YILMAZ, A, V. ; KORUÇ, Z. *
*Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi ÖZET
Bu çalışmanın amacı “Çocuklar için Benlik Motivasyonu Envanteri (SMI-C) ” ‘nin 10-16 yaşları arasındaki Türk çocukları için uyarlaması- nı yapmaktır. “Çocuklar için Benlik Motivasyonu Envanteri” (SMI-C) psikometrik bir araçtır ve çocukların içsel motivasyonlarının değerlen- dirilmesi için kullanılmaktadır. Envanterde toplam 20 soru bulunmak- tadır ve yetişkinler için geliştirilen “Benlik Motivasyonu Envanteri (SMI) ”nden modifiye edilmiştir. Çocuklar kullanılan 5’li likert ölçeği ile her bir maddeye cevap vermişlerdir. Bu amaçla dört çalışma yapılmıştır. Birinci çalışmanın amacını, testin Türkçe’ye çevrilmesi oluşturmuştur. İkinci çalışmada testin test-tekrar test güvenirliğine bakılmıştır. Çalış- maya, yaşları 11-15 arasında değişen toplam 107 ilköğretim öğrencisi (yaş ort. =12. 40±. 92) katılmıştır. Üç hafta arayla kontrol edilen testin test-tekrar test güvenirliği r=. 82 olarak bulunmuştur. Üçüncü çalışma- ya, 213 kız (yaş ort. =12. 06±1. 30) ve 215 erkek (yaş ort. =12. 20±1. 09) olmak üzere toplam 428 sporcu katılmıştır. Cronbach Alfa ile hesaplanan envanterin toplam iç tutarlık katsayısı r=. 91 olarak bu- lunmuştur. Cinsiyet farklılığını test etmek için yapılan F testi sonuçları- na göre ise, kız ve erkek öğrencilerin benlik motivasyonları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır {F (1, 428) =. 105; p>. 05}. Benlik Moti- vasyonu, dışsal ödüllerden yoksun olarak devam eden eğilimler olarak tanımlanmaktadır. Bu amaçla yapılan dördüncü çalışmaya ise, toplam 117 çocuk sporcu katılmıştır (yaş ort. =12. 24±1. 34). Sporcular batar- ya halinde hazırlanan envanterleri doldurmuşlardır: Sporda Motivas- yon Ölçeği (SMS), Sporda Görev ve Ego Yönelimi Ölçeği (TEOSQ) ve Çocuklar için Benlik Motivasyonu Envanteri (SMI-C). Sporcuların Benlik Motivasyonu düzeyleri ve İçsel Motivasyon alt ölçek puanları arasında {r (117) =. 538; p<0. 05} pozitif yönde anlamlı bir ilişki bu- lunmuştur. Sporcuların Dışsal Motivasyonları ve benlik Motivasyonları arasında ise negatif yönde anlamlı bir ilişki gözlenmiştir {r (117) = -. 184; p<0. 05}. Son olarak sporcuların Benlik Motivasyonları düzeyleri ile Görev Yönelimi puanları arasında ise pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur {r (117) =. 412; p<0. 05}. Sonuç olarak; SMI-C’nin geçer- liği ve güvenirliği ile ilgili olarak elde edilen bulgular, SMI-C’nin 10-16 yaşları arasındaki kız ve erkek çocukları için kullanılabileceğini ve geçerli bir benlik açıklaması ölçeği olduğunu ortaya koymuştur.
Anahtar Kelimeler: Benlik Motivasyonu, Çocuk. GİRİŞ
Spora katılım günümüzde özellikle obesite ve aşırı kilolu çocukla- rın günden güne artış göstermesiyle beraber oldukça önem kazanmış- tır. Hastalık kontrol merkezlerinin açıkladığına göre; çocuklardaki obesite ve aşırı kilo problemlerinin günden güne fazlalaştığına ve üç çocuktan birinin risk altında olduğunu ortaya koymuşlardır. Bu duru- mun ise çocukların ileriki yaşamlarında da önemli problemler doğura- cağı ortaya konulmuştur (1).
