en önemli sorunlardan biri yöneltme / yönlendirme ile ilgilidir. Yöneltme / yönlendirme ile ilgili olarak yapılması gereken mevzuat düzenlemeleri yanı sıra okul idare- lerinin, rehberlik servislerinin ve Beden Eğitimi Öğretmenleri ve diğer öğretmenlerin yapmaları gereken işler vardır. Bunlar;
a) Alanlara yöneltmede “öğrenci ve velisinin görüşü alınarak”
ilgili müdür yardımcısı, sınıf öğretmeni ve rehber öğretmen tarafından
yönlendirmenin yapılması öngörülmektedir. Ancak, Spor Alan / Bölüm- leri çok yeni olduğundan bu bölümler öğrenci ve velisi tarafından henüz iyi tanınmadığını düşünüyoruz.
Yapılan bazı çalışmalar, alanlara yöneltmede okul yöneticileri, sı- nıf öğretmeni ve rehberlik servisinin direkt etkisinin çok düşük olduğu- nu, buna karşılık öğrenci ve velisinin görüşünün etkisinin oldukça yüksek olduğunu göstermektedir (2).
b) Mevzuat düzenlemeleri ile ilgili sorunlardır. Yöneltmede sadece
kaynaklık eden derslere bakılarak değil özel bir yetenek gerektiren alan olarak ‘’Özel Yetenek Sınavı’’ nı da içine alan mevzuat düzen- lemelerinin yapılmasıdır.
3. Spor Alan / Bölümleri Öğretim Programları ve Ders İçerikle- ri İle İlgili Sorunlar:
Spor Alan / Bölümlerinde, alan derslerinden Spor Dersi 10 uncu ve 11 inci sınıflarda iki yıllık öğretim süresi içerisinde uygulanabilecek kendine özgü bir öğretim programı yoktur. Halen uygulanan program- lar 3 yıllık Beden Eğitimi ve Spor Liseleri Öğretim Programları’dır.
Spor Dersinde öğrencilerin branş seçmeleri hususunda bazı belir- sizlikler vardır. Bunlar, seçme işleminin nasıl olması gerektiği, kaç branş seçilebileceği, branş açılabilmesi için o branşı seçen öğrenci sayısının ne kadar olması gerektiği, vb. soruların cevapları henüz verilmiş değildir.
Spor Alan / Bölümleri Alan Seçmeli dersleri başlığı altında yer alan
Antrenman Bilgisi, Spor ve Beslenme, Spor Yönetimi ve Organi- zasyon, İnsan Anatomisi, Spor Psikolojisi ve Halk Oyunları dersle-
ri, Spor Alan Bölümleri seçmeli dersleri arasında yer almaktadır. Bu dersler idarece seçilip programa alınması durumunda okutulabilmek- tedir. Yukarıda isimleri geçen derslerin izlenebilecek bir ders kitabı mevcut değildir. Bu derslerin öğretim programlarının hangi konulardan ibaret olduğu da bilinmektedir.
4. Spor Alan / Bölümlerinin Öğretmen Temini İle İlgili Sorun- lar:
Spor Alan / Bölümü açılacak okullarda öğretim kadrosunun yeterli olup olmadığına da bakmak lazımdır. Özellikle Spor Dersinde branşla- ra girecek, söz konusu seçilen dallarda uzmanlık alanı olan beden eğitimi öğretmenlerine ihtiyaç olacaktır. Diğer alan seçmeli derslerini verebilecek öğretmenlere gerek vardır.
5. Spor Alan / Bölüm Mezunlarının İlgili Yükseköğretim Programlarına Girişleri İle İlgili Sorunlar:
Spor Alan / Bölümleri mezunları da, diğer alanların öğrencileri gibi ilgili yüksek öğretim programlarına girişte elde ettikleri avantajlardan yararlanmayı doğal olarak düşünürler. Bu durum spor Alanı çıkışlı öğrencilere farklı katsayı, ve ek puan uygulaması olarak ifade edilebi- len avantajlar sağlanabilir.
IV. SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç:
- Mevcut durumda, Ortaöğretim kurumlarında Spor Alan / Bölüm- lerine yöneltme / yönlendirmede ciddi aksaklıklar gözlenmiştir. Bu hususta araştırmaların tespit ettiği yeni düzenlemelere ihtiyaç vardır. Mevzuatta yapılabilecek değişiklikler ile mutlaka bir Özel Yetenek
Sınavı yapılması şartı getirilmelidir. Alan dersleri ve alan seçmeli
derslerinin ders kitabı hazırlanması ve diğer hususlarda mevzuat düzenlemelerine ihtiyaç duyulmaktadır.
- Spor Alan / Bölümleri Üniversitelerin beklentilerine cevap ver- mekten uzaktır. Bugünkü durumda Spor Alan / Bölüm mezunlarının ilgili yükseköğretim programlarına girebilmeleri de hayli zordur. Bu yargıya ilgili yükseköğretim programlarında halen okumakta olan Spor Alan / Bölümü çıkışlarının sayısına bakarak da varabilmek mümkün- dür.
Öneriler:
1. Spor Alan / Bölümlerine giriş için her özel yetenek gerektiren
alana girişte olduğu gibi Özel Yetenek Sınavı yapılmalıdır.
