ÇEKEN, R*. ; TEZCAN, R**. ; *İzmir, Menemen Tevfik Fikret İlköğretim Okulu ** Gazi Üniversitesi İlköğretim Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı ÖZET: İlköğretim fen ünitelerinin yeni anlayışla okullarda uygulan- dığı şu yıllarda, derslerin birbiri ile olan ilişkisi büyük önem taşımakta- dır. Bu nedenle fen derslerinin uygulamalı derslerden olan Beden Eğitimi dersi ile yakın ilişkisini, farklı boyutları ile ortaya koymak ge- rekmektedir. Bu çalışmada, her iki dersin kazanımlarının ilişkisi ince- lenmiş, bu incelemenin sonucunda, hem fen eğitimcilerine, hem de beden eğitimi öğretmenlerine yönelik olarak veriler ortaya konulmuş- tur. Gruplama ve karşılaştırmalar, sekiz farklı zeka/yetenek alanlarına göre yapılmıştır. Bu bağlantıların özelliklerin göre eğitimcilere öneriler- de bulunulmuştur.
ANAHTAR KELİMELER: aktif eğitim, fen eğitimi, fen ve beden eğitimi, yapısalcılık, basit fen aktiviteleri, öğretim programları
GİRİŞ: İlköğretim çağı öğrencileri, okullarda çoğu bilgiler ile ilk kez karşılaşmaktadır. Bu nedenle uygulanan sınıf içi, sınıf dışı aktivitelerin, onların yaş, ilgi ve algı düzeylerine ne derece uygun olduğu, eğitimci- lerin araştırmalarına konu olmaktadır. Bireyin, gelişim dönemlerine uygun eğitici aktivitelerin geliştirilmesi, bir öğretmen için de önem taşımaktadır.
Bireyin gelişimi, fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal alanlarda bir bütün olarak ilerler (1). Bu yaklaşıma göre çocukların yetiştirilmesinde, yaşantılar arasındaki bağlantılara her zaman önem verilmesi gerekir. Örneğin fiziksel gelişim (kas gelişimi), bireyin hareketi ile ilgilidir. Rahat hareket edebilen bireyin sosyal gelişimi de bundan olumlu olarak etkilenir. Hareket ile ilgili beceriler, çocukların çevreyi tanıması- nı sağlar. Bu durum, onların zihin ve dil gelişimine de katkıda bulunur. Gündelik yaşamda arkadaş grubuna uyamayan, bu nedenle arkadaş- ları tarafından kabul görmeyen çocuklarda, kendini küçük görme duygusu gelişir. Bu durum, çocuğun var olan bazı yeteneklerinin gizli kalıp gelişememesine neden olur.
Piaget’in bilişsel gelişim dönemlerinden 7-11 yaş arasını kapsayan somut işlemler dönemi, çocuklarda bazı kavramların oluşturulması için etkili ve anlamlı öğrenmenin sağlanması gereken bir dönemdir. Uzun- luk, yükseklik, hacim ile ilgili kavramlar bu dönemde gelişir. 12-15 yaş arasını kapsayan soyut işlemler dönemi, ergenin yetişkine benzer düşünce sürecini yaşadığı bir dönemdir. Somut ve soyut işlemler dönemi, Türkiye’de ilköğretim çağı çocuklarını kapsamaktadır.
Somut işlemler döneminde gerçekleştirilen eğitsel etkinliklerin, öğ- rencilerin sonraki öğrenmelerini derinden etkilediği bir gerçektir. Öğ- rencinin gerçekleştirdiği bazı aktivitelerin hayat boyu unutulmaması, bazılarının yanlış kavramalara neden olması, bazı uygulamaların zihinde anlamlı bir iz bırakmaması, son yıllarda eğitim araştırmaların- da sık sık ortaya konulmakta olan bir gerçektir.
Bilgi, kavram, olgu ve genellemelerin öğrencilerde kalıcı iz bırak- ması, bireyin gelecek yaşamında karşılaştığı durumlarla anlamlı bir bütün oluşturması için, derslerin öğretim teknikleri yeniden sorgulanır hale gelmiştir. Yapısalcı eğitim anlayışının uygulanmaya başlandığı Türk eğitim sisteminde, bireyin farklı zeka alanlarının olabileceği gerçeğine göre bir dönüşüm yaşanmaktadır. Bu yeni eğitim anlayışın- da, öğrenci merkezli aktivite uygulamaları yer almaktadır.
Ancak bu dönüşüm sürecinde, derslerin birbiri ile ilişkisiz etkinlik yığınlarına dönüşmesini engellemek gerekir. Bu kapsamda, her dersin kendi öğrenme alanları arasında bir bütünlük oluşturmasının yanında, farklı derslerin birbiri ile bağlantısının ortaya konulması gerektir. Gerek öğretmenler, gerekse öğrenciler, uygulanan etkinliklerle, diğer dersler arasında bilgi transferi yapabilmelidir.
