Tedarik zinciri yönetim faaliyetleri içerisindeki en temel faaliyetlerden ikisi olan taşıma ve depolama faaliyetlerinin tarih öncesi çağlardan beri yapılmakta olduğu söylenebilir. İnsanoğlunun yerleşik düzene geçmeden önceki yaşamlarında bile avladıkları hayvanların, topladıkları meyve ve diğer gıdaları taşıdıkları, daha sonra tüketmek amacıyla kuruttukları, sakladıkları ve yeniden taşınma işlemlerini yaptıkları bilinmektedir. Yerleşik düzene geçilmesinden sonra da gıda ve ihtiyaç malzemelerinin taşınması, çeşitli şekillerde korunması ve depolanması faaliyetlerinin gelişerek devam ettiği söylenebilir. Gemi ya da kervanlarla ticari faaliyetlerin gerçekleştirildiği Ortaçağda kıtalararası bir taşıma ve depolama işlemi sözkonusudur (Yıldıztekin, 2001).
Birinci ve ikinci dünya savaşları sırasında askeri anlamda lojistik kavramı oluşmaya başlamıştır. Bu dönem taşıma, stoklama ve dağıtımın optimizasyonu ile kontrolünün önem kazandığı bir dönemdir. Daha hızlı taşıma, gerekli olan kadar depolama, ihtiyaç anında hazır olma, raf ömrü, geri dönüş sağlama gibi tedarik zincirinin temellerini oluşturan lojistik yönetim faaliyetlerinin bu dönemde başladığı söylenebilir (Yıldıztekin, 2001).
İkinci dünya savaşı sonrasında tedarik zinciri üreticiler, toptancılar, perakendeciler ve müşterilerle birlikte bağlantılı olan bireyselleştirilmiş bir süreç şeklinde doğrusal bir yapı arz etmektedir. Bir başka deyişle geleneksel tedarik zinciri yapısının bu dönemde oluşmaya başladığı söylenebilir. Satınalma yönetimi, talep planlama ve tahmini, stok yönetimi, teslimat ve takip gibi uygulamalara bu dönemde rastlamak mümkündür. Üretimde ve ekonomide önemli gelişmelerin yaşandığı 1950’lerde TZY’ye olan ilgi oldukça artmıştır (www.erpconsultant.com, 2009).
Üretime verilen önemin artmaya başladığı 1950’lerden sonraki dönemde, üreticiler birim üretim maliyetlerini minimize etmek amacıyla, kitle üretim sistemleri üzerinde yoğunlaşmışlardır. Bu dönemin temel operasyonel stratejisi kitle üretiminin temelini oluşturan çok az ürün ve süreç esnekliğidir. Bu dönemde yeni ürün geliştirme faaliyetleri oldukça yavaş olup tamamen işletme içi teknoloji ve kapasiteye bağlıdır. Kitle üretiminin en önemli sorunlarından birisi olan darboğaz faaliyetleri, dengeli bir hat akışını devam ettirebilmek için stoklarla
karşılanmaktadır. Dolayısıyla yarı mamul stoklarına büyük yatırımlar yapılması kaçınılmaz hale getirmektedir. Bu dönemde teknoloji ve uzmanlığın müşterilerle veya tedarikçilerle paylaşılması (geleneksel alıcı-tedarikçi ilişkilerinde olduğu gibi) çok riskli ve kabul edilemez olarak görülmüştür. Aynı şekilde, işletmeler arası işbirliği ve alıcı-tedarikçi ortaklığı üzerine ilginin de çok az olduğu görülmektedir (Tan, 2001: 40). Bu dönemdeki en önemli uygulamalardan birisi ise 1970’lerde Malzeme İhtiyaç Planlaması’na (MRP), 1980’lerde Üretim Kaynakları Planlaması’na (MRP-II) dönüşecek olan stok yönetimi yazılımlarının 1960’larda üretim sektöründe stok kontrolüne yardımcı olmak amacıyla tipik olarak bireyselleştirilmiş ilk uygulamalarının görülmesidir (www.erpconsultant.com, 2009).
