Türkçe Basın-Yayın Faaliyetleri ve Öğretmenler Konusu

sıra dışı bir dil çıkarmaktadır.⁴⁴⁹ Anadilde eğitim konusunda acil önlemler alınmazsa, orta vadede Bulgarların Türklerle Bulgarca anlaşamadıkları; Türkiye’den gidenlerin de azınlık mensuplarıyla Türkçe konuşamadıkları bir tablo ile karşılaşılabilir.

çoğunluğunu Türklerin oluşturduğu HÖH’ün merkez yayın organı olan “Hak ve Özgürlük”

adında 8-16 sayfa aralığında değişen ve Türkçe ve Bulgarca baskıları yapılan bir gazete basılmıştır.⁴⁵² Ancak 1998’e kadar yayın hayatını sürdürebilen gazetenin daha sonraki sayılarının basılamamasının gerekçesi ekonomik yetersizlikler olarak gösterilmektedir. Fakat, HÖH gibi daha kuruluşunun ilk yıllarından itibaren ekonomik sorunlarının üstesinden gelmiş olan bir siyasî partinin malî nedenlerle yayın organını kapatmış olması farklı soru işaretlerini de beraberinde getirmektedir.

Daha önce Hak ve Özgürlükler gazetesinin bir eki olarak çıkan ‘Filiz’ çocuk dergisi 1998 yılının başından beri Filiz Vakfı’nın yayın organı olarak çıkmakta ve yayın hayatını halen sürdürmektedir. Çocuklara yönelik olarak bir de ‘Balon’ adında bir dergi çıkarılmıştır.

10 yıl kadar yayın hayatını sürdüren dergi 2004’ten beri basılmamaktadır. Öte yandan 1990’lı yılların başında ‘Işık’ ve ‘Güven’ adında iki yayın organı daha Bulgaristan Türklerinin basın hayatına kazandırılmışsa da ekonomik nedenlerle fazla uzun soluklu olamamışlardır.

Güncel olarak yayın hayatını devam ettiren bazı süreli yayınlar da bulunmaktadır.

Sofya’daki Balkanlar Eğitim ve Kültür Vakfı bünyesinde çıkarılan ‘Ümit’, Bulgaristan Müslümanları Baş Müftülüğü’nün resmi yayını olan ‘Müslümanlar’, Şumnu Nazım Hikmet Türk Kültür Evi’nin dergisi olan ‘Mozaik’, Türk Kültür Merkezi’nde basılan ‘Kaynak’, Deliorman Edebiyat Derneği’nin katkılarıyla Razgrat’ta basılan ‘Hoşgörü’ ve daha önce Bursa’da Balkanlar’da Türk Kültürü Dergisi’nin de editörlüğünü yapmış olan Mehmet Alev’in Kırcaali’de çıkardığı ‘Alev’ isimli dergiler Bulgaristan Türklerinin yayın hayatı içerisinde faaliyet göstermektedirler.⁴⁵³

Bulgaristan Türklerinin yayın hayatında güncel olarak iki gazete ön plana çıkmaktadır:

‘Zaman’ ve ‘Kırcaali Haber’. Zaman-Bulgaristan gazetesi, Türkiye’deki Zaman gazetesinin bir uzantısı olarak Bulgaristan’da faaliyet gösterirken; haftalık olarak her perşembe günü basılmaktadır. Kırcaali Haber gazetesi ise, daha ziyade Kırcaali kentinde bulunan bir grup Türk yazarın işbirliğiyle çıkarılmaktadır. Hak ve Özgürlükler Hareketi’nin Kırcaali il teşkilatının maddi katkılarının bulunduğu gazete, başlangıçta aylık olarak çıkarılırken; 2010 yılının Şubat ayından itibaren 2 haftalık, Mart ayından itibaren de haftalık olarak çıkmaya başlamıştır. Kırcaali Haber gazetesinin düzenli olarak güncellenen ve Bulgaristan’daki gelişmeleri aktaran bir internet sitesi de bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, son zamanlarda

452 Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy, Bulgaristan Türklerinin Basın Hayatı (1865-2009), Ankara, 2010, s. 13. (Yayın Aşamasında)

453 Söz konusu dergiler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Yenisoy, Bulgaristan Türklerinin Basın Hayatı (1865-2009).,ss.13-18.

