ERSÖZ, G. *; ÇOBANOĞLU, G. **; TOK, S. *** * İzmir Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü ** Celal Bayar Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu *** Ege Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ÖZET
Bu araştırmanın amacı 2003-2004 sezonunda Türkiye 1. Erkeler Basketbol Liginde mücadele eden takımlarda, takım birlikteliğinin sezon sonu performansı açısından incelemektir. Çalışmanın örnekle- mini Türkiye Basketbol 1. Liginden yaşları 19-35 arasında değişen 62 erkek basketbolcu oluşturmaktadır. Ölçüm aracı olarak, Widmeyer ve ark. (1985) tarafından geliştirilen ve Morali (1994) tarafından Türkçeye uyarlanan “Takım Sporlarında Takım Birlikteliği Envanteri” kullanılmış, takımların başarı düzeyi için sezon sonu ligdeki sıralaması dikkate alınmıştır. Verilerin analizi için betimsel istatistikler ve tek yönlü varyans analizi kullanılmıştır. Daha başarılı takımlar ile diğer takımlar arasında Takım Sporlarında Takım Birlikteliği Envanteri toplam puanı ile Grup Bütünlüğü-Görev alt boyutu puanı açısından anlamlı bir fark gözlenmiştir.
Anahtar Sözcükler: Takım Birlikteliği, Performans, Grup ABSTRACT
In this study it was aimed to investigate the relationship between team cohesion and performance in professional male basketball teams competing at Türkiye I. Division Man Basketball League. Participants included total 65 male players ranging in age from 19 to 35 from 6 Türkiye I. Division Basketball League teams. In order to evaluate participants’ team cohesion level “The Measurement of Cohesion In Sport Team; The Group Environment Questionnaire” developed by Widmeyer et. al. (1985) and adopted in to Turkish By Moralı (1994) was used. One way ANOVA was used to analyse data. Significat differences were found among succesful and less successful teams’ “The Group Environment Questionnaire” total scores and questionnaire’s “group cohesion-task” subscale scores. Therefore it seems that group cohesion can be recognized one of the predictor of team success.
Key Words: Team Cohesion, Performance, Group GİRİŞ
Takım birlikteliği, bir grupta yer alan ortak amaçlara sahip insanla- rın bir arada olmaktan hoşlanmaları, grup halinde ve bireysel olarak görev ve sorumluluklarını bilmeleri, takımı çekici bulmaları ve takım halinde hareket etmekten zevk almaları konularını içerir. Takım birlik- teliği kelimesi genel anlamda “takımda birlik ne kadar fazlaysa başarı da o kadar fazladır” görüşünü üstü kapalı olarak taşımakla beraber bu konuda yapılan araştırmalarda negatif yönde ilişki olduğu, ilişki olma- dığı ve pozitif yönde ilişki olduğu şeklinde tezat bulgular elde edilmiş- tir. Örneğin Lenk (1969), olimpiyat ve dünya şampiyonu olan kürek takımının kuvvetli iç çatışmalarına rağmen başarılı olduklarını ortaya koymuştur. Lenk yaptığı araştırmada kürek takımlarının sosyometrik olarak takım birlikteliği düzeyini düşük bulmuştur. Fakat Klein ve Christensen (1969), üçe-üç basketbolda takım performansının takım birliği ile ilişkili olduğunu göstermiştir.