Beden Eğitimi dersindeki çoğu uygulamalar, dersler arasında bilgi transferine olanak sağlayabilecek niteliktedir. Bedensel yeteneklerini kullanarak uygulamalı eğitim gören öğrencilerin bazı yetenek alanları,
bu süreçte doğal olarak gelişmektedir. Örneğin, somut işlemler basamağında gelişen uzunluk, alan ve hacim gibi kavramların, 4. ve 5. sınıf Beden Eğitimi derslerinde temeli atılabilir.
Fen konuları ile ilgili olarak hız, hareket, ivme, kuvvet, beslenme ve bazı vücut sistemleri, Beden Eğitimi derslerinde uygulama konusu olabilmektedir. Bu durum, Beden Eğitimi dersini, fen konuları ile ilişkili hale getirmektedir. Benzer ilişki müzik, matematik, sosyal ve Türkçe konuları arasında da olabilmektedir.
Kinestetik zeka alanında öğrenme yeteneği üst düzeyde olan öğ- renciler, bedensel olarak aktivitelerde yer almak isterler. Eğitimde uygulamaya dönük yöntem ve tekniklerin, etkili eğitim-öğretim çalış- malarına katkı sağladığı araştırmacılarda ortaya konulmuştur. Fen ve Beden Eğitimi dersleri, okullarda uygulama boyutu çok geniş olan, etkili öğrenme ve eğitimin yapılabileceğini gösteren iki derstir. Fen ünitelerine konu olan çoğu kavramın, Beden Eğitimi ünitelerinde uygu- lamaya dönüştürülebilmesi, öğrenme ve etkili eğitim için eşsiz bir fırsat olarak değerlendirilebilir. Anatomi, fizyoloji, hareket ve kuvvet gibi öğrenme alanları ile bağlantı kurulabilecek özellikteki spor üniteleri, bilgi transferinin etkili olarak yapılabilmesine olanak sağlayabilir.
YÖNTEM: Bu çalışma, literatür araştırması, inceleme, sonuçlar üzerinden karşılaştırmalı bazı çıkarımların ortaya konulması şeklinde gerçekleştirilmiştir. İnceleme amacı ile, 2006-2007 eğitim-öğretim yılında, ilköğretim okullarının 4., 5., 6. 7. ve 8. sınıflarda uygulanacak olan Fen ve Teknoloji dersi ile Beden Eğitimi dersi öğretim programla- rının, amaç ve kazanımları taranmış; kazanımlar, her iki dersin ilişkili olan ünite ve öğrenme alanlarına göre gruplanmış, ilişkilendirebilecek kazanımlar ile bağlantısı kurulabilen kazanımlar tespit edilmiştir.
İlişki saptamasında çoklu zeka ve yetenek alanları dikkate alın- mıştır. Buna göre, beden eğitimi dersinin amaç boyutunda ilişkili oldu- ğu alanlar, fen, matematik, geometri, resim, müzik, sosyal ve ifade becerisi gelişim alanları olarak belirlenmiştir.
Tablo-1: Zeka Alanları (2)
Adı Beceriler
Sözel-Dilsel Zeka Dil becerileri ile öğrenirler.
Müzik-Ritmik Zeka Müzikle ilgili duyarlı hassas bir bedene sahiptirler.
Mantık-Matematik
Zeka Sebep sonuç ilişkisi kurarak öğrenebilirler. Uzamsal-Görsel
Zeka Dış dünyaya zihinlerinde farklı yorumlar getirebilir. Bedensel Kinestetik
Zeka Bedensel yeteneklerini isteyerek ve heye-canla kullanır. İçsel Zeka Başkasını iyi anlayabilir.
Sosyal Zeka Başkalarıyla çalışabilir. Doğacı Zeka Doğayı sever ve korur.
Zeka alanlarına göre Beden Eğitimi dersinin Fen, Matematik, Mü- zik, Sosyal ve Türkçe dersleri ile ilişkisi taranmıştır. Bu tarama sonu- cunda dersin, diğer derslerle ilişkili amaç sayıları şu şekilde tespit edilmiştir.
Tablo-2 Beden Eğitimi Dersinin Diğer Derslerle İlişkili Amaç Sayıları
4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf 8. Sınıf Fen 10 10 13 12 13 Matematik 5 10 14 22 26 Müzik 5 6 10 14 7 Sosyal 11 19 23 14 21 Türkçe 0 0 9 10 9
İlişkili Amaç Toplamı 31 45 69 72 76
Toplam Amaç Sayısı 23 32 95 100 109
Bu ilişkiler saptanırken, derslerin özelliğine göre, uygulamalı aktivi- teler ile diğer derslerde öğrencilere kazandırılması hedeflenen temel beceriler birlikte ele alınmıştır. Buna göre, fen konuları ile Beden Eğitimi dersinin ilişkisi ortaya konulurken, dış ortamda uygulanan aktivitelerin sınıf içinde kavram öğretimine destek olabilmesi dikkate alınmıştır. Fen konuları ile Beden Eğitimi dersinin ilişkili amaçları sınıflara göre tespit edilmiştir.
