Tarih Derslerinde Yazma Becerilerinin GeliĢtirilmesinde Kullanılabilecek Metin Türler

Öğrencilerin yazma becerilerini geliştirecek ve tarih dersini anlamalarını sağlamakta kullanılabilecek metin türlerinden bazıları şunlardır:

1- Anma Yazısı (Obituary) 7- Özgeçmiş 13- Kartpostal 2- Mektup 8- Günlük 14- Diyalog 3- Şiir 9- Otobiyografi 15- Kanun 4- Broşür 10- Biyografi 16- Kartpostal 5- Senaryo 11- Karikatür 17- İlan

6- Gazete 12- Davetiye 18- Ayrıcalık tanıma (Husbands, 1996: 113; Drake and Nelson, 2005: 195).

Tarih çalışmaları bütün yazma biçimlerine uygundur. Aşağıda Tarih dersinde öğrencilerin yazma becerilerini geliştirmede kullanılabilecek bu metin türlerinden bir kaçı hakkında kısaca bilgi verilmiş, tarih dersinde bu metin türlerini kullanarak yapılabilecek öğrenci merkezli etkinlikler üzerinde durulmuştur.

3.13.1. Bir ölü hakkında yazılan kısa anma yazısı (Obituary):

Fielding‟in (2005) belirttiğine göre; bir ölü hakkında yazılan bir yazı bir kişinin yaşamının bir yorumlaması ve özetidir. Pek çok gazetede müthiş örnekleri yer almaktadır (Fielding, 2005). Bu tür yazılarda ünlü kişilerle ilgili birinci elden bilgi bulmak mümkündür. İkinci elden kaynaklardan yararlanılarak da yazılan anma yazısı (obituary), öğrencilerin araştırma yapma, yaratıcılık, hikâye anlatma becerilerini ve yazma becerilerini geliştirir. Öğrencilerden her zaman yaptıkları gibi ikinci elden kaynakları değil, bunları kullanarak metin yazmaları istenebilir. Tabii ki bu etkinlik öğrencinin yaşına ve seviyesine uygun olmalıdır. Aynı şekilde Methiye (Eulogy) yazmada yine tarih dersinde öğrencilerin yazma becerilerini geliştirebilecek etkinlikler arasındadır. Böylece öğrenciler düşünecek, konuşacak, yazacak ve tarih yapacaklardır.

3.13.2. Mektup Yazma

Mektup yazma, genellikle gözden kaçmış bir beceridir. Eleştirel düşünmeyi, tartışmacı yazmayı ve yaratıcılığı arttıracak olan bu etkinlik mutlaka tarih derslerinde kullanılmalıdır. Çünkü tarihin öğrenilmesinde çok değerli bir öğrenme aracıdır. Mektupta öğrenciler, tarihsel içeriği, kişisel hassasiyetleri ve politik konulardan oluşan nedenleri açıklarlar. Bunların hepsi öğrencinin ne yazacağını, nasıl yazacağını

etkilemektedir. Diğer bir deyişle içerik bilgisi öğrencilerin yazma becerilerini etkiler. Öğrenci mektubu yazacağı kişinin hassasiyetlerini bilmek zorundadır.

Mektup yazma etkinliği, öğrencinin geçmişi öğrenebilmesi için önemli bir güdü oluşturur. Mektup yazma vasıtasıyla öğrenciler, kendi kelimelerini kullanarak tanımadıkları insanlar ile nadir ele geçebilecek bir konuşma fırsatı yakalarlar. Öğrenciler mektupta hem kendilerine, hem eğiticiye hem de okuyucu kitlesine hitap ederler. Bu durum da öğrencilerin yazma becerilerinin gelişmesini ve kendi önemlerinin farkına varmalarını sağlar (Sloan, 2005: 24).

Tarih derslerinde mektup yazma etkinliği yaptırmak için, belirli bir zamana ait mektuplar sınıf ortamına getirilerek, öğrencilerden sanki bu mektuplar kendilerine yazılmış gibi ona bir cevap yazmaları istenebilir. Böyle bir etkinlik, öğrencilerin tarih derslerinde birinci elden kaynakla çalışarak yazmalarını sağlaması ve öğrenciler açısından tarihi daha somut hale getirmesi bakımından çok önemlidir. Bu yolla öğrenci geçici olarak tarihin içine girerek kendini başka bir yerde, başka bir zamanda hissederek çalışır. Bu da tarih dersini daha zevkli hale getirir ve öğrencilerin derse daha fazla ilgi göstermelerini sağlar. Ayrıca mektup yazma öğrencilerin tartışma odaklı mantıklı bilgileri sunma yeteneklerini geliştirecektir. Bunun içinde öğrencinin tarihsel içeriği iyi bilmesi ve tarih bilgisini kullanması gerekir (Sloan, 2005: 22–24).

