BASKETBOLCÜLERİN SEÇİLEN FİZİKSEL
ÖZELLİKLERİ VE KAYGI DÜZEYLERİNİN ANALİZİ
*Gülen VURAL** Mahmut KAHVECİ ***Kenan SİVRİKAYA ***** Hamza SİVRİKAYA *Adnan Menderes Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekoku-
lu, AYDIN. ** Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, KOCAELİ *** Kocaeli Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, KOCAELİ **** Beden Eğitimi Öğretmeni, Trabzon ÖZET
Bu çalışmanın amacı Denizli'de yapılan Üniversiteler Bölgesel İ- kinci Lig Basketbol grup birinciliğine katılan Pamukkale Üniversitesi (Denizli), Adnan Menderes Üniversitesi (Aydın) ve Süleyman Demirel Üniversitesi (Isparta) takımlarını oluşturan bayan sporcuların seçilen fiziksel özellikleri ve kaygı düzeylerinin analiz edilmesidir. Elde edilen verilerin istatistik analizlerinde SPSS programı kullanılmıştır.
Elde edilen verilerin istatistik analizleri sonucunda takımlar arasın- da anlamlı farklılıklar bulunmamıştır. Değerlendirmeye alınan para- metrelerden durumluluk kaygı ile yaş, boy ile kilo arasında pozitif; durumluluk ve sürekli kaygı ile kilo ve yaş ile boy arasında negatif korelasyon bulunmuştur.
Elde edilen sonuçlara göre turnuvaya katılan bayan basketbolcü- lerin yarışma kaygısını yoğun bir şekilde yaşamadıkları, kendi fiziksel özelliklerinden olumsuz yönde etkilendikleri sonucuna varılmıştır.
GİRİŞ
Sporda başarıya ulaşmak ve zirvede kalmak için farklı faktörlerin kontrol altına alınmasına ihtiyaç duyulur. Uluslararası düzeydeki spor- tif yarışmalarda kendini kanıtlamış olan ülkelerin başarılarının altında, sporun alt yapısına verdikleri önem ve bilimsel testlerin sonuçlarına göre hazırlanmış programlar yatmaktadır (Sivrikaya, 1998).
Kaygı, kökenini bireyin çocukluk yaşantılarından alır. Bu yaşantı- lar, çocuğun ana babası, yakın arkadaşları ve öğretmenleri ile olan ilişkilerinden kaynaklanır. Kaygı, çocuğun çevresinde kaygılı insanların varlığı ile gelişir. Çocukluğu izleyen ergenlik döneminde de ana baba yada diğer yetişkinlerin tutumları kaygı düzeyini etkilerler (Gençtan, 1984).
Son yıllarda basketbolcülerin fiziksel özellikleri ve basketbol oyunu sırasındaki hareketlerinin dinamik unsurları tespit edilerek, üst düzey performansın ölçütlerinin belirlenmesi ve buna uygun fiziksel yapının ortaya konması ile ilgili bazı uluslararası çalışmalar yapılmıştır.
Psikolojik açıdan sportif performansı etkileyen önemli faktörlerden biri olan kaygı, bireyin günlük yaşantısını, kişiler arası ilişkilerini, sos- yal etkinliklerini ve öğrenimini etkilemektedir. Bireyin, kendine güvenini kolaylıkla yitirmesi, başarısızlıklar karşısında kırılması, güdüsünü kaybetmesi, yetişkinlere son derece bağımlı olması, kendisinin başka- ları tarafından eleştirilmesine tahammül edememesi gibi durumlar yaşadığı kaygının sonucu olabilir.
Morgan (1977) kaygıya, kısaca psikologlar korku terimini, korku nedeninin bilindiği haller için kullanırlar, biz korkutanın ne olduğunu biliriz. Diğer yandan kaygı sorunun ne olduğu bilinmeksizin duyulan belli belirsiz korkudur şeklinde açıklık getirmektedir.
Hangi ortamın hangi tür kaygı yaratacağı bir kültürden diğerine farklı olabilir. Ancak tüm toplumlar için geçerli bazı genellemeler yap- mak olanağı vardır. Bu genellemeler, kaygı duygusunun ortaya çık-
masına yol açan ortamlardaki bazı ortak yönleri belirtir (Cüceloğlu, 1996).