1970’lere gelindiğinde tedarikçilerle bilgi paylaşımı bir risk unsuru olarak değerlendirilse de işletmelerin rekabet stratejilerinde maliyetten ürün kalitesinin yükseltilmesine ve üretim çevrim süresinin kısaltılmasına doğru bir değişimin yaşandığı söylenebilir. Bu dönemde işletmeler yüksek stoklarla çalışmanın ürün kalitesi ve teslimat üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olduğunu fark etmişlerdir Malzeme Yönetimi modeli bir başka deyişle Malzeme İhtiyaç Planlaması bu dönemde yeni bir akım olarak ortaya çıkmış ve işletmeler bu modele yönelmişlerdir. Bu modele göre üretim planlama, malzeme ihtiyaç planlaması, atölye planlama ve satın alma gibi faaliyetler tek bir departmanda birleştirilmiştir. Faaliyetlerini bu şekilde yürüten işletmeler teslimat performansını artırma, envanter seviyelerini düzenleme ve üretim maliyetlerini azaltma gibi alanlarda iyileştirmeler olmasını beklemişlerdir (Güleş vd., 2009:2).
Küresel rekabetin arttığı 1980’lerde dünya çapındaki işletmeler daha düşük maliyetle, yüksek kalitede ve daha çok tasarım esnekliği ile güvenilir ürünler sunma zorunluluklarıyla karşı karşıya kalmışlardır. Dağıtım ve nakliye yönetimi kavramlarının malzeme yönetimi ile birleşmesi sonucu entegre lojistik kavramı gündeme gelmiştir. Entegre lojistik birden fazla üretim yeri olan, dağıtım merkezleri bulunan büyük üreticilerin işletme performanslarını arttırmalarını sağlamaktadır. Bu dönem Ross (1998) tarafından “lojistiğin entegrasyonu” olarak ifade edilmekle birlikte literatürde ilk defa “tedarik zinciri” kavramı Houlihan (1985) tarafından kullanılmıştır (Özdemir, 2004:90)
1990’larda ise işletme kararlarının tam merkezinde artık müşterinin olduğu ve işletmelerin müşterilerini tatmin edebilmek için yer aldıkları değer zincirindeki bütün üyelerle (tedarikçi, üretici, perakendeci vb.) işbirliği yollarını geliştirmeye çalıştıkları görülmektedir. İşbirliğinin ön plana çıktığı bu yeni süreç “Tedarik Zinciri Yönetimi” olarak adlandırılmaktadır (Tan, 2001).
1990’ların ikinci yarısında işletme yöneticileri müşteri memnuniyetinin sağlanmasında tedarikçilerden alınan mal ve hizmetlerin önemli bir etkisinin olduğunu ve kaliteli mal üretmenin de müşteri memnuniyetinin sağlanmasında tek başına yeterli olmadığını fark etmişlerdir. Ürün ve hizmetlerin müşterinin istediği zamanda, istediği yerde, istenilen nitelikte ve miktarda, maliyet-etkin bir yöntemle ulaştırılmasının gerekliliği anlaşılmıştır. Bütün bu gelişmeler sonucunda işletmelerin sadece kendi işletmelerini yönetmenin yeterli olmayacağı aynı zamanda kendilerine girdi temin eden bütün işletmelerin ve son müşteriye ürünleri ulaştıran ve satış sonrası hizmetleri veren bütün işletmelerin yer aldığı ağın bütününün yönetiminde yer alma gerekliliklerinin ortaya çıktığı söylenebilir. Literatürde, “tedarik zinciri yönetimi” aşaması olarak adlandırılan bu dönem için, “bütünleştirilmiş tedarik zinciri yönetim aşaması” ifadesinin de kullanıldığı görülmektedir (Özdemir, 2004:91).