Yapılan çalışmalar çocukların farklı nedenlerden dolayı spora katı- lım gösterdiğini ortaya koymaktadır. Spora katılım amaçları bireyler için çeşitlilik gösterir ve özeldir. Scanlan, Stein ve Ravizza (9), gençlik sporlarına katılımda öğrenmenin ve oyundan zevk almanın çok önemli bir rolü olduğunu ortaya koymuştur. Bakker, Whiting ve Van der Brug (2), spora katılımla ilişkili motivleri içeren 11 çalışmayı tartışmışlardır. Bu 11 çalışmadan 7 tanesi içsel haz almanın spora katılımda en önemli motivasyon kaynağı olduğunu ortaya koymuştur. Yaptıkları çalışmalarında, bireylerin neden spora katıldıklarına dair sorulara cevap aramış ve daha çok içsel nedenlerden dolayı katıldıkları ortaya konulmuştur (öğrenme, zevk alma). Ryan, Frederick, Lepes, Rubio ve Sheldon (8) dışsal motivlerin genel olarak spora katılım için başlangıç- ta en önemli neden olduğunu, bununla birlikte içsel motivlerin ise
sporu devam ettirmede oldukça önemli bir etki yarattığını ortaya koy- muşlardır. Elde edilen sonuçlar rekabet ve oyundan alınan zevkin bağlılık ve devamlılığı etkilediğini, buna karşın bedenle ilişkili motivlerin spora bağlılığı önemli oranda etkilemediğini ortaya çıkar- mıştır.
Yetişkinler için geliştirilen ve benlik açıklaması aracı olan “Benlik Motivasyonu Envanteri” (SMI) 40 maddeden oluşmuştur (6). Biddle, Akande, Armstrong, Ashoroft, Brooke ve Goudas (4) yaptıkları çalış- malarında ‘Benlik Motivasyonu Envanterini’ çocuklar için modifiye etmişlerdir. Maddeler 10-16 yaş aralığında olan çocuklar düşünüldü- ğünde uygun olmayanlar atılarak 40 sorudan 20 soruya indirilmiştir. Çocuklara adapte edilen maddelerden uygun bulunmayanlar çıkarıla- rak 2 şehirden seçilen 1. 382 katılımcıya altı çalışma ile uygulanmıştır. Çalışmadan elde edilen sonuçlar SMI-C’nin oldukça yararlı bir araç olduğunu ortaya koymuştur. SMI-C genellikle fiziksel efor gerektiren görevlerle, özellikle de dayanıklılık gerektiren aktivitelerle ilişki gös- termiştir.
İçsel motivlerin spora bağlılık ve devamlılıkta güçlü bir etki olduğu düşünüldüğünde, ülkemizde bu önemli kavramı belirlemeye yönelik olarak “Çocuklar için Benlik Motivasyonu Envanteri”nin 10-16 yaşları arasındaki Türk çocukları için geçerlik ve güvenirliğini test etmek bu çalışmanın amacını oluşturmuştur.
YÖNTEM:
Araştırma dört başlık altında ele alınarak gerçekleştirilmiştir. Tüm çalışmalara yaşları 10-16 aralığında olan toplam 652 sporcu katılmış- tır. Çalışma Türkçe’ye çeviri, madde analizi, test tekrar test güvenirliği ve geçerlik çalışmalarından oluşmuştur.
I. ÇALIŞMA
Amaç: Testin Türkçe’ye çevrilmesidir.
Testin Türkçe’ye çevrilmesinde orijinal biçimine bağlı kalınarak önce İngilizce’den Türkçe’ye Amerikan Dilini iyi bilen dört uzman tarafından ayrı ayrı çevrilmiştir. Uzmanların oluşturdukları maddeler tartışılmış ve ortak görüş sağlanarak testin ilk Türkçe taslağı elde edilmiştir. Bu taslak yine dört farklı uzman tarafından ayrı ayrı Türk- çe’den İngilizce’ye yani asıl diline tekrar çevrilmiştir (back translation). Testinin çeviri geçerliği için 30 İngilizce ve Türkçe bilen sporcuya önce İngilizce 10 dakika sonra da Türkçe formu uygulanarak aradaki ilişkiye bakılmıştır. İngilizce-Türkçe formlarından elde edilen puanlar arasın- daki korelasyon katsayısı r =. 92 olarak bulunmuştur.
II. ÇALIŞMA
Amaç: Türkçe’ye çevrilen testin test-tekrar test güvenirliğinin kont- rol edilmesidir.
Araştırma Grubu: Çalışmaya, yaşları 11-15 arasında değişen toplam 107 ilköğretim öğrencisi (yaş ort. =12. 40±. 92) katılmıştır.
Verilerin Toplanması: Öğrencilere üç hafta ara ile spor derslerin- den önce iki kez uygulanmıştır.