Takım birlikteliği konusu spor takımları, askeri gruplar, çalışma grupları gibi çeşitli gruplar üzerinde denenerek bu grupların başarıları- na etkisi araştırılmıştır. Mullen ve Copper (1994), psikolojideki çeşitli alt disiplinlerden (endüstriyel, spor, askeri, sosyal) gelen 49 çalışmayı inceledikleri meta-analizlerinde ortaya çıkan sonuçlar spor psikolojisi- ne çeşitli cevaplar sağlamıştır. Bu sonuçlara göre, takım birliği ile başarı arasındaki ilişki az olmasına rağmen olumludur ve spor dalının aktiflik derecesi (voleybol ile bowling arasındaki fark gibi) fark yaratan bir unsur değildir. Ayrıca gerçek gruplar, yapay gruplara göre birlik- başarı ilişkisi açısından daha güçlü etkiler yaşarlar ve spor takımları sporla ilgili olmayan diğer gerçek gruplara göre birlik-başarı arasındaki ilişkiyi daha fazla sergilerler. Mullen ve Copper’ (1994) a göre birlik ve başarının arasındaki ilişkinin en güçlü hissedildiği gruplar sırasıyla şöyledir: spor takımları, askeri gruplar, askeri olmayan gruplar. Daha önce belirtildiği gibi, literatürde takım birlikteliğinin yüksek olması ile amaca ulaşma arasında negatif anlamda ilişki bulan sonuçlara da rastlanabilmektedir ve aynı zamanda örneklemini oluşturan sportif disiplininin aktiflik derecesinin araştırmanın sonucunu etkileyebileceği konusuna da değinilmiştir. Carron ve Chelladurai (1981), spor dalları- nın takım birlikteliği ile başarı arasındaki ilişkiyi etkileyen orta dereceli bir değişken olduğunu iddia etmişlerdir. Bu hipoteze göre voleybol gibi interaktif sporlarda takım birliğiyle başarı arasında olumlu ilişki varken, bowling gibi sporlarda hiç ilişki yoktur ya da olumsuz ilişki vardır. Aktiflik derecesi yüksek olan spor dallarında, oyuncuların beraber çalışıp eylemlerini koordine etmelerini gerektirir (Carron ve ark. 2002).
Takım birlikteliği ile ilişkili olabilecek bir başka değişkende başarı- daki istikrardır. Essing (1970), Loy (1970), Donelly (1975) birliktelik ve istikrar arasında birçok ilişki bulmuşlardır ve sonuçlar birbirini destek- lemiştir. Araştırmada Essing, takımların başarı düzeylerini karşılaştır- dığında daha fazla galibiyet alan takımlarda, takım oyuncularının daha önceki yıllarda da beraber oynayan elemanlardan oluştuğu görülmüş; daha az galibiyet alan takımların da yeni oyuncularının fazla olması dikkat çekmiştir. Başka bir çalışmada, Donelly, Carron ve Chelladurai (1981) ileri sürdükleri uzun süre birlikte olmak, takımın birliği ve başa- rısı arasında büyük bir ilişki olduğunu belirtmişlerdir. Burada daha uzun süre birlikte olmak, görev birlikteliğinin gelişebilmesi için gerekli zamanı tanıyarak başarıyı kolaylaştıracağı belirtilmiştir. Fakat bu yine de takımdan takıma, branşa göre değişkenlik gösterebilir.
Carron ve ark. (2001), yaptıkları araştırmada iki ana amaç üzerine çalışmışlardır. Bunlardan biri takımdaki birlikle ilgili olarak karışık tahminler kullanarak, elit takımlarda takım başarısıyla göreve kenet- lenme arasındaki ilişkiyi ölçmek diğeri ise takım üyelerinin birlikle ilgili algılarında mevcut olan istikrarı istatistiksel olarak belirlemektir. Bu çalışmada 18 kişilik elit bir üniversite basketbol takımı ile 9 kişilik bir futbol takımı, birlik ve başarı açısından değerlendirilmiştir. Ölçümler her bir takım için sezon sonuna doğru kaydedilmiştir. Sonuçlar takım birlikteliğinin ortak bir algı olduğunu göstermiştir. Daha ileri analizler de takım birlikteliği ile başarı arasında güçlü bir bağ bulmuştur.
Bu araştırmalar ışığında çalışmamızda takım sporu olan basket- bolda 1. Lig seviyesindeki takımlarda takım birlikteliği düzeyleri takım- ların performansı açısından incelenmiş ve sonuçlar tartışılarak değer- lendirilmiştir.