Bulgaristan Türkleri, yayın hayatına ‘Kırcaali Ses’, ‘Rodoplar’ ve ‘Ardino’nun Sesi’ gibi birkaç gazeteyi daha kazandırmışlardır; ancak, maddi imkânsızlıklardan dolayı bu gazeteler üçüncü baskılarını dahi yapamamışlardır.

Bulgaristan’daki Türkçe basın yayın faaliyetlerinin düşük yoğunlukta devam etmesini çeşitli nedenlerle açıklayabiliriz. Bulgar yetkililerin ve HÖH’ün konuya ilgisiz kalması, finansal zorluklar ve entelektüel birikime haiz insan gücü eksikliği Türkçe yayınlar konusundaki temel engellerdir. Türk azınlığa özgü, ulusal ölçekte bir gazetenin çıkarılması, buna istinaden yerel ölçekli gazetelerin sayısının artırılması ve bunların Türk azınlığa ulaştırılması bu noktada önemli aşamalardır.

Diğer taraftan, Bulgaristan ulusal kanalında Türkçe radyo ve TV yayını sembolik sürelere⁴⁵⁴ sahip olmasının yanında, Türk azınlığa hitap edecek bağımsız ve sürekli Türkçe yayın yapan bir radyo istasyonunun bulunmaması da bu konudaki ayrı bir eksikliktir. Türkçe haber yayını Bulgaristan’ın göstermelik bir adımı olduğu gibi, daha da geliştirilmesi gerekliliği ortadadır. Ne var ki, Bulgaristan’daki aşırı milliyetçi çevreler ve 5 Temmuz 2009 seçimlerinde iktidara gelerek azınlık hükümetini kuran GERB Partisi Türkçe haber yayınının kaldırılmasına ilişkin kampanyalarda fiilî olarak yönlendirici olmuşlar ve ülke genelindeki kampanyalara katılmışlardı. Türkiye’den ve AB’den gelen baskılara sonucunda ise Bulgaristan Hükümeti, bu konuda geri adım atmak durumunda kalmıştır.⁴⁵⁵

Teknolojinin hızla gelişmesiyle birlikte, günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelen bilgisayar ve internet de Türkçe yayın konusunda Bulgaristan Türklerinin hizmetinde bulunmaktadır. İnternet radyoculuğu konusunda, Bulgaristan’da olmasa da özellikle Bulgaristan’dan Türkiye’ye göç edenlerin Türkiye’de kurduğu bazı radyoların varlığından bahsedilebilir. Bursa ve İzmir gibi göçmen nüfusun bulunduğu şehirlerde buna benzer oluşumlar mevcutsa da; önemli bir bölümü kırsal kesimde yaşayan Bulgaristan Türklerinin bu imkândan efektif bir biçimde faydalanması pek mümkün gözükmemektedir. Farklı bir husus da Bulgaristan’daki Türkler arasında uydu antenler aracılığıyla izledikleri Türk televizyonlarının ve dizilerinin oldukça popüler hale geldiği görülmektedir.⁴⁵⁶ Bu durum Bulgaristan Türklerinin isimlerine de yansırken; gün geçtikçe Türk dizilerinde kullanılan popüler isimler yeni doğan çocuklara verilmektedir. Hatta Türk Dışişleri Bakanı Ahmet

454 2000 yılından itibaren Bulgar Devlet kanalı BNT 1’de hafta içi her gün saat 16.00-16.10 arası 10 dakika Türkçe yayın yapılmaktadır. Hatta söz konusu 10 dakikalık Türkçe haber yayını AB Komisyonu tarafından hazırlanan 2000 yılı İlerleme Raporu’nda da yer bulmuştur. Bkz. “2000 Regular Report from the Commission on Bulgaria’s Progress Towards Accession”, s.22.

455 Anadolu Ajansı, 16 Aralık 2009.

456 Anadolu Ajansı, 11 Haziran 2009.

Davutoğlu’na Mart 2010’daki Sofya ziyaretinde Bulgarlar tarafından Türk hükümetinin bu dizileri propaganda aracı olarak kullanıp kullanmadıkları sorulmuştur.⁴⁵⁷

Bulgaristan’daki Türkçe basın-yayın faaliyetleri ve azınlığın eğitimiyle doğrudan ilgili olan bir diğer sorun ise Türkçe ders kitabı materyallerinin yetersiz olmasıdır. Türk Milli Eğitim Bakanlığı’nın 1992 ve 1993 yıllarında gönderdiği kitaplarla Türkçe eğitimlerini alan azınlık mensubu öğrenciler, Türkçe kitaplar konusunda 18 yıl geriden gelmektedir. Ayrıca söz konusu yıllarda gönderilen kitapların bugün son derece yıpranmış bir durumda olduğu açıktır.

