Siyasal Katılım ve Meslek Statüsü

Siyasal katılımı etkileyen etkenlerden bir diğeri de kişinin mesleğidir. Şehirlerin, eğitimin ve sanayinin gelişmesi sonucu, toplumun gözünde yüksek bir öneme sahip olan yepyeni mesleklerin de ortaya çıktığı görülmektedir. Kişinin mesleğinin kendisine kazandırdığı statüyü yaşamış olduğu şehrin büyüklüğü ve almış olduğu eğitim belirlemektedir. Buna ek olarak belirtilmesi gereken bir diğer unsur da kişinin cinsiyeti ile tercih etmiş olduğu meslek arasındaki ilişkidir (Kalaycıoğlu, 1983: 30-31).⁸ Gelişmiş ülkelerde küçük yerlerde de büyük şehirlerin imkânlarından yararlanmak ulaşımkolaylığı sebebiyle mümkün olabilmektedir. Bu da gösteriyor ki, gelişmiş ülkelerde köy kent farkının giderek azaldığı dikkati çekmektedir.

Sanayileşmenin, eğitimin ve şehirlerin büyümesinin bir sonucu olarak artan meslek çeşitlerinin siyasal hayatı ne oranda etkilediğini de sınırlandırmak zorlaşmaktadır. Kimileri mesleğin “tarım, sanayi ve hizmetler” şeklinde sınırlandırılmasının yeterli olmadığını belirterek, kişiye kazandırdığı prestije göre sıralama yapmanın daha doğru olacağını savunmaktadırlar. Bu görüşte olanlar “yüksek prestij taşıyan meslek mensuplarının siyasete katılma oranlarının daha yüksek olduğunu” belirtmektedirler (Baykal, 1970: 45).⁹ Her ne kadar bazı insanlar, dikey bir şekilde yüksek prestijli mesleklere sahip olsa da yaygın kanaat belirtildiği şekildedir. Bir kişinin yüksek prestijli meslek sahibi olabilmesi için iyi bir eğitim alması ve hayatının önemli bir bölümünü de şehir ortamında geçirmesi gerekmektedir. Bu durumda olan kişilerin siyasal otoritenin

8 Büyük Şehirler mesleklerin çeşitliliği ve çokluğu bakımından küçük yerleşim birimlerine oranla daha zengindir. İçinde daha fazla usta, uzman ve iyi eğitilmiş insan barındırmaktadır. Bu sebeple büyük şehirlerde iş imkânları da o oranda daha fazladır.

9 Ancak bilinmelidir ki kişinin prestijini edinmesinde sadece mesleği değil, onu üreten aile, çevre, eğitim gibi unsurlar da etkendir.

katlarında çalışanlarla ilişkileri düşük prestijli meslek statüsüne sahip olanlara oranla daha yüksektir (Kalaycıoğlu, 1983: 31).

Siyasal katılım ile meslek ilişkisinin bütün meslek dallarında aynı oranda gelişmediği dikkati çekmektedir. Edinilmiş olan bir takım meslekler kişiyi siyasal alanda daha aktif ve başarılı kılarken, diğerlerinin aynı oranda teşvik etmediği görülmektedir. Örneğin; öğretmenler, medya mensupları, avukatlar ve serbest meslek sahipleri bunlardan bazılarıdır. Birçok ülke parlamentosundaki milletvekillerinin büyük bir kısmının bu mesleklerden geldikleri ve siyasal alanda da başarılı oldukları görülmektedir. Bu gibileri, mesleklerinin kendilerine kazandırmış olduğu yetenek, tecrübe, bilgi ve birikimle siyasal rollerini daha iyi oynamaktadırlar. Ancak meslekleri gereği oynamış oldukları rolleri, siyasal alana uzak olan kişilerin siyasal katılımda çok başarılı olmadıkları bilinmektedir. Ev hanımlığı mesleği buna örnek olarak gösterilmektedir (Baykal, 1970: 47).