METOD Katılımcılar
Araştırma Basketbol 1. Ligindeki Efes Pilsen, Tuborg Pilsener, Tekel, Fenerbahçe, Galatasaray, Tofaş üzerinde yapılmış ve bu ta- kımlardan cevap alınarak sonuçlar incelenmiştir.
Ölçüm Araçları
Widmeyer et al. (1985) tarafından geliştirilen, Moralı (1994) tara- fından Türkçe’ ye uyarlanan “Takım Sporlarında Takım Birlikteliği Envanteri (The Measurement of Cohesion In Sport Team; The Group Environment Questionnaire) ” kullanılmıştır. Envanter, 18 madde ve 4 alt boyuttan (Bireysel Çekicilik Grup-Görev, Bireysel Çekicilik Grup- Sosyal, Grup Bütünlüğü-Görev, Grup Bütünlüğü-Sosyal) oluşmaktadır.
Verilerin Analizi
Verilerin analizi SPSS Ver. 11,0 programında yapılmıştır. Veri se- tinin analizi için betimsel istatistikler ve tek yönlü varyans analizi (Anova) istatistik yöntemleri kullanılmıştır.
Sonuçlar
Çalışmanın örneklemini Türkiye Basketbol 1. Liginden yaşları 19- 35 arasında değişen 62 erkek basketbolcu oluşturmaktadır. Bu araş-
tırma içinde yer alan takımlar, ligdeki sıraları ve sporcu sayılarını ayrıntılı olarak gösteren tablomuz aşağıda yer almaktadır.
Tablo 1: Örneklem grubu bilgileri TAKIM ADI 2003-2004 SEZONU
LİG SIRALAMASI BAŞARI DURUMU SPORCU SAYISI (N)
EFES 1. BAŞARILI 10
TUBORG
PİLSENER 5. BAŞARILI 11
TEKEL 8. ORTA BAŞARILI 13
FENERBAHÇE 10. ORTA BAŞARILI 7
GALATASARAY 12. BAŞARISIZ 12
TOFAŞ 14. BAŞARISIZ 9
Araştırmadan elde edilen veriler “Takım Sporlarında Takım Birlikteliği” envanterinin tüm boyutlarına ve dört alt boyutuna göre incelenmiştir. Bunun sonucunda aşağıdaki tablolar ışığında sonuçlar elde edilmiştir.
Tablo 2: Envanterin toplam puanına göre takım başarısına ilişkin Anova
Tablosu
Gruplar N Ortalama Standart Sapma P FENERBAHÇE 7 110,7143 14,89647 TOFAŞ 9 108,4444 12,53107 GALATASARAY 12 93,8333 20,04011 EFES 10 113,1000 10,14834 TEKEL 13 100,9231 19,67851 TUBORG PİLSENER 11 116,1818 16,45490 Toplam 62 106,4194 17,76029 ,021* p<0. 05
Envanterin toplam puanına göre başarılı ve başarısız gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark gözlenmiştir. Buna karşın orta başa- rılı grubun diğer gruplarla (başarılı ve başarısız) arasında anlamlı bir fark gözlenmemiştir.
Bireysel çekicilik-görev ve bireysel çekicilik-sosyal boyutunda gruplar arasında anlamlı bir fark gözlenmemiştir.
Tablo 3: Grup bütünlüğü-görev boyutunda takım başarısına ilişkin anova
tablosu.
Groups N Mean Standart Deviation P Başarılı Ta- kımlar 21 32,1429 7,09426 Orta Başarılı Takımlar 20 30,5000 6,48480 Başarısız Takımlar 21 29,8571 7,23385 Toplam 62 30,8387 6,90733 ,016* p<0. 05
Grup bütünlüğü-görev boyutunda toplam altı takımdan en başarılı olan iki takımı başarılı takımlar, orta derecede başarılı olan iki takımı orta başarılı takımlar, en başarısız olan iki takımı başarısız takımlar olarak grupladığımızda; başarılı ve başarısız takımlar olarak nitelendirilen gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark gözlenmiştir. Orta başarılı grup ile diğer gruplar arasında anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Grup bütünlüğü-sosyal boyutunda gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark gözlenmemiştir.
