Günümüzde, soğuk zincir uygulamaları sayesinde bozulabilir gıdaların dünya genelinde tüketimi kolaylaştırmakta ve buna bağlı bir artış gözlenmektedir. Soğuk zincir uygulamalarının, bozulabilir gıdaların farklı ülkelerden ve hatta farklı kıtalardan temini ve tüketiciye kaliteli ve güvenli bir şekilde ulaştırılması elvermesi, gıda işleme ve paketleme teknolojilerindeki gelişim ile gıda güvenliğin uygulamalarındaki artan hassasiyet de bozulabilir gıdaların üretiminin artışı ve tüketiminin yaygınlaşmasında temel rol oynamaktadır. Bu bağlamda yönetim otoritelerinin ve gıda endüstri liderlerinin gıda güvenliği ve kalitenin korunabilirliği açısından kaygıları artmıştır. Bu durum otoriteleri ve üreticileri, ürünlerin kaynağından tüketiciye sunulana dek işleme, depolama, elleçleme aşamaları da dâhil olmak üzere zincirin her aşamasında daha fazla bilgi ve kontrol sağlayacak proseslerin arayışına yönlendirmiştir.
İzlenebilirliğin bu şekilde önem kazanması ve bu durumun güncel teknoloji ile desteklenmesi yardımıyla günümüzde soğuk zincir lojistiğinde zincir boyunca birden fazla izleme yöntemi kullanılabilmektedir. Bunlar temel olarak Barkod, RFID, Karekoddur.
3.1 Barkod
Barkodlar, ürün veya malzeme tanıma amaçlı olarak kullanılan veri taşıyıcıların en ucuz ve en popüler olanlarıdır. Barkodlar günümüzde üretici ve ürün tipini yansıtan seri numaralardan oluşmaktadır. Barkod kullanımında barkodları yazmak için yazıcı ve okuyucu
ya da tarayıcı olmak üzere donanım gerektirmektedir. Günümüzde GS1 olarak bilinen barkod sistemi, dünyada en çok tercih edilen barkod sistemi olarak bilinmektedir.
Barkodların, lineer barkodlar, stacked kodlar ve 2D kodlar gibi çeşitler bulunmaktadır.
Stacked barkodlar ise 2-8 arası sıra içermektedir. Her biri sıra ayıracı çubuklarla ayrılmaktadır. Data matrix ise, GS1 ile oluşturulur ve sembollerle kare ya da dikdörtgen şeklinde olabilmektedir [3]. Barkod teknolojisi malzemelerin etiketlemesi ve otomatik tanımlanmasında günümüzün en çok teknolojisi olmasına karşın bazı kısıt ve dezavantajlara sahiptir. Karmaşık süreçler içinde izleme ve kayıt işlemlerinin zorluğu, işçilik maliyetlerinin yüksekliği, zaman kayıpları ve etiket içinde saklanabilen veri kapasitesinin yetersizliği bu teknolojinin dezavantajlarını oluşturmaktadır. Barkodlar, sıralı (yani, yavaş) okuma, okunabilirlik için görüş açısı gereksinimi, bir okuyucuyla iki yönlü gereksinim yapamama ve ilişkili bir sensörün bağlanmasındaki farklılık gibi çeşitli dezavantajları vardır. Barkod sisteminin en önemli kısıtlarından biri de Barkod etiketinin okuyucunun görüş alanı içinde olması zorunluluğudur. Barkod teknolojisinin bir diğer dezavantajı ise her ürüne özel bir şifreleme sistemine sahip olmamasıdır. Barkod kodları ile aynı ürün grubu içindeki ürünler tek bir kodla simgelenmektedir[5].
3.2 RFID (Radio Frequency İdentification )
Bu izleme yöntemlerinden günümüzde gittikçe daha fazla önem kazanan ve diğer yöntemlere oranla daha fazla kullanım alanı bulan yöntem RFID yöntemidir. Bunun asıl sebebi hâlihazırda en yaygın yöntem olarak kullanılan barkod sistemin sınırlamalarıdır.
Barkod teknolojisi kullanımında okuma işlemi manuel olarak gerçekleştirilir ve okuma işlemi için kesintisiz ve iyi bir açıyla düzgün bir görüş gerekmektedir. RFID sistemleri tamamıyla otomasyonlu sistemlerdir. Hiçbir manuel müdahaleye ve görüş acısına ihtiyaç duymazlar.
RFID etiket, okuyan kişi ile hiçbir fiziksel temas ya da görüş açısı alanı gerektirmez.