TZY’nin gelişimi ile ilgili olarak literatürde çeşitli sınıflandırmalar yapıldığı görülmektedir. Örneğin Harland (1996), tedarik zinciri yönetim terimi için dört ana başlıkta, dört aşamalı bir tedarik zinciri tipolojisi (Şekil 2.10) tanımlar (Bales vd., 2004:251):
1.Girişten çıkışa kadar bilgi ve malzeme dolaşımını içeren iş fonksiyonlarını bütünleştiren iç tedarik zinciri.
2.En yakın tedarikçilerle ikinci parti veya karşılıklı (diyadik) ilişkinin yönetimi.
3.Bir tedarikçiyi, tedarikçinin tedarikçisini, bir müşteri ve müşterinin müşterisini içeren bir iş zincirinin yönetimi.
4.Nihai kullanıcıya kadar olan ürün ve hizmetlerin paketlemesini gerektiren son işlemleri içerecek şekilde birbirine bağlı bir ağ şeklindeki işlerin yönetimi
Şekil 2.10. Tedarik Zinciri Yönetiminin Gelişim Aşamaları
Kaynak. (Bales vd., 2004:251)
Hewittt (2001) entegre iş ağlarının da ötesinde talep zinciri toplulukları olarak bir gelişim aşaması tanımlamıştır. Bunlar talep gücü, çeviklik, çok ortaklı organizasyonlar olarak karakterize edilebilir. Ancak bu yapıda adı geçen tanımlamaların yapısı ve toplumsal değeri var olan iş kurallarına bir meydan okumadır (Bales vd., 2004).
Harland vd.’nin (1999) tedarik zinciri yapısı, literatür incelemelerinde kavramsal çatı olarak kullanılan organizasyonlar arası üç tedarik zinciri düzeyi tanımlamaktadır. Bunlar karşılıklı (diyadik) ilişki, zincir ve ağ yapılarıdır (Şekil 2.11). Bu sınıflandırma tedarik zinciri tipleri karşısında değişen ilişkilerin (değişen ilişki tiplerinin tedarik zinciri yönetiminin temelini inşa ettiği düşünüldüğünde) doğasına karşı bir sınıflandırmadır (Cousin ve Spekman, 2003:21).
Şekil 2.11. Tedarik Zinciri Yapısına İlişkin Bir Sınıflandırma
Kaynak: Harland vd., 1999 dan aktaran Cousin ve Spekman, 2003:21
ZİNCİR AĞ KARŞILIKLI ZİNCİR AĞ KARŞILIKLI İşletme İçi Tedarik Zinciri Karşılıklı İlişkiler Karşılıklı Zincir Entegre İş Ağları Talep Zinciri Topluluğu 1980 Öncesi Tedarik Zincirindeki Aşamalar Gelecek İşletme İçi Tedarik Zinciri Karşılıklı İlişkiler Karşılıklı Zincir Entegre İş Ağları Talep Zinciri Topluluğu 1980 Öncesi Tedarik Zincirindeki Aşamalar Gelecek
Harland (1999) önceki malzeme yönetim araştırmaları ve değer zinciri konseptinin tanımlanmasında iç tedarik zincirinden yararlanmakta ve organizasyonlar arası entegrasyon üzerine odaklanmaya dikkat etmektedir. Bu bağlamda tanımlanan bu üçlü yapıya ilişkin değerlendirmeler aşağıda Tablo 2.6’daki gibi özetlenebilir.
