Elektronik Tedarik

E-tedarik, internet kullanılarak satınalma ortaklığını kolaylaştıran bir teknoloji çözümüdür. Bütün adımları kapsadığı için tedarik sürecinin dönüştürülmesinde bir güçtür. Burada e-tedarik, tedarikçi performans oranı ve tedarik yöneticilerinin çabalarının değerlendirilmesiyle son bulan tedarik sürecinin spesifikasyonlarını geliştirme aşamasında e-tasarımı da içerecek şekilde geniş bir şekilde tanımlanmaktadır. Örneğin spesifikasyon geliştirme süreci boyunca satın alma gereksinimlerinin belirlenmesinde e-tasarım konsepti, ilk tedarikçilerin sürece dâhil edilmesinin kolaylaştırılmasına yardım etmede önemli bir rol oynamaktadır. Burada, alıcı ve satıcılar ürünlere değer eklenmesinde oluşturulmuş spesifikasyonlarla ilgili gerçek zamanlı bilgiyi paylaşırlar. Bu bilgi, spesifikasyonlardaki tasarım kompleksliğinin minimize edilmesine ve gereksiz maliyetlerden kaçınılmasına yardım eder (Presutti Jr., 2003:221-222).

Barua vd. (2001) e-tedarik’i büyük işletmeler için e-iş’te operasyonel üstünlüğün en önemli elementi olarak değerlendirmekte ve e-tedarik teknolojisini, internet üzerinden ticari veya hükümet organizasyonları tarafından ürünlerin edinimini kolaylaştırmak için tasarlanan her türlü teknoloji olarak tanımlamaktadırlar. Bu bağlamda e-tedarik teknolojileri, otomatikleştirilmiş iş akışları üzerine, organizasyonel harcanan gücü itme ve sağlamlaştırma ve internet üzerinden yeni kaynak fırsatlarını tanımlama üzerine odaklanan, e-tedarik yazılımlarını, B2B (business-to-business/işletmeden işletmeye) ile satışları, B2B pazar değişimlerini ve tedarik ortaklıklarını içermektedir (Carabello, 2001).

E-tedarik teknolojileri piyasadaki riskleri bilen işletmelere önemli faydalar sağlamaktadır. Bu avantajlar yönetimsel maliyetlerin azaltılmasını, talepleri karşılama döngü zamanının kısaltılmasını, ürünlere ödenen fiyatların ve stok düzeylerinin düşürülmesini ve iş ortakları ile planlama ve teknolojik işbirliğinin artırılması için gerekli hazırlıkları kapsamaktadır (Croom, 2000; Roche, 2001; Gamble, 1999). Aynı zamanda bu avantajlar gelenekselden e-tabanlı bir tedarik modeline hızlı bir geçiş ilişkisini de önermektedir (Davila vd., 2002).

E-tedarik’i diğer e-iş uygulamalarından ayıran nedenlerin başında bu sistemlerin artık günümüzde somut getiriler ortaya koyabilecek kadar olgunlaşması gerçeğidir. Bununla birlikte her geçen gün kullanımı artan ve ülkemizde de başka uygulama alanlarında popülaritesi yükselen servis sağlayıcılığı modelinin bu uygulama için son derece etkin biçimde kullanılabilir olmasının sağladığı avantajlar da e-tedarik’in önemini artırmaktadır. Bunlara verimliliğin gelişmesi, etkinlik artışı ve maliyet tasarrufu da dâhil dir. Bu bağlamda e-tedarikin yararları aşağıdaki şekilde belirtilebilir (Lancioni vd., (2000); Rahman (2004); Porter, 2001; Rahman, 2003):

• Tedarikçi işletmelerle herhangi bir iletişim kurmadan, internetten ürün seçme ve sipariş verme olanağı sağlar.

• Stok kontrolü problemleri, teslimat gecikmesi veya sipariş zamanlarının değiştirilmesi problemleri hakkında müşteriler veya alıcılarla anında temas kurma fırsatı sağlar.

• Dünya çapında 7 gün/24 saat müşteri hizmetleri sunulmasını ve müşterilerle doğrudan iletişim kurulmasına olanak sağlar.

• İşletmelerin uluslararası pazarlara açılmasını ve bu müşterilerden sipariş alınmasına ve sipariş veren işletmelere verdikleri siparişlerin durumunu kendi işletmelerinden kontrol etmesine olanak sağlar.