RFID etiketler, pasif, yarı pasif ve aktif etiketler olmak üzere üç grupta incelenir. Pasif etiketlerin kendi güç kaynakları yoktur ve en ucuz etiket çeşitlerindendir. Tamamıyla okuyan kişilerin kuvvetiyle çalışırlar. Eğer okuma alanı küçük bir uygulama varsa bu etiket çeşidi kolaylıkla kullanılabilir. Yarı pasif etiketlerde de bir pil kullanılır ve bu pil okuyucudan hiçbir güç almaya gerek duymaz. Bu etiket çeşidi daha geniş bir okuma alanına sahip olduğu için hem daha güvenilirdirler hem de okuyucuya daha erken cevap oluşturabilirler. Aktif etiketler ise, pasif olanlara göre daha pahalı ve daha büyüktürler. Bu çeşit etiketlerin kendilerine ait güç kaynakları vardır. Bu yüzden çok geniş alanlarda uzaktaki mesafelerden bile rahatlıkla tanınabilirler.
RFID teknolojisi, gıda sektörü için gelecek vadeden bir teknolojidir çünkü gıda güvenliği ve kalite problemlerinin takibi ve izlenebilirliği için kullanımının yanı sıra bozulabilir gıda
birlikte gerek RFID etiketlerin ve gerekse sistemlerin maliyeti sürekli olarak düşmekte ve RFID kullanımı ile ilgili standartların oluşturulması için çalışmalar devam etmektedir.
Ayrıca, her ne kadar RFID sistemlerin kullanılması için sistem ürünleri ve sisteme adaptasyon maliyetleri pahalı bir yatırım gibi görülse de, RFID izleme sistemlerinin kullanımından çeşitli avantajlar sağlanarak bahsi geçen maliyetler minimize edilebilmektedir. İyi tasarlanmış bir RFID sistem, lojistik ve pazarlama alanında operasyonel verimlilik ve stratejik etkinlik arayan şirketler için potansiyel bir rekabet avantajı kaynağı olabilir. RFID teknolojisi günümüzde tüm ürünlerin takip ve izlenebilirliği için kullanılmaya başlanmıştır ve özellikle soğuk zincir lojistiği açısından önemli bir kullanım potansiyeli arz etmektedir. RFID ürünlerin takibini sağladığı gibi sıcaklık değişimlerine karşı çok hassas olan bozulabilir gıdaların da içinde yer aldığı soğuk zincir uygulamaları için de kullanışlı bir izleme yöntemidir. Son yıllarda RFID sistemler soğuk zincir boyunca bozulabilir ürünlerin sıcaklığını ölçmekte kullanılmaktadır. İşletmeler eski yöntemler ile ürün sıcaklıklarını ve soğuk zincir boyunca ürünlerinin takibini sıcaklık kayıt cihazı, barkod sistemi ve kayıt işlemleri olarak üç aşamada yapabilirken, RFID sistem ile takip işlemleri sıcaklık kaydı ve RFID tag ile iki aşamada gerçekleştirilebilmektedir. Başka bir deyişle RFID uygulamasında etikete yalnızca ürün tanımlama bilgisi değil, ortam koşulları ile ilgili bilgiler de işlenebilmektedir. Bunlara ek olarak ortam koşullarının RFID etiketlere işlenmesi amacıyla, esnek RFID etiketlere kimyasal sensörlerin uygulanması ve bu sayede ürünlerin olgunlaşmasının ya da ürün kaynaklı gaz konsantrasyonu değişiminin takip edilmesine yönelik uygulamalar da mevcuttur[6].
3.3 Karekod
Karekod, İngilizce QR code, “ Quick Response” kelimelerinin ilk harflerinden oluşmaktadır vaynı zamanda Türkçesi “ hızlı tepki” kodu anlamına gelir. Türkçe karşılığı olarak karekod ifadesinin kullanımı çok yaygındır. Karekod, her iki yönde veri depolayabildiği için diğer barkod okuyuculara göre daha çok veri saklayan bir kod türüdür.
Tek boyutlu barkodlardan farklı olarak beyaz ve siyah kar ya da dikdörtgenlerden meydana gelir. Genel olarak 2D barkod okuyucu olarak da bilinmektedirler. En çok bilinen karekod türleri datamatrix ve aztek koddur[7].
Karekodun en önemli özelliği, biçiminde oluşabilecek herhangi bozulmaya karşın %30 kir ve hata düzeltme kapasitesine sahip olmasıdır. QR kodun çözümlenmesi çok kolay ve hızlıdır. Veriler özel barkod okuyucuların yanı sıra uygun özellikleri taşıyan mobil araçlarla da okutabilmektedir. Veriler hem yatay hem de dikey olarak depolanabilir. QR kod, üç köşesinde yer alan pozisyon belirleyicileri (finder pattern) sayesinde her yönden okutulabilir.
Eğilmiş veya yüzeyi tahrip olmuş karekodlar hizalama ve ayarlama düzenleyicileriyle (alignment / timing patterns) sorunsuzca okutulabilmektedir. Karekod uygulamaları klasik barkod sistemlerine göre karakter içeriği farklılıklaşmaktadır. Karekodlar sayısal ve alfabetik karakter olmak üzere her farklı verileri taşıyabilmektedir[8].