Tablo 2.6. Tedarik Zinciri İçerik Matrisi
Zincir
Yapısı Varlıklar Bilgi İlişkiler
Ka rş ıl ıkl ı ( D iyadik) Tedarik Üretim
Taşıma Maliyetleri Bilişim Teknolojilerinin Desteği
Dış Kaynak Kullanımı/ Taşeronluk
Taşıma Yollarının
Rasyonalizasyonu Bilgi Dolaşımının Analizi İçin Aletler Güven/Güç/ Bağlılık Teknoloji Değişimi Taşıma Planlaması Ve Lojistik
Entegrasyon (Evd) Tedarikçi Gelişimi İnsan Kaynakları Organizasyonel Teşviklerinin Yeniden Tasarımı
Taşıma Maliyetleri Yaklaşımı
Üretim/ Dağıtım Dağıtım Kanallarının Yeniden Tasarımı Bilişim Teknolojilerinin Desteği Lojistik Ortaklık(Lojistik Hizmet Sağlayıcılarla) Yetenek Yerleşimi (Depo
Vb.) Taşıma Planlaması Ve Lojistik Entegrasyon (EVD) Güven/Güç/ Bağlılık Taşıma Yollarının
Rasyonalizasyonu
İletişim Süreci Dış Kaynak Kullanımı/ Taşeronluk
Zincir
Tedarik Üretim Dağıtım
Hızlı Cevap Endüstriyel Dinamik Yaklaşımı
Tedarik Zinciri Yönetimi İçin Ürün Senaryoları
Endüstriyel Dinamik
Yaklaşımı Bilişim Teknolojisi Desteği Fırsatçılık/ Güven/ Güç/ Bağlılık Tersine Tedarik Zinciri
Yönetimi
Yapısal Sistem Analizi Ve Tasarım Metodu
Zincirdeki Konumlama Sahipliğin Toplam Maliyeti Bilgi Dolaşımının
Modellenmesi
Ürün Teknolojisinin Tedarik Zinciri Üzerindeki Etkisi Değer Sistemi Analizi İletişim Süreci
A
ğ
Yukarı Akım
Tedarik Ağı Kaynağı Bilişim Teknolojisi Desteği Ortaklık Kaynağı Taşıma Yollarının
Rasyonalizasyonu Tedarik Ağı İletişim Süreci Yalın Tedarik Tedarik Ağ Yapısı Taşıma Planlaması Ve Lojistik
Entegrasyon Ağ kaynağı İnsan Kaynakalrı Organizasyonel Teşviklerinin Yeniden Tasarımı
Tedarik Temelli Entegrasyon
Aşağı Akım
Taşıma Yollarının Rasyonalizasyonu
Bilişim Teknolojisi Desteği Lojistik Ortaklık(Lojistik Hizmet Sağlayıcılarla) Dağıtım Kanalının Yeniden
Tasarımı Tedarik Ağı İletişim Süreci Güven/Güç/ Bağlılık/ Fırsatçılık Yetenek Yerleşimi (Depo
Vb.)
Taşıma Planlaması Ve Lojistik Entegrasyon
Dış Kaynak Kullanımı/ Taşeronluk
TZY İçin Tasarım
Bütün
İş Ağlarının Yeniden Tasarımı Yaklaşımı
Bilişim Teknolojisi Desteği Değer Sistemi Analizi Değer Sistemi Analizi İş Ağlarının Yeniden Tasarımı
Yaklaşımı
Tedarik Ağı Ortaklığı TZY İçin Tasarım Tedarik Ağı İletişim Süreci Güven/Güç/ Bağlılık/
Fırsatçılık Endüstriyel Dinamik
Yaklaşımı
Küresel rekabetin artması ile pazarda gücün işletmelerden tüketicilere geçtiğini, tüketicilerin hızlı değişen taleplerini karşılamak, müşteriye özel ürünler sunmak ve rekabetçi yapılarını geliştirmek isteyen işletmelerin daha esnek yapılara sahip olması gerektiğini düşünen Childerhouse ve Towill (2000) ise TZY’nin 1980’lerden 2000’li yıllara kadar olan gelişim süreci ve tedarik zincirinde değişen yapıları; geleneksel tedarik zinciri (1980’ler), yalın tedarik zinciri (1990’larınbaşı), yalın-çevik tedarik zinciri (1990’ların ikinci yarısı) ve kişiselleştirilmiş yalın-çevik tedarik zinciri (2000’li yıllar) şeklinde ifade etmektedirler (Şekil 2.12).
Childerhouse ve Towill (2000) tarafından yapılan bu sınıflandırmada tedarik zincirini oluşturan işletmeler arasındaki ilişkiler oldukça önemli olup özellikle hammaddeden nihai tüketiciye kadar geçen sürecin kısalmasına vurgu yapılmaktadır.