Sportif aktivitelere yönelen gençlerin, ilgilendikleri spor dalıyla ilgili gelişimi sırasında öğrenmesi gereken temel tekniklerin kavranmasında bir süre sonra bıkkınlık, başarısızlık korkusu, kaygı ve stres gibi ne- denlerle olaydan uzaklaştıkları veya potansiyellerini açığa çıkarama- dıkları kolayca gözlemlenebilmektedir.
Yarışma öncesi kaygıyla ilgili, ikinci olarak, Cox şunu ileri sürmek- tedir, “Skydiving yapanlar ve elit güreşçilerle yapılan araştırmalar kaygının ters V şeklinde biçimlendiğini ortaya koymaktadır”. Fenz, Gold ve arkadaşlarının yapmış olduğu araştırmalar bunu doğrulamak- tadır.
Diğer sporcular gibi basketbolcülerinde bu kaygıyı yaşamaları el- bette ki performanslarını etkileyebilecek ve müsabaka verimlerini düşürebilecektir. Uyarılmışlık hali ve kaygı düzeylerinin düşürülmesi de müsabaka performanslarını olumlu yönde etkileyebilecektir.
Buna rağmen, genellikle olumsuz bir duygu olarak bilinen ve kabul edilen kaygı, belli koşullarda bireyin yaşamını olumlu yönde etkileye- bilmekte ve okul başarısı için bir ön şart olabilmektedir. Çalışmalardan çıkarılan örnekler orta derecede kaygının öğrenmeyi ve yeni yaşam koşullarına uyum yapmayı kolaylaştırdığını göstermiştir. Ancak, kaygı- nın yüksek düzeyde hissedilmesi, hem kişinin sosyal uyumunu ve kişiler arası ilişkilerini hem de okul başarısını olumsuz yönde etkile- mektedir.
MATERYAL VE YÖNTEM
Bu çalışmanın verileri Denizli’de yapılan Üniversiteler Bölgesel İkinci Lig grup birinciliğine katılan Pamukkale Üniversitesi (Denizli), Adnan Menderes Üniversitesi (Aydın) ve Süleyman Demirel Üniversi- tesi (Isparta) takımlarını oluşturan kız sporcular üzerinde yapılan ölçümler ve müsabakalardan bir saat önce uygulanan Durumluluk ve müsabakalardan dört saat sonra uygulanan Sürekli Kaygı envanterle- rinin kullanılması ile elde edilmiştir. Denekler 0. l kilo grama kadar hassas bir kantarda çıplak ayakla sadece forma ve şort giydirilerek ölçüldü. Uzunluk ölçümü ise, kantarda sabit olarak bulunan metal çubuğa denek dik bir pozisyonda durdurularak ölçüldü. Çubuk deneğin kafasının üzerine gelecek şekilde ayarlanarak ve uzunluk metal çubu- ğun üzerinde 0. 5cm hassasiyette okundu.
Kaygı ile ilgili verilerin toplanmasında Spielberger’in Durumluluk ve Sürekli Kaygı Envanteri kullanılmıştır. Envanterlerde üçten fazla cevaplanmamış soru ile karşılaşıldığında o basketbolcünün envanteri geçersiz sayılmıştır.
Çalışmamızın istatistiksel analizleri SPSS 7,5 paket programı ile yapılmıştır. Değerler aritmetik ortalama, standard sapma, minimum ve maksimum olarak sunulmuştur. Antrenman yaşı, boy uzunluğu, vücut ağırlığı, Durumluluk kaygı (TX1) ve Sürekli Kaygı (TX2) parametreleri- ni test etmek için Kruskal-Wallis varyans analizi kullanılmıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Bu araştırmada elde edilen verilerin tanımlayıcı istatistik sonuçları tablo: 1 de verilmiştir.