Tablo-3 4. 5. 6. 7. ve 8. Sınıf Beden Eğitimi Dersi Amaçları İle Fen Konularının İlişkisi Amaçlar Dış Ortam Uygulaması İlişkili Fen Konuları Koşularla ilgili koordinasyonu
geliştirebilme Koşu Çeşitleri Dünyanın Hare-keti Koşularda sürat ve çabukluğu
arttırabilme Hız Koşuları Hareket,Yol, İvme Hız, Serbest hareketlerle kas ve
eklemleri çalıştırabilme Isınma Hare-ketleri Kemik ve Kas Yer hareketleri ile ilgili temel
beceriler elde edebilme Kültür Fizik Hareketleri Basit Makineler Sağlığını koruyabilme Sağlık Bilgisi Beslenme Temiz hava ve güneşten faydala-
nabilme Isınma Hare-ketleri Solunum, Foto-sentez Hareketleri ile kendine güven
duygusu geliştirebilme Eğitsel Oyun-lar Hareket Sistemi Hava koşullarına göre giyinebilme Sağlık-Spor
Bilgisi Büyüme, Gelişme Koşularla ilgili dayanıklılığı gelişti-
rebilme Koşu Çeşitleri Hareket,Yol, İvme Hız, Atlamalarda sürat ve çabukluğu
geliştirebilme Atlama, Sıç-rama Kuvvetin Özellik-leri Kazalara karşı gereken önlemleri
alabilme Sağlık Bilgisi İnsan Vücudu Aletli jimnastik ile ilgili koordinas-
yonu geliştirebilme Kasa-Denge Hareketleri Hareket Sistemi 4. 5. 6. 7. ve 8. sınıf Beden Eğitimi dersinde öğrenciler, uygulamalı dış ortam aktiviteleri ile Ay ve Dünya’nın hareketi, hareket, hız, destek ve hareket sistemi, solunum, fotosentez reaksiyonları, kuvvetin özellik- leri, beslenme, basit makinelerde denge konuları ile bağlantı kurma olanağına sahiptirler.
SONUÇ VE ÖNERİLER: Beden Eğitimi dersi uygulamaları, öğ- rencilerde bazı kavramların temellerinin atılmasını sağlayabilmektedir. Özellikle fen kavramlarının bu derste gerçekleştirilen bazı uygulama- larla doğrudan ilişkisi olduğu belirlenmiştir. Buna göre fen öğretmenle- ri, eğitim öğretim çalışmalarında, bu dersle ilgili bilgi transferini gerçek- leştirmelidirler.
Bilgi transferi beden eğitimi öğretmenleri tarafından da gerçekleşti- rilmelidir. Dersin uygulamalı özelliğini ortadan kaldırmayacak bazı kavram açıklamaları öğrencilere aktarılabilir. Bu durum beden eğitimi dersini, ağırlıklı olarak diğer derslerle ilgili kavramların öğretildiği bir ders haline getirmemelidir.
Özellikle fen öğretmenleri ve öğrencileri için, Beden Eğitimi dersi uygulamaları, fen derslerinde, üzerinde durmaya değer hazır aktivite- lerdir. Öğretmenler, bu sınıf dışı aktiviteleri, fen konuları için birer aktivite kaynağı olarak değerlendirmelidir.
Beden Eğitimi dersinin amaçları, müzik, matematik, resim, sosyal ve dil becerilerinin gelişimi ile de ilgilidir. Öğretmenler, okullarda bu alanda koordineli bir şekilde eğitim öğretim çalışmalarını yürütmelidir.
Milli Eğitim Bakanlığı’nın 2552 sayılı Tebliğler Dergisi’nde yayım- lanan yöneltme yönergesine göre, Beden Eğitimi öğretmenlerinden, öğrencilerin orta öğrenim kurumlarına yönlendirilmesinde, yalnız içsel ve kinestetik zeka alanlarını değerlendirmeleri istenmektedir (3). Oysa bu çalışma ile Beden Eğitimi dersinin, mantık-matematiksel, sözel- dilsel, görsel-uzamsal, müzik-ritmik zeka/yetenek alanları ile de ilgili olduğu ortaya konulmuştur. Bu verilere göre beden eğitimi öğretmen- leri yöneltme yönergelerinin mantık-matematiksel, sözel-dilsel, görsel- uzamsal, müzik-ritmik zeka alanlarını da değerlendirmeleri sağlanma- lıdır.
KAYNAKÇA
1. Fidan, E., G. Ülgen. Çocuk Gelişimi, 32,2003.
2. Manner, B. Learning Styles and Multiple Intelligences in Students, Journal Of College Science Teaching, 390-393,2001.
3. Tebliğler Dergisi. Yöneltme Yönergesi, T. C. Milli Eğitim Bakan- lığı Tebliğler Dergisi,66, 538-567: 2003
P-281