1980’lerde hammadde ile nihai müşteri arasındaki süreç aylarla ifade edilmektedir. Ancak üretim sistemleri, üretim sürecinde kullanılan teknolojilerin gelişimi, sürecin entegrasyonu, entegrasyon sonucunda oluşan bilgi paylaşımı ve tedarikçilerle geliştirilen ilişkilerin bir sonucu olarak aylarla ifade edilen sürecin işleyişinin günümüzde oldukça kısaldığı görülmektedir.
Şekil 2.12. Tedarik Zinciri Gelişim Süreci
Kaynak. Childerhouse ve Towill, 2000:343.
Şekil 2.13’de ise Tan (2001:41) tarafından yapılan “Endüstriyel Alıcıların Satınalma ve Tedarik Perspektifi” ile “Satıcıların Taşıma ve Lojistik Perspektifi” adlarını taşıyan bir TZY sınıflaması görülmektedir. Burada TZY’nin evriminde önemli olan ve literatürde yer alan iki farklı yoldan söz edilmektedir. Dolayısıyla şekil; aerodinamik kanallar ve döngü zamanının azaltılması, görünürlük, entegrasyona odaklanan lojistik ve taşıma fonksiyonları gibi satınalma ve tedarik
Alt Montaj Üreticileri Nihai Üretici Dağıtım Merkezi Perakendeciler Tüketici
Aylar Aylar Haftalar Haftalar
1990 Yalın Tedarik Zinciri
Aylar Aylar Haftalar Haftalar
Çekme Kanban Kanban Kanban Tüketici Talebi
Çekme Çekme
Çekme
1995 Yalın-Çevik Tedarik Zinciri
İtme Planı
Tüketici Talebi Stok Bilgisi Küresel Malzeme Planlama Sistemi
Aylar 2 Hafta 1 Hafta 1 Hafta
Çekme Çekme Çekme İtme Stok Bilgisi D.P. Stok Bilgisi Toplam Tüketici Talebi Çekme
2000 KişiselleştirilmişYalın-Çevik Tedarik Zinciri
Tüketici Talebi Şeffaf Internet Bilişim Sistemi
Hafta 1 Gün 4 Gün Çekme Çekme
D.P.
Toplam Tüketici Talebi
Çekme Çekme
1980 Geleneksel Tedarik Zinciri
İtme İtme İtme Çekme Montaj Talebi Dağıtım Talebi Perakendeci Talebi Tüketici Talebi
faaliyetlerinden TZY’nin evrimine doğru olan süreci göstermektedir. TZY literatürünün taşıma ve lojistik perspektifi perakendeci ve toptancıların fiziksel dağıtım ve taşıma fonksiyonlarından evrimleşirken satınalma ve tedarik perspektifi literatürü endüstriyel alıcıların tedarik yönetim fonksiyonları ve satınalma fonksiyonlarının tamamen birbirinden farklılığıyla ilgilidir.
Şekil 2.13. Tedarik Zinciri Yönetim Literatürü İçin Bir Çatı
Kaynak: Tan, 2001:42.