• Ödemeler, hesaplar ve borçlarla ilgili işlemlerin elektronik ortamda yapılabilmesine olanak sağlar.

• İşletmenin ürün dağıtımı ile ilgili faaliyetlerini etkin bir şekilde yapmasına olanak sağlar.

• Problemlerinin daha hızlı ve etkin bir şekilde çözüme ulaştırılmasını sağlar.

• Müşterilere daha etkin bir şekilde hizmet verilmesini sağlar.

• Değişik pazarlara çok daha kısa sürede ulaşılmasına ve çok daha fazla sayıda tedarikçiyle iletişime geçilmesine olanak sağlar. Bu arama sürecindeki arama maliyetlerini azaltır.

• E-tedarik sistemleri, herhangi bir yerdeki tedarik işleminin gerçekleştirilmesi, tedarikçi performansının değerlendirilmesi, alternatif tedarikçilerin sağlanması gibi konularda çözümler üretir.

• E-tedarik sistemleri ile tedarikçilere ve/veya müşterilere bütün alanlarda etkin bir hizmet sunulmasına olanak sağlar.

• Tedarik alanında satın alma, stok yönetimi, taşıma işlemlerinin düzenlenmesi, online sipariş düzenleme, müşteri hizmetlerinin düzenlenmesi, satıcılarla ilişkilerin geliştirilmesi,

• Satın alma uygulamalarında satıcılarla EVD, online kataloglardan satın alma, satıcılarla online iletişim, online satıcılarla görüşme/müzakerelerde

• Stok yönetimi uygulamalarında satıcılarla EVD uygulamaları, tam zamanında dağıtım programlarının uygulanması, yükleme zamanı gecikmelerinin düzenlenmesi, hammadde stok düzeylerinin belirlenmesi, bitmiş ürün stok düzeylerinin belirlenmesi, emniyet stok düzeylerinin belirlenmesi,

• Taşıma uygulamalarında bölgesel dağıtım merkezlerine yükleme yapılması, bölgesel dağıtım merkezlerinin azaltılması, taşıyıcıların tam zamanında ulaşımının programlanması,

• Süreç düzenleme uygulamalarıyla müşteri ve satıcı düzenleme çabalarının koordinasyonu, müşteri ve satıcı kredilerinin kontrolü, müşteri geri dönüşlerinin kontrol edilmesi, satıcılardan/müşterilerden gelen fiyat tekliflerinin kontrolü,

• Müşteri hizmeti uygulamalarında müşteri şikâyetlerinin kabulü, teknik servis imkânı, müşterilere ilişkin acil durum uygulamaları, müşterilere satış, dış kaynak yönetim hizmeti sağlanması.

Bunun yanında, e-tedarik uygulamalarının tanımlanmasında ve kullanımında kritik başarı faktörleri çok önemlidir. Kritik başarı faktörleri, yöneticilerin hedeflerine ulaşması için ve işlerin gelişebilmesi için gerekli olan anahtar faktörlerdir. Bullen ve Rockart (1986) e-tedarik uygulamalarındaki kritik başarı faktörlerini bireysel, departmansal veya organizasyonel başarılı rekabet performansını sağlayacak tatmin edici sonuçların olduğu birçok bölgeyi sınırlayıcı faktörler olarak tanımlamışlardır.

Bauer (2000) otomotiv endüstrisindeki e-iş’lerde dört kritik başarı faktörü olduğunu ileri sürmektedir. İlk kritik başarı faktörü dünya etrafındaki iş kültürleri ve sosyal çeşitlilikle ilgili çalışmalar ve bu çalışmaların anlaşılmasıdır. İkinci kritik başarı faktörü, kullanım için ulaşılabilecek var olan fiziksel internet alt yapı sistemlerinin sağlanmasıdır. Üçüncüsü satıcıların fiziksel altyapılarının durumunun ve dördüncüsü içsel yönetim süreçleri ve görüş noktasındaki değişimin anlaşılmasıdır. Power vd. (2001) tedarik zincirlerinin yönetiminde organizasyonların çevikliliğini kritik başarı faktörü olarak belirtmişlerdir. Angeles vd.’nin (2001) belirlediği, bir organizasyonda TZY ve e-tedarik uygulamalarıyla ilgili kritik başarı faktörleri ise şu şekildedir:

• Tedarik zincirinde doğru ve tam zamanlı iletişim.