İki çeşit mektup yazımı vardır: Resmi mektup, kişisel mektup. Kişisel bir mektup daha nedensel ve rahat yazılırken, resmi bir mektup mutlaka tam ve açık olmalıdır. Resmi mektupta dilbilgisi kurallarına dikkat edilmelidir. Resmi olmayan mektuplarda ise, öğretmen dilbilgisi kurallarına dikkat etmeyebilir. Önemli olan mektubun yazıldığı kişi ile kurulan iletişimdir. Mektup spesifik bir gruba yazılır. Mektup anlamının ne olduğunu, önemini göstermelidir.

Öğrenci geçmişte yaşamış bir tarihsel figüre, seçtiği özel bir konu ile ilgili mektup yazabilir. Bu öğrenciye kısmi bir konu hakkında resmi bir ağızla mektup yazma yolunu açar.

Ayrıca mektup yazma etkinlikleri çerçevesinde şöyle bir etkinlik yaptırılabilir: Belirli bir dönemin olaylarını ve insanlarını anlayarak kendini o dönemde yaşamış birinin yerine koy.

Görev: a- Yaklaşık 1914–1917 yıllarında yaşıyor olduğunu hayal et. (Devrim patlak vermeden önce).

b- Bir Rus olarak, Çar‟a o dönem Rusya‟sındaki durumlar/olaylar hakkında endişelerini, uyarılarını, memnuniyetsizliklerini belirten bir mektup yazmalısın.

c- Çar‟a karşı yaklaşımın resmi olmalıdır.

d- Bir fakir, bir arkadaş soylu ya da bir komünist olabilirsin. Birisini seç. e- Mektubunda zamanın problemlerini ele almalısın.

Bu şekilde yönerge verilen bu etkinlikte şu şekilde bir mektup yazılabilir:

Sevgili Çar 23 Nisan 1915

Ülkedeki pek çok insanın adına büyük endişelerimi yazıyorum. Benim yaşamım fakir bir fabrika işçisi olarak yoksulluk içerisindedir. Uzun ve zorlu saatlerce çalışıyorum ve düşük maaş ödeniyor. Moskova‟daki dayanılmaz şartlar içerisinde kendimi ve ailemi desteklemek için mücadele ediyorum. Bizim yaşadığımız durumun ne olduğunu bilmenizi istedim.

Siz, Rusya‟nın en büyük gücü olarak, Almanlara karşı savaşa girmeye zorlamayarak bize bir şekilde birazcık yardım etmeniz gerekir. Ben çok gerginim çünkü fakir Rusya‟nın eğitimsiz ve fakirleşmiş ordusu ile savaşa zorlandığını duydum. Eğer eğitimsiz ve yeterli teçhizatla donatılmamış orduyu savaşa gönderirseniz bizim hiç şansımız kalmaz. Bu büyük bir heyecan verebilir fakat bizim savaşı kazanmamızı sağlamaz. Bu bizi savaşa göndereceğinizi ve korkunç kayıplardan muzdarip olacağımızı yazmak değildir. Yaralanmış ve kötü durumda olan insanlar bir daha aynı durumu yaşamak istemeyeceklerdir.

Eminim ki bununla ilgili binlerce mektup alıyorsunuzdur fakat lütfen yoldaş ülkeniz insanları için birazcık daha fazla düşünceli olunuz.

Sizin aciz hizmetkârınız Charles du Toit (www. web.uct.ac.za/depts/educate) Böyle bir etkinlikle öğrenci belirli bir bakış açısı üstlenerek ve empati geliştirerek mektubunu oluşturmuştur.

Ayrıca öğrencilerden çevrelerindeki sosyal, ekonomik ya da politik bir sorun hakkında herhangi bir hükümet yetkilisine mektup yazmaları istenebilir. Bu şekilde yapılacak etkinlik hem öğrencilerin yazma becerilerini geliştirecek hem de öğrencilerin etraflarında olan bitene duyarlılıklarını artıracaktır.

3.13.3. ġiir:

Geçmişte yaşamış insanların tarihsel olayın akışı içerisindeki duygu ve düşüncelerinin anlaşılması çabasına girilmesi tarihsel empati etkinlikleri aracılığıyla sağlanmaya çalışılmaktadır. Kabapınar‟ın (2006: 24) belirttiğine göre, İngiliz ders kitaplarında incelenen olayla ilgili varsa şiirlere de yer verilmektedir. Bu çerçeve de

ikinci dünya savaşı ile ilgili yazılmış şiirlerde ders kitaplarında tanıtılmakta ve şairlerin savaşa ilişkin duygu ve düşünceleri şiir ve anlamı tartışılarak irdelenmektedir. Kabapınar‟ın (2006: 24), defterlerini incelediği İngiliz öğrencileri tarih derslerinde II. Dünya Savaşına ilişkin bir şiir yazma çalışması yapmışlardır.