Endüstriyel Alıcıların Satınalma ve Tedarik Perspektifi
Bu yaklaşım, perakendecilik endüstrisi, toptancılar ve üretim endüstrisi üzerine odaklanır. Pazar payları, sanal organizasyon üyeleri için sağlanan faydalar, uzun dönemde artan müşteri memnuniyeti için döngü zamanının ve stokların azaltılması ve verimlilik artışı gibi beklentiler bu yaklaşımı benimseyen işlemeler için kısa dönemli öncelikli amaçlardır (Tan, 2001:42)
Amaçlar Tedarik Tabanını Azaltma
Eş Zamanlı Mühendislik Döngü Zamanının Azaltılması
Stokların Azaltılması Müşteri Memnuniyeti
Amaçlar Görünürlük Sağlama Şüpheli Talep Azaltımı Birleştirilmiş Dağıtım Merkezleri Dağıtım Maliyetlerinin Azaltılması Stoğun Yerine Bilginin Konulması İş Sonuçları
Ortaklık Vizyonu Tedarikçi Tabanlı Entegrasyon
TZY
Üreticiler tarafından satınalma ve tedarik fonksiyonlarının daha etkin ve verimli yönetilmesinde onların tedarikçileri ile ortaklık ve entegrasyon kurulması çabaları
Entegre Edilmiş Lojistik TZY
Taşıma ve dağıtım fonksiyonlarının daha etkili ve verimli bir şekilde yönetilmesinde perakendeci ve toptancılara taşıma sağlayanlarla, perakendeci ve toptancıların lojistik fonksiyonu ve ortaklıklarını entegrasyon çabaları
TZY Literatürünün Satınalma ve Tedarik Perspektifi Tan, 1999; Birou vd., 1998; Lummus vd., 1998; Tan vd., 1998a, 1998b; Farley, 1997; Farmer, 1997; Fliedner vd., 1997; Frohlich vd., 1997; Harwick, 1997; Ragatz vd., 1997; Lamming, 1996; Morgan ve Monczka, 1995, 1995; Carter ve Narasimhan, 1994; Ellram ve Pearson, 1994; Monczka vd., 1994; Inman ve Hubler, 1992; Reck vd., 1992; Watts vd., 1992; Freeman ve Cavintano, 1990; Prahalad ve Hamel, 1990; Burt ve Soukup, 1985; Kraljic, 1983.
TZY Literatürünün Taşıma ve Lojistik Perspektifi Hale, 1999; Johnson, 1999; Anderson ve Katz, 1998; Christopher vd., 1998; Van Hoek vd., 1998; Lewis ve Talalayevsky, 1997; St Onge, 1996; Carter ve Ferrin, 1995; Fernie, 1995; Lamb, 1995; New ve Payne, 1995; Hanfield, 1994; La Londe ve Master, 1994; Shapiro vd., 1993; Turner, 1993; Taylor ve Probert, 1993; Langley ve Holcomb, 1992; Lee ve Billington, 1992; Ellram, 1991; Scott ve Westbrook, 1991; Ellram vd., 1989; Houlihan, 1988; Jones ve Riley, 1987
Amaçlar Tedarik Tabanını Azaltma
Eş Zamanlı Mühendislik Döngü Zamanının Azaltılması
Stokların Azaltılması Müşteri Memnuniyeti
Amaçlar Görünürlük Sağlama Şüpheli Talep Azaltımı Birleştirilmiş Dağıtım Merkezleri Dağıtım Maliyetlerinin Azaltılması Stoğun Yerine Bilginin Konulması İş Sonuçları
Ortaklık Vizyonu Tedarikçi Tabanlı Entegrasyon
TZY
Üreticiler tarafından satınalma ve tedarik fonksiyonlarının daha etkin ve verimli yönetilmesinde onların tedarikçileri ile ortaklık ve entegrasyon kurulması çabaları
Entegre Edilmiş Lojistik TZY
Taşıma ve dağıtım fonksiyonlarının daha etkili ve verimli bir şekilde yönetilmesinde perakendeci ve toptancılara taşıma sağlayanlarla, perakendeci ve toptancıların lojistik fonksiyonu ve ortaklıklarını entegrasyon çabaları
TZY Literatürünün Satınalma ve Tedarik Perspektifi Tan, 1999; Birou vd., 1998; Lummus vd., 1998; Tan vd., 1998a, 1998b; Farley, 1997; Farmer, 1997; Fliedner vd., 1997; Frohlich vd., 1997; Harwick, 1997; Ragatz vd., 1997; Lamming, 1996; Morgan ve Monczka, 1995, 1995; Carter ve Narasimhan, 1994; Ellram ve Pearson, 1994; Monczka vd., 1994; Inman ve Hubler, 1992; Reck vd., 1992; Watts vd., 1992; Freeman ve Cavintano, 1990; Prahalad ve Hamel, 1990; Burt ve Soukup, 1985; Kraljic, 1983.