• Tedarik zinciri ile müşteriler arasında kolay iletişim kurulabilmesi. • Karşılıklı anlayış ve bilgi paylaşımı.

• Tedarik zincirinde yüksek düzeyli işbirliği.

• Tedarik zincirinde bilginin uygunluğu/kullanılabilirliği. • Tedarik zincirindeki partnerler ile güvene dayalı ilişkiler. • E-tedarik uygulamalarında şeffaflık.

• E-tedarik uygulamalarının üst yönetimce iyi anlaşılması ve bilinmesi. • E-tedarik uygulamalarını üst yönetimin benimsemesi.

• E-tedarik uygulamalarına üst yönetimin katılımı.

• E-tedarik uygulamalarının gelişiminde, çalışanların üst yönetim tarafından ikna edilmesi, desteklenmesi.

• Üst yönetim tarafından e-tedarik sisteminin performansını ölçecek sistemlerin kurulması.

• E-tedarik sistemi uygulamasında üst yönetim tarafından yetki devrinin yapılması.

• Bilgi iletiminde güvenliğin korunabileceği maliyet etkin bir güvenlik sisteminin kurulması.

• E-tedarik uygulamaları karşısında işlemlerin güvenliği. • E-tedarik uygulamaları üzerinde eğitim.

• E-tedarik uygulamaları ile ilgili işletme içi eğitimlerin geliştirilmesi. • Bütün çalışanların e-tedarik uygulamalarının faydalarını anlaması. • E-tedarik teknolojilerinin kullanımı ile ilgili eğitim.

• E-tedarik uygulamalarında kullanılan yazılım ve donanımın güvenirliliği.

• İnternetin performansı ve internet servislerinin zamanında cevabı.

İnternet teknolojileri uygulaması olan e-tedarik, tedarik sürecinin tüm aşamalarında yer almaktadır. Örneğin spesifikasyon geliştirme süreci boyunca satın alma gereksinimlerinin belirlenmesinde e-tasarım konsepti, ilk tedarikçilerin sürece dâhil edilmesinin kolaylaştırılmasına yardım etmede önemli bir rol oynamaktadır. Burada, alıcı ve satıcılar ürünlere değer eklenmesinde oluşturulmuş spesifikasyonlarla ilgili gerçek zamanlı bilgiyi paylaşırlar. Bu bilgi, spesifikasyonlardaki dizayn kompleksliğinin minimize edilmesine ve gereksiz maliyetlerden kaçınılmasına yardım eder (Presutti Jr., 2003:222).

E-tedarik uygulamalarındaki gerçek zamanlı bilgi değişimi, pazara ürün sunum süresinin kısalmasından gelen rekabet avantajının artırılmasında ve ürün yaşam döngüsünün kısaltılmasında da çok önemlidir. Buna ilaveten, çok amaçlı bir e-tedarik stratejisinin e-tasarım komponenti art arda gelen tasarım

aktivitelerinin gelişmesiyle stok etkisinin üstesinden gelinmesine de yardım eder. E-tasarım, tedarik yönetiminde tıpkı geleneksel sıralı süreçlerde ortaya çıkan rekabetçi meydan okuma ve yetersiz ürün ve tedarik konularında önlenmesinde olduğu gibi (örneğin, üretim kolaylığı sağlamayan bir ürün tasarımı veya bir tasarımda mümkün tedarikçilerin seçilmesi), işletmelerin fonksiyonel satın alma timlerinin bütün dahili üyeleri arasındaki gerçek zamanlı iş birliğini kolaylaştırır (Andersen ve Lee, 2002:16).

E-tedarik’in işletmenin varlıkları üzerinde de önemli etkisi vardır. Stok düzeyleri önemli ölçüde azaltılabilir. Örneğin etkili bir e-tedarik stratejisi Extranet bağlantılarıyla internet üzerindeki alıcı ve tedarikçi sistemlerinde, alıcıların ürün listeleri ile ilgili bilgilerin gerçek zamanlı değişimini kolaylaştırabilir. Tedarikçi alıcı taleplerindeki değişimler doğrultusunda kendi verilerini daha çabuk bir şekilde düzenleyebilir. Tabiki bu uygulama tedarikçilerin gelişme yeteneklerindeki esnekliğine bağlıdır (Presutti Jr., 2003:223).