3.13.4. BroĢür:

Tarih dersinde öğrencilerin yazma becerilerini kullanabilecekleri bir diğer etkinlik olarak da broşür hazırlatılabilir. Kabapınar‟ın (2006: 14) İngiliz öğrencilerin tarih defterlerini incelediği çalışmasında belirttiğine göre; tarih dersinde öğretmen, öğrencilerinden, Roma‟yı ziyarete gelecek turistlere, o dönemin perspektifinden Roma‟yı tanıtacak bilgi ile görsel yaratılarla desteklenmiş bir broşür hazırlamalarını istemiştir. Böylelikle öğrenciler edindikleri bilgileri hem yazılı hem de görsel boyutlu bir ürüne dönüştürmüş olabileceklerdir. Bir öğrenci hazırladığı broşürde şu şekilde bir metine yer vermiştir:

“Roma‟ya gelin. Burada yapabileceğiniz pek çok şey var. Hamamlara gidebilirsiniz. İki tekerlekli araba yarışlarına gidebilirsiniz ya da gladyatörleri izleyebilirsiniz. Ancak bunları izlerken dikkatli olunuz, yakınlarına gitmeyiniz. Çünkü birisi sizi ittirirse yaralanabilirsiniz. Fakat bunları yapmak hoşunuza gidecek. Siz ve sizin aileniz için çok iyi olacağına eminim” (Kabapınar, 2006: 14).

3.13.5. Senaryo:

Tarih derslerinde öğrencilerin yazma becerilerinin geliştirilmesi için senaryo yazma etkinlikleri de geliştirilebilir. Öğrencileri belirli bir isim listesi verilerek (Wilson, Roosevelt, İsmet İnönü), bu kişilerle bir görüşme senaryosu yazmaları istenebilir. Bu senaryo hem görüşmeyi yapan kişinin sorularını, hem de adayın cevaplarını içermelidir (McBride, Drake and Lewinski, 1996). Yenilen Oratöğretim 9. Sınıf Tarih ders kitabında bir görüşme senaryosuna örnek olarak “Tales‟e Anadolu‟yu Sorduk” etkinliğine yer verilmiştir. Ders kitabındaki bu örnek etkinlik, öğrencilerin bu tür örnekleri yapmasında kolaylık sağlayacaktır (MEB, Tarih 9. Sınıf, 2008: 57).

3.13.6. Gazete sayfası hazırlama:

Tarih derslerinde öğrencilerden tarihsel bir aktörü seçerek seçtikleri kişinin yaşamının önemli olaylarını gösteren bir gazetenin ön sayfasını hazırlamaları istenebilir. Ayrıca, bu gazete sayfası seçilen kişinin yaşamının çeşitli yönleri ile ilgili kendi

fikirlerini ifade ettikleri bir başyazıyı, sınıflandırılmış ilanları, spor ve eğlence sütununu ya da kişinin yaşadığı zaman ve yeri gösteren bir karikatürü içermese gerektiği de söylenebilir (McBride, Drake and Lewinski, 1996).

3. 13. 7. ÖzgeçmiĢ

Diğer bir etkinlik olarak, öğrencilere bir liste verilerek, (C. Colombus, Martin Luther, Michalengeo gibi) onlardan dünya tarihinde önemli bir etkiye sahip kişilerden birini seçerek özgeçmişlerini yazmaları istenebilir. Bu özgeçmiş seçilen kişinin yüksek iş kariyerini tanımlamalıdır. Ayrıca öğrencilerden bu tarihsel kişilerin kaleminden bir mektup yazarak niçin gözde olan meslekleri seçtiklerini anlatmaları istenebilir (McBride, Drake and Lewinski, 1996).

Ayrıca tarih derslerinde öğrenciler tarihsel kurgu (historical fiction) yazabilirler. Günümüzde tarihsel romanlar oldukça popülerdir. Gerçek olaylardan hareketle öğrencilerin tarihsel kurgu yazmaları istenebilir. Bu yolla aktif ve yaratıcı öğrenme sağlanacaktır (Fielding, 2005). Tarihi romanlar, çocuğun tarihi gerçek anlamda kavramasını sağlar (Karabağ, 2003: 157). Tarihî romanın geçtiği döneme ilişkin bir poster veya resim gösterilip, o günkü insanların nasıl giyindiğine dikkat çekilerek öğrencilerden bir kurgu yazmaları istenebilir (Ata, 2000).

Bununla birlikte tarih dersinde işlenen bir olay yarıda kesilerek “bundan sonrasında ne düşünüyorsunuz” gibi bir soruya yazılı olarak cevap istenebilir (Booth, 2003: 101). Ayrıca tarih derslerinde konuşma metinleri yazma etkinliğide yaptırılabilir.