Büyük fabrikalarda, maden ocaklarında veya Devlet Demir Yolları gibi büyük işyerlerinde çalışan on binlerce işçi benzer sorunları birlikte yaşamaktadırlar. Bunlar aynı iş yerinde çalışmakta ve aynı yerleşim biriminde ikamet etmektedir. Bu kesimin aralarındaki iletişimi hızlı ve siyasal katılımları da sınıfsal olarak toplu halde gerçekleşmektedir. Gelir düzeyleri, iş koşulları, eğitim seviyeleri ve sosyal sorunları birbirine benzer olduğu için kolay anlaşabilmekte ve siyasal eğilimleri de birbirinden etkilenmektedir (Baykal, 1970: 47). Böylece kişinin sınıf bilinci gelişmekte ve siyasal sistemi kendi çıkarlarına uygun dönüştürme arzusu doğmaktadır. Çünkü siyasal kararlar sadece bir kişiyi değil, on binlerce işçiyi, emekçiyi, memuru etkilemekte ve bu da aralarında örgütlü veya örgütsüz bir dayanışmayı doğurmaktadır¹⁰.

Siyasal katılım ile meslek ilişkisini geliştiren bir diğer unsur da her mesleğin ayrı ayrı dernekler halinde örgütlenmesidir. Örneğin; İnşaat Mühendisleri Derneği, Eczacılar Derneği bunlardan bazılarıdır. Dernekler halinde örgütlenmiş olan meslek grupları, kendi aralarında mesleklerini yeni buluşlarla geliştirici, bilgi ve becerilerini artırıcı ve siyasetin kendi çıkarlarına uygun yönü de dâhil geniş çapta eğitim vermektedirler. Buna

10Aynı meslekte çalıştığı halde mesleki dayanışmaya önem vermeyen ve aile gibi benzeri çevrelerin baskısı altında kalarak farklı siyasal katılımda bulunanlar da mevcuttur.

ek olarak işçilerin iş yerlerinde örgütlenerek hızla sendikalaşması, siyasal alana ilişkin konuları daha sıcak takip etmelerini sağlamakta ve politize olmalarını da temin etmektedir (Baykal, 1970: 50-51).

Siyasal katılım ve meslek ilişkisini askerlik mesleği açısından inceleyen Eroğul, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde, askerlerin siyaset üzerindeki ağırlığını ortaya koymaktadır. Türk siyasal geleneğinde, devletlerin kurulması, korunması ve geliştirilmesi adeta bu meslek sahiplerinin görevidir. Bundan dolayıdır ki, askerlerin demokratik şartlarda oluşmuş siyasal otoriteye, belirli gerekçelerle sürekli müdahale eden bir çizgi izlediği gözlemlenmektedir. Eroğul bu olguyu şöyle anlatır: “Demokrasinin geleneksel bir düzen haline geldiği ülkelerde, askerlerin sivillere bağımlı olması, düzenin temel kurallarından biridir. Türkiye’de bu kural genellikle uygulanamamış, askerler siyasal katılmanın önde gelen özneleri arasında yer almış; cinsiyetleri, yaşları, yerleşme yerleri, sınıfları ve meslekleri ne olursa olsun tüm sivil kişiler çok zaman geri bir düzleme itilmiştir.” Buna ek olarak sivil iradeye her ne şekilde olursa olsun müdahaleyi hukuk dışı bulan Eroğul, diğer meslek erbabı kişilerle, askerlik mesleğine sahip olanlar arasında ülkemizde siyasal katılım açısından bir eşitliğin olmadığının da altını çizmektedir (Eroğul,1991: 120-125).