Dolayısıyla Türkçe ders kitapları konusunda dramatik bir tablo ortaya çıkmaktadır. Nisan 2009’da azınlıkların anadilde eğitimlerine ilişkin yapılan düzenleme ile Türkçe ders kitaplarının Bulgaristan Eğitim Bakanlığı tarafından yeniden basılacağı belirtilse de konuyla ilgili somut bir adımın atılmadığı görülmektedir.

TÜRK MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI TARAFINDAN BULGARİSTAN’A GÖNDERİLEN KİTAP SAYISININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI⁴⁵⁸

Gönderilen Yer Gönderilen Tarih Kitap Çeşidi Adedi Sofya İslam Enstitüsü ve

Şumnu İmam Hatip Lisesi

25.12.1991 Kültür ve Ders Kitabı 3419

Bulgaristan İmam Hatip Liseleri

11.12.1992 Ders Kitabı 1924

Şumnu, Rusçuk ve Mestanlı

İmam Hatip Liseleri 13.01.1993 Ders Kitabı 1446

Burgaz Özgür Üniversitesi 10.01.1994 Kültür Kitabı 65 Varna Türk Kültür Derneği 25.12.1995 Kültür Kitabı 28

Sofya Üniversitesi 30.01.1995 Kültür Kitabı 22

Sofya Üniversitesi 11.09.1995 Kültür Kitabı 700

Sofya Üniversitesi 02.10.1995 Kültür Kitabı 25

Bulgaristan Bilim ve Eğitim Bakanlığı

1995 Türk Dili 2 155.000

Bulgaristan Bilim ve Eğitim

Bakanlığı 1995 Türk Dili 3 150.000

Bulgaristan Bilim ve Eğitim Bakanlığı

1996 Türk Dili 4 120.000

Bulgaristan Bilim ve Eğitim

Bakanlığı 1996 Okuma 11.300

Bulgaristan Bilim ve Eğitim Bakanlığı

1997 Türkçe Okuma 210.000

457 Janine Zacharia, “Turkey Hopes to Grow Economic Ties and Influence within Middle East”, The Washington Post, April 8, 2010.

458 Söz konusu veriler için bkz. Yenisoy, Bulgaristan Türklerinin Türkçe Eğitim Davası, s.58.

Bulgaristan Türklerinin Türkçe ders kitabı materyali konusunda yaşadığı bu sıkıntıyı çözmeye yönelik, Türkiye’nin girişimleri de sonuç vermemektedir. Resmî yollarla Bulgaristan’a Türkçe ders kitabı göndermek, Sofya Yönetiminin bu konuda kasıtlı olarak ağır işletilen bürokratik mekanizmalarına takılmaktadır. Ancak, Türkiye’de Bulgaristan’a yönelik faaliyet gösteren bazı sivil toplum örgütlerinin konuyla ilgili her ne kadar etkin olmasa da bazı girişimleri bulunmaktadır. Söz konusu sivil toplum örgütü yöneticilerinin Bulgaristan’ı ziyaretlerinde beraberinde götürdükleri çok sayıda Türkçe ders kitabı ve diğer yayın organlarını bölgeye ulaştırırken; daha ziyade Bulgaristan’a seyahat yapan turizm şirketleri aracılığıyla bu faaliyet gerçekleştirilmektedir.

Bulgaristan Türklerinin bir diğer sorunu ise, Türkçe öğretmenleri konusudur.

Bulgaristan’da çeşitli üniversiteler bünyesinde Türk Dili ve Edebiyatı bölümleri bulunmaktadır. Ne var ki, bu bölümden mezun olan yüzlerce soydaş, mezuniyet sonrasında işsizlik sorunuyla karşılaşmakta ve branşıyla alakası bulunmayan meslek dallarında çalışmak zorunda kalmaktadırlar. Dolayısıyla, bu bölüm zamanla Türk azınlık öğrencileri arasında cazibesini kaybetmektedir. Bulgaristan’da güncel olarak, devletin doğrudan azınlığa yönelik eğitim yapan eğitim kurumları mevcut değildir.