Tartışma
Bu çalışmada aktiflik derecesi yüksek bir takım sporu olan basket- bol branşında profesyonel olarak faaliyet gösteren altı takımın, takım birliktelikleri çeşitli boyutlarda inceleyerek performansla ilişkileri araştı- rılmıştır. Gould ve ark. (2002), yaptıkları araştırmada takım birlikteliği- nin performansı etkileyen değişkenlerden biri olduğunu öne sürmüş- lerdir. Çalışmamızda takım birlikteliğinin pozitif yönde performansı etkileyebileceği düşüncesini destekleyen bulgular elde edilmiştir.
Çalışmamızdan elde ettiğimiz sonuçlar doğrultusunda, envanterin toplam puanına göre başarılı ve başarısız gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkiye rastlandı. Ligin üst sıralarında yer alan başa- rılı takımların alt sıralarda yer alan başarısız takımlara göre takım birliği daha yüksek bulunmuştur. Bu bulguyu destekleyen birçok ça- lışma bulunmaktadır. Widmeyer, Carron ve Brawley (1993), çalışmala- rın %83’ ünde takım birliği ile başarı arasında pozitif bir ilişki bulmuş- lardır. Arnold ve Straub (1972) da yaptıkları araştırmalarda, basketbol takımlarında, birliktelik ve performans arasında pozitif bir ilişki bulmuş- lardır. Takım birliğinin performansa etkisini araştıran iki çalışma da Martens ve Peterson (1971-1972) tarafından yapılmış olup takım birliği ve performans arasında yüksek bir ilişki bulmuşlardır.
1950’de Festinger, Schacter ve Back “takım birliği” kavramını, grupta kalmaya devam etmek için üyeler üzerinde etkili olan toplam güç alanı olarak tanımlamışlardır. Bu yazarlar iki ayrı güçten bahse- derler. Bunlardan birincisi grubun çekiciliğidir ve bireyin grupta kalmayı arzu etmesiyle ilgilidir. Bu görüş çalışmamızı desteklememektedir. Çalışmamızda bireysel çekicilik grup-sosyal boyutunda anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Örneklem grubumuz 1. lig seviyesinde mücadele eden, kendilerini sosyal çevreye ispatlamış sporculardan oluşmakta- dır. Bu durum üzerinde çalıştığımız grup açısından bireysel çekicilik- sosyal boyutta fark görememize neden olmuş olabilir. Birey gruptan yarar sağlamadığını düşünüyor olabilir.
Moralı ve Doğan (1997), 31 okçu, 67 hentbolcu ve 67 futbolcu ol- mak üzere toplam 165 sporcu üzerinde yaptıkları araştırmada, “takım sporlarında takım birlikteliği” envanterinin “bireysel çekicilik grup- görev” boyutunun farklı spor branşlarına göre karşılaştırılmasında branşlar arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılaşma saptamış- lardır. Bu görüşün aksine yaptığımız araştırmadan elde edilen bulgula- ra göre bireysel çekicilik grup-görev boyutunda anlamlı bir fark göz- lenmemiştir. Bu sonuç örneklem grubundaki sporcuların takımın oyun tarzını beğenmeyen, oynadığı pozisyondan veya antrenöründen memnun olmayan bireylerden oluşuyor olmasından kaynaklanabilir.