Mesleğin siyasal katılmadaki etkisini özetlemek gerekirse: Meslek, insan hayatının bir bölümünü kapsayan, toplum içerisinde kendisine prestij, istihdam, makam, çıkar, sosyal çevre ve mesleği üzerinden örgütlenerek siyasal otoriteyi etkileme imkanı tanıyan bir faktördür. Bir başka ifadeyle, kişi almış olduğu eğitim ile toplumda aranan meslekleri edindikçe, tanınmaya, bilinmeye, sorulmaya ve kendisine ihtiyaç duyulmaya başlanır. Bu durum kişinin pozisyonu gereği her düzeyde siyasal katılımını da teşvik eder. 1.4.8. Siyasal Katılım ve Örgüt Üyeliği

Siyasal katılımı etkileyen faktörlerden bir diğeri de, sendikalar, dernekler ve siyasal partiler gibi siyasal nitelikli örgütlere üye olmaktır. Siyasal katılımın örgütlenme yoluyla gelişebilmesi için de örgütlenme özgürlüğünün olması gerekmektedir. Şayet bir ülkede kişiler özgürce örgütlenemiyorsa ya da kısıtlı ve sınırlı örgütlenebiliyorsa, her fırsatta önü kesiliyorsa, bu tür ortamlarda siyasal katılım da gelişmemektedir. Siyasal katılımın gelişebilmesi için kişinin, siyasal örgütlere istediği zaman üye olabilme ve üyelikten çıkabilme özgürlüğüne sahip olması gerekmektedir. Siyasal partilere,

derneklere ve sendikalara üye olanlar, verilen görevleri yerine getirerek siyasal iş, işlem ve eylemlerde daha aktif olurlar. Bu yönüyle siyasal partiler, kişinin siyasallaşması için bir nevi siyaset okuludur (Erdoğan, 1997: 181, 214-215). Çoğulcu, katılımcı ve çağdaş demokrasinin işlerliğini belirleyen en önemli alamet, vatandaşlara siyasal davranışlarını örgütlü bir şekilde bilinçli olarak ortaya koyma fırsatını tanımasıdır.

Diktatör ve geleneksel toplumlarda örgütlü siyasal katılımı sadece belirli sınıfların veya bir ailenin elinde bulundurması sebebiyle, büyük çoğunluğun örgütlü veya örgütsüz siyasal katılım talebi ve hakkı da reddedilmektedir. Çünkü, örgütlenme ve siyaseti dönüştürme hakkı, güvenlik v.b. sebeplerle sadece küçük bir azınlığın elinde bulundurması gerekmektedir (Öztekin, 2001: 234). Bu azınlığın, kendi içindeki örgütlenmesi, siyasal katılımı ve yöneticileri belirlemesi, büyük çoğunluk için de geçerli kabul edilmektedir. Bu anlayışa göre büyük halk kitleleri demokratik hakları kullanabilme yeterliliğine sahip değildir. Vatandaşın özgürleşmesi, demokratikleşmesi ve bu bağlamda da örgütlenmesi siyasal sistem için bir tehdit ve tehlike olarak formüle edilmektedir.

Temel özellikleri itibariyle örgütler, “kişisel olmayan, ilkeli, sürekli, yavaş değişen, kendi içindeki birimleriyle dayanışan, kendi başına biricik olabilen, araçlı ve değer yüklü” kurumlardır (Fichter, 1996: 119-120). Yönetimi elinde bulunduranlar, bu temel unsurlara uygun bir şekilde kişileri görevlendirirler ve siyasal faaliyetlere ikna ederler. Gerekirse üyeler kapı kapı dolaşarak halkın siyasal ilgi, bilgi, merak ve eyleminin kendi örgütüne yönelik olmasını temin eder. Siyasal örgütler, siyasete ilişkin iş, işlem ve eylemleri faaliyetlerinde sık sık kullanarak üyelerinin siyasal etkinliğini ve bilgisini artırırlar. Bu sebeple örgüt, üyelerinin sosyal davranışlarını iyileştiren, becerilerini artıran, sosyal problemlerin çözümünde onları aktif yapan bir işlev görmektedir (Kalaycıoğlu, 1983: 35-40).