TZY Literatürünün Taşıma ve Lojistik Perspektifi Hale, 1999; Johnson, 1999; Anderson ve Katz, 1998; Christopher vd., 1998; Van Hoek vd., 1998; Lewis ve Talalayevsky, 1997; St Onge, 1996; Carter ve Ferrin, 1995; Fernie, 1995; Lamb, 1995; New ve Payne, 1995; Hanfield, 1994; La Londe ve Master, 1994; Shapiro vd., 1993; Turner, 1993; Taylor ve Probert, 1993; Langley ve Holcomb, 1992; Lee ve Billington, 1992; Ellram, 1991; Scott ve Westbrook, 1991; Ellram vd., 1989; Houlihan, 1988; Jones ve Riley, 1987
Satıcıların Taşıma ve Lojistik Perspektifi
TZY’nin farklı bir bakış açısı da toptancı ve perakendeci endüstrisinin taşıma ve lojistik fonksiyonlarıdır. TZY’ye farklı bir noktada odaklanan toptancılık ve perakendecilik endüstrisinin taşıma ve lojistik fonksiyonu, dönüşümden daha çok lojistik ve konuma odaklanır. Bu perspektife göre TZY işlerin stratejik kararlarına odaklanan lojistiği de içine alır. Lojistiğin dar odağında tedarikçilerden müşterilere doğru yayılan tam bir değer zinciri ana konu haline gelir. Böyle bir yapılanmada, değer zincirindeki bağımsız işletmelerin lojistik operasyonları koordinasyonu sonucunda geriye ve ileriye dikey entegrasyondan elde edilen faydalar önemlidir (Tan, 2001:43).
TZY değer zincirinde değer ekleyen aktivitelerin bütününü kuşatan bilginin ortaya çıktığı iki perspektiften incelendiğinde bütün iş süreçlerinin planlanmasına TZY’nin dâhil edilmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda Tan (2001) entegre bir TZY stratejisine vurgu yapmakta ve Değişim Mühendisliği literatürününde üreticiler, tedarikçiler ve müşteriler arasında fonksiyonel alanlar karşısında entegrasyon kavramını önermelerini kendi görüşünü destekleyici bir unsur olarak değerlendirmektedir. Entegre edilmiş bir tedarik zinciri stratejisinin amacı rakipler tarafından kolayca kopyalanamayan etkili bir rekabet aracı olarak tedarik zinciri yardımıyla lojistik fonksiyonları ve üretim süreçlerinin yaratılmasıdır. İyi entegre edilmiş bir tedarik zinciri tedarik zincirinde kişiye özel üretime olanak verirken tedarikçiler, üreticiler ve müşteriler arasında bilgi ve malzeme akımının etkin koordinasyonunu sağlayabilmektedir. Bu bağlamda tedarik zincirinde müşteri ve tedarikçilerle yüksek düzeyli bir entegrasyon ile daha etkili bir rekabet avantajının sağlanması olasıdır (Tan, 2001:44).
Darby vd. (2001:6-8), TZY’nin geleceğine ilişkin yaptıkları değerlendirmede çeviklik, hızlı yanıt verme ve esnekliğe vurgu yapmaktadırlar. Darby vd’ye göre çeviklik TZY’nin ana amaçlarında birisi olarak bahsedilmesi gereken bir noktadır. Çeviklik konsepti TZY’nin ana amaçlarının etrafını çeviren ve sanal tedarik zincirinin merkezinde yer alan bir konsepttir. Çevikliğin temel özellikleri ise uyum süreci, esneklik, sanal organizasyon yapısı, girişimsel olma özelliği ve bilgi tabanıdır. Hızlı yanıt verme yeteneği zaman tabanlı rekabetin
temel prensibidir. Hızlı yanıt verme direkt bir sonuç olarak tedarik zincirinin müşteri taleplerini en kısa zamanda karşılayabilme yeteneğidir. Esneklik ise beklenmeyen koşullara uyum sağlayabilme yeteneğidir. Esneklik beklenmedik acil durumlar veya fırsatlarda bir işletmenin atılım, karar verme, çözüm ve karşı karşıya gelme yeteneğiyle ilgilidir.