W. Neil ve ark. (1992), basketbol takımlarının takım birliği ve per- formans arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. Araştırmada takım birlikte- liğinin iki boyutunu ele almışlardır. Bunlar; bireysel çekicilik –görev ve grup bütünlüğü-görev’ dir. Sonuçta iletişim, uyum ve takım birlikteliği performansla ilişkili bulunmamıştır. Bu çalışma yaptığımız çalışmadaki bireysel çekicilik-görev boyutundaki bulgumuzu desteklemekte; grup bütünlüğü-görev boyutundaki bulgumuza ters düşmektedir.
Çalışmamızda grup bütünlüğü-görev boyutuna göre istatistiksel olarak anlamlı bir fark gözlenmiştir. Başarılı takımlar başarısız takımla- ra kıyasla takım içinde bağlılık, yakınlık, görev işbirliği konularında iyi düzeyde olduğunu düşündükleri görülmüştür. Sherif and Sherief (1953), işbirliği ve yarışma üzerine yaptıkları bir araştırmada işbirliği ve yarışma sportif performansın daha fazla yükseltilmesinde etkili olmaktadır sonucuna varmışlardır. Kjorma, Halvari (2002), Takım birliği ile takım hedef netliği arasında pozitif bir korelasyon bulmuşlar ve takımın hedef netliği ile performans arasında da pozitif bir korelas- yon saptanmıştır. Bu çalışmalar bulgumuzu destekler niteliktedir.
Görev boyutu Landers ve Lueschen (1974) tarafından sunulmuş olan, eşit düzeyde birbirini etkilemeyi içerir. Carron ve Spink (1991), grup birliğine ilişkin yaptıkları çalışmada görev birlikteliğinin, grup üzerinde yüksekçe bir etkisinin olduğunu bulmuşlardır. Görev ve birliktelik pozitif bir yönde takımı etkilemiştir. Widmeyer ve Williams
(1991), buna benzer bir araştırmayı bayan golf takımlarında yaptıkla- rında, sosyal birliktelik ile takım boyutu arasında bir farklılaşma bula- mamışlardır.
Birliğin pekçok bireysel faktörle yakından ilişkili olduğu bilinmekte- dir. Carron, Prapavessis (1997), farklı spor dallarından sporcular üzerinde yaptıkları deneylerde takımlarındaki görev birliğinin yüksek olduğuna inananların maksimum düzeyde yakın bir performansla çalıştığını görmüşlerdir.
Sosyal birlik, takımdaki üyelerin birbirini ne kadar sevdiğini ve be- raber vakit geçirmekten ne kadar zevk aldığını yansıtır. Çalışmamızda grup bütünlüğü-sosyal boyutunda istatistiksel olarak anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Bu durum çalışma grubunda yer alan takımların sosyal birliğinin takım birliğine etki etmediğini göstermektedir. Çalış- mamızdan elde edilen bu sonuç Tziner, Nicola, Rizac (2003), futbol takımlarında takım performansıyla sosyal uyum arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalarına ters düşmektedir. Tziner ve ark., futbolcuların sosyal uyumla ilgili algıları ile maçların sonuçları arasında önemli bir korelasyon saptanmışlardır.
Sonuç olarak takım birlikteliği olgusunun takım performansı üze- rinde etkisi var gibi görünse de bu ilişki yeterince açık değildir. Bu konuda ileride gerçekleştirilecek çalışmalarda takım birlikteliği perfor- mans ilişkisine etki edebilecek diğer psiko-sosyal süreçlerin de dikkate alınması bunun yanı sıra araştırma alanının farklı sportif disiplinleri de kapsayacak biçimde genişletilmesi konuya daha derin bir perspektif kazandırabilir.
KAYNAKLAR
• Arnold, G. E., Straub, W. F., Personality and group cohesiveness as determinants of success among inter-scholastic basketball teams. Proceedings Fourth Canadian Symposium on Psycho-Motor Learning and Sport Psychology, Health and Welfare, Canada, Ottawa, 1972.
• Brawley, L., Carron A. V., Widmeyer,W., The influence of the group and its cohesiveness on perception of group goal-related variables, Journal of Sport and Exercise Psychology, 15, 245-266, 1993.