2. Spor inter-disipliner bir alandır. Sadece uygulama alanı gibi
algılanan Spor Alanı / Bölümü ifadesi yerine, anlamına daha uygun olabilecek “Spor Bilimleri Alanı” ifadesinin kullanılması uygun ola-
caktır. Bu ifade gerekli olan imaj değişikliği yönünde önemli bir adım olabilir.
3. Spor Alan / Bölümlerinde uygulanan Spor Derslerinde mutlaka
branşlaşma olmalıdır. Öğrenci istediği branşı seçebilmeli ve seçtiği branşta ağırlıklı öğretim görebilmelidir.
4. Spor Alan / Bölümlerinin açılabilmesi için altyapı şartı (saha, te-
sis, salon vb. ) aranmalıdır.
5. Alan Seçmeli Dersleri arasında yer alan Antrenman Bilgisi, Spor ve Beslenme, Spor Yönetimi ve Organizasyon, İnsan Ana- tomisi, Spor Psikolojisi ve Halk Oyunları dersleri öğretim program-
ları ve ders kitabı hazırlanmalıdır. Bu dersler alan dersleri kapsamına alınmalıdır.
6. Alan derslerinden Spor Dersi öğretim programları, iki yıllık Spor
Alan / Bölümü öğretim süresine göre hazırlanmalıdır.
7. Spor Alan / Bölümlerine yönlendirme ve seçme öncesinde okul
idaresi, sınıf öğretmeni ve rehberlik servislerince öğrenci ve veliler nezdinde alanın tanıtılması sağlanmalıdır.
8. Spor Alan / Bölüm mezunlarının ilgili yükseköğretim programla-
rına girişte diğer alan / bölüm mezunlarında olduğu gibi, alan dışından olanlarla, ilgili alandan gelenler arasındaki farkı sağlayacak katsayı uygulanmalıdır.
9. Alan derslerinden Spor Dersi branşları ile alan seçmeli ders- leri içinde yer alan yukarıda ifade edilen derslerin gerektirdiği uzman eğitimci temini hususuna açıklık getirilmesi, ilgili düzenlemelerin
yapılması.
KAYNAKLAR
1. BİLGEN, H. N. Çağdaş ve Demokratik Eğitim, Ders Geçme
Kredi Uygulaması. Milli Eğitimi Basımevi, s. 108, İstanbul,1993.
2. DOĞAN,İ., “Liselerde Alan Seçmeli Program Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme” (Ankara İl Merkezlerindeki Liseler Örneği)
Milli Eğitim Yaz, MEB Yayınları: 3865, 171, Ankara,2003.
3. ERGİT, Ş. Milli Eğitimle İlgili Mevzuat. Milli Eğitim Bakanlığı
Yayınlar Dairesi Başkanlığı, s. 171, Ankara, 1998.
4. KURT,İ., Beden Eğitimi Öğretmeni Yetiştirme Programları- nın Değerlendirilmesi. III. Ulusal Deden Eğitimi ve Spor Sempozyumu, s.,
5, Ankara, 1996.
5. KURT, İ Öğretimde Olimpik Spor Dallarının Öğretim Prog- ramları Üzerine Bir Araştırma, s. 12 Samsun,1997.
6. KURT, İ Ortaöğretimde Spor Alan / Bölümleri üzerine Bir İnce-
leme Turhal, Tokat,1998.
7. MEB. TTK. Başkanlığı Öğretman Yetiştirmede Koordinasyon.
s. 388,Ankara,1992.
8. MEB. TTK Başkanlığı, Ders Geçme ve Kredi uygulamasına i-
lişkin Program Kılavuzu s. 292.
9. MEB. 17 Haziran 1996 gün ve 2455 sayılı T. D. s. 318.
10. MEB. 17 Temmuz 1996 gün ve 22701 sayılı R. Gazete s. 15.
11. MEB. Beden Eğitimi ve Spor Liseleri Öğretim Programları,
Milli Eğitim Basımevi, Ankara,1995.
12. MEB. TTK Başkanlığı 1. 10. 1987 Tarih ve 167 Sayılı Kara-
rı,1995.
13. MEB. 17 Haziran 1996 gün ve 2455 sayılı T. D. aynı, s. 318.
14. MEB. 15 Ocak 1996 gün ve 2447 sayılı Tebliğler Dergisi s. 18.
15. MEB. Eylül 1997 tarih ve 2480 sayılı Tebliğler Dergisi, s. 515.
16. MEB. Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Sınıf Geçme Yönetme- liği Değişikliği,sayı: 24162 R. Gazete s. 15, 6 Eylül 2000.
17. RUSSEL, B., Eğitim Üzerine. Say yayınları, 3. Baskı (Türkçesi:
Nail Bezel) s. 185 İstanbul,1996.
18. TİRYAKİ, M. Ş. ve Aile “Liselerde Ders Geçme ve Kredi Uy- gulaması Üzerine Bir İnceleme” Eğitim Kurumlarında Beden Eğit. ve
Spor Ü. Ulusal Sempozyum M. E. Basımevi s. 313, Ankara, 1993.
P-259