Verilerin Analizi: Envanterin test-tekrar test güvenirliği için sınıfiçi korelasyon katsayısına bakılmıştır.
Bulgular:
Testin test-tekrar test güvenirliği için ilk ve ikinci uygulamanın pu- anları arasındaki korelasyon r=. 82 olarak bulunmuştur. Bu da testin zaman içinde kararlık gücünün olduğunu göstermektedir.
III. ÇALIŞMA
Amaç: Türkçe’ye çevrilen testin madde analizinin yapılmasıdır. Araştırma Grubu: Çalışmaya, 213 kız (yaş ort. =12. 06±1. 30) ve 215 erkek (yaş ort. =12. 20±1. 09) olmak üzere toplam 428 sporcu katılmıştır.
Verilerin Toplanması: Türkçe’ye çevrilen test sporculara antren- manları öncesinde uygulanmıştır.
Verilerin Analizi: SMI-C’nin madde analizleri madde-toplam kore- lasyonu ve iç tutarlık katsayısı (Cronbach Alpha) kullanılmıştır.
Bulgular: SMI-C’den (20 soru maddesi için) elde edilen her bir madde ile toplam test puanı arasındaki korelasyon katsayıları Tablo 1’de gösterilmiştir.
Tablo 1
SMI-C’de Yer Alan Maddelerin Madde-Toplam Test Puanı Kore- lasyon Katsayıları
Toplam Test Puanı
Maddeler Benlik Motivasyonu (SMI-C) 1. madde. 67 2. madde. 59 3. madde. 46 4. madde. 70 5. madde. 65 6. madde. 67 7. madde. 61 8. madde. 42 9. madde. 72 10. madde. 73 11. madde. 73 12. madde. 42 13. madde. 63 14. madde. 61 15. madde. 66 16. madde. 69 17. madde. 69 18. madde. 63 19. madde. 62 20. madde. 63 *p<0. 05
Tablo 1’de görüldüğü gibi SMI-C’de yer alan bütün maddelerin toplam puan ile korelasyonu ya da toplam puanı yordama gücü r =. 42
ile r =. 73 arasındadır. Cronbach Alfa ile hesaplanan envanterin top- lam iç tutarlık katsayısı. 91 olarak bulunmuştur. Cinsiyet farklılığını test etmek için yapılan F testi sonuçlarına göre ise, kız ve erkek öğrencile- rin benlik motivasyonları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır {F (1, 428) =. 105; p>. 05}.
IV. ÇALIŞMA
Araştırma Grubu: Çalışmaya, toplam 117 çocuk sporcu katılmış- tır (yaş ort. =12. 24±1. 34).
Verilerin Toplanması: Sporcular batarya halinde hazırlanan en- vanterleri doldurmuşlardır: Sporda Motivasyon Ölçeği (SMS), Sporda Görev ve Ego Yönelimi Ölçeği (TEOSQ) ve Çocuklar için Benlik Motivasyonu Envanteri (SMI-C).
Verilerin Analizi: Elde edilen verilerin analizinde Pearson Mo- mentler Çarpımı Korelasyon Tekniği kullanılmıştır.
Bulgular: Sporcuların Benlik Motivasyonu düzeyleri ve İçsel Moti- vasyon alt ölçek puanları arasında {r (117) =. 538; p<0. 05} pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Sporcuların Dışsal Motivasyonları ve benlik Motivasyonları arasında ise negatif yönde anlamlı bir ilişki gözlenmiştir {r (117) = -. 184; p<0. 05}. Son olarak sporcuların Benlik Motivasyonları düzeyleri ile Görev Yönelimi puanları arasında ise pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur {r (117) =. 412; p<0. 05}.
TARTIŞMA ve SONUÇ
Çalışmalar SMI-C’nin, çocukların sporu devam ettirmelerinde ve bağlanmalarında etkili olan içsel faktörleri açıklamak için oldukça uygun bir benlik açıklaması ölçeği olduğunu ortaya çıkarmıştır. Yapı-
lan pek çok çalışma, özellikle çocuklarla yapılan çalışmalarda SMI’nin iyi bir ölçüm aracı olduğunu ortaya koymuş ve fiziksel efor gerektiren görevlerle kullanıldığında daha geçerli sonuçlar vereceğini ortaya koymuştur (3).