• Carron, A. V., Chelladurai, P., The dynamics of group cohesion in sport,Journal of Sport Psychology, 3, 123-139, 1981.
• Carron, A. V., Spink, K. S., Team building in an exercises setting: cohesion effect. Paper Presented at the Canadian Psychomotor Learning and Sport Psychology Conference, London, 1991.
• Carron, A. V., Eys, M., Role ambiguity, task cohesion and task self-efficacy, Small Group Search, 32, 356-373, 2001.
• Carron, A. V., Bray, S. R., Eys, M. A., Team cohesion and
team succes in sport, Journal of Sport Sciences, 119-126, Şubat
2002.
• Donelly, P., Carron, A. V., Chelladurai, Group Cohesion and
Sport, Ottawva, Ontario, Canadian Association for Healt, Physical
Education and Recreation, 1975-78.
• Essing, W., Team line-up and achievement in europen football, Contemporary Psychology of Sport, Chicago, Athletic Institute, 1970.
• Festinger, L., Schachter, S., Back, K., Social pressures in informed groups: A study of human factors in housing, Stanford, Calif. : Stanford University Press,1950.
• Gould, D., Greenleaf, C., Ching, Y. et al., A survey of U. S. At- lanta and Nagano Olympians: variables perceived to influence performance, Res. Q. Exercise Sport, September, 375, 2002.
• Kjormo, O., Halvari, H., Relation of burnout with lack of time for being with significant others, Role Conflict, cohesion and self confidence among Norwegian olympic athletes, Percept Mot. Skills,, 795-804, January 2002.
• Klein, M., Christensen, G., Group composition, group structure and group effectiveness of basketball teams, Sport Culture and Society, London-Macmillan, 1969.
• Landers, D. M., Lueschen, G., Team Performance Outcome
and The Cohesiveness of Competitive Coaching Groups, İnternational
Review of Sport Sociology, 1974, s. 57-71.
• Lenk, H., Top performance despite internal conflict. sport, Culture and Society, New York-Macmillan,, 393-397, 1969.
• Loy, J. W. Where the action is: A consideration of centrality in sport situations. Paper Presented at the Meeting of the Second Canadian Psychomotor Learning and Sport Psychology Symposium, Windsor, ON, 1970.
• Martens, R., Peterson,J. A., Group cohesiveness as a deter- minant of succes and member saticfaction in team performance, İnter National Review of Sport Sociology, 49-61, 1971.
• Moralı, S., Takım sporlarında takım birlikteliğinin ve dayanış- masının ölçülmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 1994.
• Moralı,S., Doğan,B., Bireysel ve takım sporlarında takım birlik- teliği düzeylerinin karşılaştırılması, C. B. Ü. Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Yayınları, 1997.
• Mullen, B., Copper, C., The relation between group cohesiveness and performance: An İntegration. Psychological Bulletin,, 115, 210-227, 1994.
• Peterson, J. A., Martens, R., Success and residential affiliation as determinants of team cohesiveness, Research Querterly, 43, 62- 76, 1972.
• Prapavessis, H., Carron, A. V., The Role of Sacrifice in the Dynamics of Sports Teams, Group Dynamics, 1997, 1, s. 231-240.
• Sherif, M., Sherif, C. W., Groups harmony and Tension, New York: Harper&Row, 1953.
• Tziner, A., Nicola,N., Rizac, A., Relation between Social
Cohesion and Team Performance in Soccer Teams, February 2003,
p. 8-145.
• Widmeyer, NW, Brawley LR, Carron AV; “ The Maesurement of Cohesion in Sport Teams: The Group Environment Questionnaire”. London-Ontario: Sport Dynamics, 1985, p. 19-28.
• Widmeyer, W. N., Williams, J. M., Predicting Cohesion in a Coaching Sport, Small Group Research, 1991, 22, p. 548-570.
P-304