Tablo: 1 Bayan Basketbolcülerin Aritmetik Ortalama, Standart Sapma, Minimum ve Maksimum Değerleri. TAKIMLAR VE PARAMETRELER N ART. ORT ve S. S. MİN. - MAX
BOY 12 170. 1±4. 9 160-176 YAŞ 12 19. 2±1. 7 16-22 KİLO 12 56. 8±4. 4 48-66 DUR-KAY 12 36. 5±10. 2 25-53 SÜR-KAY 12 40. 1±8. 9 24-57 PAMUKKALE ÜNVİVERSİTESİ ANT. YAŞ 12 5. 9±2. 8 1-10 BOY 10 168. 9±6. 6 159-176 YAŞ 10 19. 6±2. 1 17-23 KİLO 10 55. 6±3. 2 52-62 DUR-KAY 10 36. 1±5. 4 27-42 SÜR-KAY 10 41. 1±4. 6 34-50 ADNAN MENDERES ÜNVİVERSİTESİ ANT. YAŞ 10 4. 6±3. 2 1-11 BOY 7 170. 4±4. 7 164-179 YAŞ 7 19. 6±0. 8 19-21 KİLO 7 56. 1±6. 5 50-65 DUR-KAY 7 44. 4±13. 7 29-64 SÜR-KAY 7 40. 7±4. 3 35-47 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNVİVERSİTESİ ANT. YAŞ 7 4. 8±4. 0 2-12 BOY 29 169. 8±5. 4 159-179 YAŞ 29 19. 4±1. 6 16-23 KİLO 29 56. 2±4. 5 48-66 DUR-KAY 29 38. 3±10. 1 25-64 SÜR-KAY 29 40. 6±6. 5 24-57 TÜM SPORCULAR ANT. YAŞ 29 5. 2±3. 2 1-12
Tablo 1: de görüldüğü gibi elde edilen verilerin istatistik analizleri sonucunda sporcuların; boy ortalamaları 169. 8±5. 4, yaş ortalamaları 19. 4±1. 6, kilo ortalamaları 56. 2±4. 5, durumluluk kaygı puanı orta- lamaları 38. 3±10. 1, sürekli kaygı puanı ortalamaları 40. 6±6. 5 ve antrenman yaşı ortalamaları 5. 2±3. 2 olarak bulunmuştur.
Tablo: 2 Takımların Seçilen Değerlerine İlişkin İstatistik Sonuçlar.
PARAMETRELER S. D. F HESAP ANLAMLILIK ANTRENMAN YAŞI 2 ,174 P>0,05 BOY 2 ,074 P>0,05 YAŞ 2 ,872 P>0,05 KILO 2 ,273 P>0,05 DURUMLULUK KAYGI 2 ,937 P>0,05 SÜREKLİ KAYGI 2 ,077 P>0,05
Tablo 2’de görüldüğü gibi turnuvaya katılan takımları oluşturan sporcuların ölçülen parametreleri arasında 0,05 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmamıştır. Boy ile kilo arasında bulunan pozitif korelasyon beklenen bir sonuçtur. Literatür bu iki fiziksel özelliğin bir birine bağlı olarak geliştiğini desteklemektedir. Durumluluk kaygı ile yaş arasında elde edilen pozitif korelasyonu ise sporcuların antrenman yaşlarının yanı sıra eğitim ve yaşam deneyimlerinin etkileri olarak açıklamak mümkündür.
Karşılaşma öncesi sporcular kaygı, korku ve heyecan içinde olurlar ve sporcular bunu fizyolojik, zihinsel, duygusal ve sosyal tepkilerinde yansıtırlar. Bir çok sporcu karşılaşma öncesi mide ağrısı hissedebilir, kafasında sürekli dönen negatif düşüncelere sahip olabilir ve sinirli davranışsal tepkiler gösterebilir (Konter, 1996).
Hangi biçimde yaşanırsa yaşansın kaygı ve buna eşlik eden çare- sizlik duyguları, günlük yaşamın sorumluluklarını üstlenebilmek için gerekli beceri geliştirememiş ve gerçek benliğine yabancılaşmış olma- nın belirtileridir. Bu becerilerden yoksun bir insan hazırlıklı olmadığı yarışmalı bir dünya içinde kendini güvensiz ve yetersiz hisseder. Esasen çocukluk yıllarından bu yana varolan hafif ve sürekli kaygılar, günlük yaşamda ortaya çıkan yeni durumların yarattığı ek zorlanmalar karşısında yoğunlaşabilir. Kaygılı insan genellikle çevresindekileri de bıktırdığı için aradığı sevgi ve destekten de yoksun kalır. Bu ise çare- sizliğinin ve esasen denetiminde güçlük çektiği olumsuz duygularının daha da pekiştirilmesine neden olur. Zaman zaman yaşadığı bazı olaylarda insanları gereğince sevemediğini fark edebilirse de bunu görmüş olmanın yarattığı suçluluk ve insanları yitirme paniği bu ger- çeği hızla bilincinden uzaklaştırmasına neden olur ya da insanları sevememesini haklı gösterecek gerekçeler bulur (Geçtan, 1999).