Dishman ve Gettman (5), sporcuların egzersize bağlanmalarında ve bırakmalarında, egzersiz öncesinde ölçülen benlik-motivasyonu puanlarının belirleyici bir kriter olduğunu ortaya koymuşlardır. Yapılan bir başka çalışmada ise, Robertson ve Mutrie (7), egzersize bağlılık gösteren ve uzun süre egzersize devam eden kadınların, egzersize bağlılık göstermeyenlere oranla daha yüksek benlik motivasyonu puanları aldığını ortaya koymuşlardır.
Yapılan analizler sonucunda elde edilen sonuçlar, Biddle, Akande, Armstrong, Ashcroft, Brooke ve Goudas (4) tarafından ortaya konan sonuçlar ile benzerlik göstermiştir. Yaptıkları çalışmalarında, dayanık- lılık koşusu performansı ile Benlik Motivasyonu arasındaki ilişkiye bakılmışlardır. Ortaya atılan görüş, yüksek efor gerektiren fiziksel egzersizlerin benlik motivasyonu ile ilişkili olduğudur. Çalışmada çocuklara Benlik Motivasyonu Envanteri uygulandıktan sonra 20 metre mekik koşusu uygulatılmıştır. Sonuçlar benlik motivasyonu puanları- nın, dayanıklılık koşu performansı ile oldukça yüksek bir ilişki göster- diğini ortaya koymuştur (r =0. 86, p<0. 001). Yapılan diğer bir çalış- mada ise, benlik motivasyonu puanları ile fiziksel aktiviteden hoşlan- ma arasındaki ilişkiye bakılmıştır. Çalışmanın sonucunda aktiviteden alınan zevk ile benlik motivasyonu puanları arasında önemli bir ilişki bulunmuştur.
Sonuç olarak; bu çalışmada SMI-C’nin iç tutarlılığı ile ilgili olarak elde edilen bulgular, SMI-C’nin 10-16 yaşları arasındaki çocuklar için kullanılabilir olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca sporda ve egzersiz- de, çocukları merkeze alarak fiziksel performansın devamlılığı için benlik motivasyonu hakkında açıklamalar yapması nedeniyle oldukça önem taşımaktadır. Özellikle de fiziksel hareketsizliğin en büyük has- talık olduğu günümüzde, çocukların fiziksel aktiviteye bağlılık ve de- vamlılıklarında etkili olan motivasyon düzeylerinin belirlenmesi sağlıklı bir yaşam için oldukça önemlidir.
Gelecekte yapılacak çalışmalar için SMI-C’nin daha geniş bir ranja uygulanarak, fiziksel efor gerektiren görevlerle birlikte uygulanması düşünülmektedir.
KAYNAKLAR
1. Berlin, J. A., Colditz, G., A meta-analysis of physical activity in the prevention of coronary heart disease. Am. J. Epidemiol. 132: 612- 628, 1990.
2. Bakker, F. C. ; Whiting, H. T. A. ; Van der Brug, H., Sport Psychology. Concepts and applications. Londres: Battins Lame Chichester., 1990.
3. Biddle, S. J. H., Exercise Motivation Across the Lifespan. In S. J. H. Biddle (Ed. ) European Perspectives on Exercise and Sport Psychology (pp. 3-25). Champaign, IL: Human Kinetics, 1995.
4. Biddle, S., Akande, D., Armstrong, N., Ashcroft, M., Brooke, R., Goudas, M., The Self-Motivation Inventory Modified for Children: Evidence on Psychometric Properties and Its Use in Physical Exercise. International Journal of Sport Psychology, 27, 237-250, 1996.
5. Dishman, R. K., Gettman, L., Psychobiologic Influences on Exercise Adherence. Journal of Sport Psychology, 2, 295-310, 1980.
6. Dishman, R. K., Ickes, W., Morgan, W. P., Self Motivation and Adherence to Habitual Physical Activity. Journal of Applied Social Psychology, 10, 115-132, 1980.
7. Robertson, J., Mutrie, N., Factors in Adherence to Exercise. Physical Education Review, 12, 138-146, 1989.
8. Ryan, R. M., Frederick, C. M., Lepes, D., Rubio, N., Sheldon, K. M., Intrinsic motivation and exercise adherence. International Journal of Sport Psychology, 28, 335-354, 1997.
9. Scanlan, T. K., Stein, G. L., Ravizza, K., An in-depth study of former elite figure skaters: II. Sources of enjoyment. Journal of Sport and Exercise Psychology, 11, 65-83, 1989.
P-309