Tedarik zinciri analizi oldukça güç olan kompleks bir ağ olduğu için, tedarik zinciri probleminin üstesinden gelmede farklı yapısal bakış açılarına başvurulabilir. Huang vd.(2003: 1488), tedarik zincirinin yapısıyla ilgili olarak karşılıklı (diyadik), seri, farklılaşmış, bir noktada birleşen ve ağ şeklinde beşli bir sınıflandırma yapmışlardır. Yapılan bu sınıflandırmanın literatürde kabul edildiği ve birçok çalışmaya temel oluşturduğu söylenebilir. Tablo 2.7. bu sınıflandırmaya göre literatürdeki bazı çalışmaları göstermektedir.
Huang vd.’nin yaptığı bu beşli sınıflandırma 1999’da Harland vd.’nin yaptığı sınıflamayla (karşılıklı, zincir ve ağ) benzer bir yapıdadır. Harland vd.’nin karşılıklı (diyadik) ve ağ yapılarının Huang vd.’nin sınıflandırmasında aynı isimle yer aldığı görülmektedir. Ancak Huang vd.’nin sınıflaması daha geniş ve kapsamlı bir bakış açısını yansıtmaktadır.
Karşılıklı yapı, alıcı ve tedarikçi olmak üzere iki işletmeli bir yapıdır. Seri yapı, kademeli birkaç karşılıklı yapının birleşmesinden oluşur. Tipik bir seri tedarik zinciri yapısının literatürde genellikle tedarikçi, üretici, dağıtıcı ve perakendeciden oluştuğu görülmektedir. Farklılaşmış yapı, seri yapının farklılaştırılmış bir formudur. Farklılaşmış yapı, bir tedarikçinin (üretici) stokları birçok farklı işletmeye (dağıtıcı, perakendeci gibi) ulaştırmasında olduğu gibi, daha gerçekçi bir dağıtım tedarik zincir yapısı gösterir. Seri tedarik zincirinin bir başka değiştirilmiş formu olan yakınsak bir yapı, temel olarak, bir üretici tarafından bir araya getirilen tedarikçilerden çeşitli malzeme ve bileşenlerin sağlandığı, üretim tedarik zincirini temsil eder. Yakınsak yapının oluşumu (sıra sayısı, her bir sıradaki üretici ve tedarikçilerin sayısı gibi) bitmiş ürün oluşturulmasında gerekli olan hammadde ve yarı mamul sayısına bağlıdır. Bir ağ yapısı ise yakınsak ve farklılaşmış yapıların bir kombinasyonu olup karmaşık bir tedarik zinciri yapısı gösterir (Huang vd., 2003: 1489).
Tablo 2.7. Tedarik Zinciri Yapısına İlişkin Bir Sınıflandırma
Karşılıklı (diyadik)
Bourland vd.(1996); Gavirneni vd. (1996); Lee vd. (1997); Metters (1997); DeCroix ve Mookerjee (1997); Disney vd. (1997); Swaminathan vd. (1997); Aviv ve Federgruen (1998); Tsung (2000); Sharafali ve Co (2000); Lee vd. (2000); Dobson ve Pinker (2000); Chen vd. (2000b); Cohen (2000); Gavirneni (2001); Cachon ve Lariviere (2001); Lau ve Lau (2001); Xu vd. (2001); Yu vd. (2001); Karaesmen vd. (2002); Gavirneni (2002); Zimmer (2002); Spinler vd. (2002);Xu vd, 2006; Galasso ve Thierry (2009).
Seri
Wikner vd. (1991); Towill vd. (1992); Towill (1996); Mason-Jones ve Towill (1997); Mason-Jones vd. (1997); Chen (1998); Chen (1999); Gibert ve Ballou (1999); Mason-Jones ve Towill (1999); Parunak vd. (1999); Minegishi ve Thiel (2000); Anderson vd.(2000); Chen vd.