Yaşanan kaygının özellikleri açısından değerlendirildiğinde ise, mevcut takımları oluşturan sporcuların turnuva ortamında kendilerini güvende ve yaptıkları işten hoşnut hissettikleri sonucuna varmak mümkündür. Sporcuların kendilerine düşman bir ortamda yarıştıkları düşünüldüğünde, kaygı düzeylerini etkileyecek negatif durumlarla ilgili duygularını kontrol edebildikleri görülmektedir. Bu durumu destekleyen önemli bir etken olarakta takım arkadaşlığı gibi grupsal hareketi sağla- yan koşulların oluşmuş olabileceği de düşünülebilir.
Durumluluk ile sürekli kaygı; kilo, yaş ile boy arasında negatif ko- relasyon bulunmuştur. Elde edilen bu korelasyon değerleri dikkate alındığında durumluluk ve sürekli kaygının birbirlerini etkileyen yönle- rinin de kontrol edilebildiği düşünülebilir. Özellikle durumluluk kaygı, sürekli kaygı özelliği olan bireylerde yarışma ortamına bağlı olarak yükselmesi gereken bir özellik olarak değerlendirilirken, elde edilen bu sonuçların ışığı altınsa sporcuların bu turnuvada söz konusu ikilemi fazla yaşamadıkları görülmektedir.
Sonuç olarak turnuvaya katılan takımları oluşturan sporcuların turnuvaya, yarışma ortamında kendilerine güven duygularını etkileme- yecek ve yarışma kaygısını fazlaca hissetmeyecek kadar iyi bir mental hazırlık geçirdikleri sonucuna varmak mümkündür.
KAYNAKLAR
1 – ARKONAÇ, S., Psikoloji, Zihin Süreçleri Bilimi. Alfa Basım Yayım ve Dağıtım, İstanbul, 1993.
2 – BIRD, A. M., HORN, M. A., Cognitif Anxiety and Mental Errors in Sport. Journal of Sport & Exercise Psychology, 1990-12.
3 – BIRD, A. M., CRIPE, B. K., (Aktaran: BIRD, A. M., HORN, M. A., ) Cognitif Anxiety and Mental Errors in Sport. Journal of Sport & Exercise Psychology, 1990-12.
4 - COOK, M., Soccer Coaching and Management, EP Publishing Limited, Southhampton, 1982, s. 47-48.
5 - CÜCELOĞLU, D., İnsan ve Davranışı, Psikolojinin Temel Kav- ramları. 5. Baskı, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1994, s. 277, 321.
6 - Cüceloğlu D., (1996), İnsan ve davranışı, psikolojinin temel kavramları, İstanbul, Remzi kitabevi.
8- GENÇTAN, E., İnsan Olmak. Remzi Kitabevi. İstanbul, 1999..
9- KONTER, E., Sporda Stres ve Performans. 1996 İzmir.
10 KONTER, E., Spor Psikolojisi ve Futbol, Saray Medikal Yayın- cılık San. ve Tic. Ltd. Şti. İzmir, 1996, s. 3.
11 LIEBERT, R. M., MORRIS, L. W., (Aktaran: BIRD, A. M., HORN, M. A., ) Cognitif Anxiety and Mental Errors in Sport. Journal of Sport & Exercise Psychology, 1990-12.
12 MARTENS, R., Coaches Guide to Sport Psychology. Human Kinetics Publishers, Ilions, 1991.
13- MORGAN, T. C., Psikolojiye Giriş. Metaksan Ltd. Ankara, 1984. (Çeviri: Sirel Karakaş), 1977, s. 223.
14 ÖNER, N., Le Comte, A., Durumluluk-Sürekli Kaygı Envanteri El Kitabı, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, No. 333, İstanbul, 1983.
15 ÖNER, N., Durumluluk ve Sürekli Kaygı Envanterinin Toplum- larda Geçerliliği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Haçettepe Üniversi- tesi, Ankara, 1977, s. 1-14.
16 – SİVRİKAYA, K., Farklı Yaş KategorilerindekiErkek ve Bayan Hentbolcülerin Fiziksel Özelliklerti, Kaygı Düzeyleri ve Oyun Perfor- manslarının Analizi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. 1998, Ankara.
17 SPIELBERG, C. D., Thery And Research In Anxiety. Anxiety And Behavior. New York, Academic Press, 1966.
18 – SCHWARTZ, F. E., DAVIDSON, R. J., & GOLEMAN, D., (Aktaran: BIRD, A. M., HORN, M. A., ) Cognitif Anxiety and Mental Errors in Sport. Journal of Sport & Exercise Psychology, 1990-12.
P-294