Değişik bilgi, beceri ve insan tiplerinden oluşan üyeler, siyasal katılımın boyutları hakkında eğitilmediği ve iyi yönlendirilmediği zaman, kendilerine, örgütlerine ve toplumlarına zararlı olabilmektedirler. Bu zararın önlenebilmesi için de kişinin siyasal katılımında etkili ve olumlu olan şu merhalelerden geçmesi gerekmektedir. Bunlar; bilgi, düşünme, seçme, karar verme ve eylemdir. Örgüt üyesi önce siyasal katılıma ilişkin bütün bilgileri, amaçları, nedenleri, sonuçları, yararları ve zararları itibariyle

edinir. Bu bilgiler ışığında ne tür bir davranış tercih edeceğine karar verir. Vermiş olduğu kararla da kendisi, örgütü ve ülkesi için önem taşıyana yönelmesi mümkün olabilir (Öztekin, 2001: 235-236).

Örgüt üyeliği, kişiye siyasal katılımının gelişmesinde en önemli olgu olan siyasal inanç ve siyasal kimlik kazandırır. Bu kimlik, ait olunan ülkeye, millete ve siyasal partiye mensup olma bilinci verir. Siyasal bilinci oluşmuş kişi, bundan sonraki süreçte başkalarına güvenmeye, onlarla birlikte dayanışma, işbirliği ve iş bölümü yaparak örgütlenmeye yönelir. Örgütlenme özgürlüğünü kullanan kişiler, demokratik olarak kendi kendilerini daha kolay yönetmekte, uyumlu olabilmekte ve yüksek siyasal katılımda bulunabilmektedirler. Bu sebeple örgüt üyeliği ile yerel düzeyde oluşup gelişen siyasal kültür, siyasal katılımın en önemli teşvikçisidir (Huntington-Dominiquez, Tarihsiz: 41-42).

Örgüt üyeliği kişiye üç şey öğretir. Birincisi neleri öğreneceğini ve nasıl düşüneceğini, ikincisi örgüt içi ilişkilerde örgütün diğer üyelerini benimsemesi halinde, onlara benzer davranış örüntüleri ortaya koymasını, üçüncüsü örgütün ilkelerine ve diğer üyelerine uyum sağlamadığında dışlanma, itilme, atılma korkusuyla onlar gibi davranmaya zorlanmasıdır. Bu uyumluluk ve zorunluluk, örgüt üyelerinin disiplinli bir şekilde yetenek ve becerilerinin gelişmesini sağlar. Böylece kişi örgüt üyeliği ile siyasal katılım yollarını ve demokratik terbiyeyi edinmiş olur (Fichter, 1996: 119-129; Kalaycıoğlu, 1983: 35)¹¹.

Sonuç olarak örgütler, üyelerinin etkinliklerini artıran, siyasal ilgi, siyasal bilgi, siyasal merak ve siyasal eylemini geliştiren, siyasal düşüncesini oluşturan ve siyasal katılımını teşvik eden kurumlardır. Örgütler, kişilerin bilinip tanınması, siyasal alanda ve kamuda bir yerlere yükselebilmesi için de siyasal katılımın önemli araçlarıdır. Hatta birçok ülkede siyasal alanda aktif olmanın yolu üyelikten geçmekte ve o partinin savunduğu felsefeye uygun bir çizgiye sahip olunup olunmadığına bakılmaktadır.

İnsanların, kişisel çıkarlarını elde etmek, sorunlarını çözebilmek, siyasal sisteme daha kolay baskı yapabilmek için örgütsel bir davranışa girmesi çoğu kez bir zorunluluktur.

11Vatandaşların demokratik terbiyesini daha çok aile ve eğitim kurumlarına bağlayan yaklaşımın da bilinmesi gerekmektedir (Federal Hükümet’in Basın ve Enformasyon Dairesi, 1998: 125-127).

Kişi örgütlenerek gücü ele geçirmektedir. Bu sebeple bazen çok iyi örgütlenmiş küçük bir azınlığın, örgütlenmemiş büyük çoğunluklara üstün geldiği bir gerçektir. Bir güç olan siyasal sistem de ancak örgütlenmiş kişilerin ortaya koyacağı grev, miting, gösteri ve yürüyüş gibi çeşitli eylemlerle daha iyi etkilenebilir. Bundan dolayı da örgüt üyelerinin, örgütlü bir şekilde amaca ulaşmak için dayanışmaları, disiplinli bir grup olmaları açısından bir örgüte üye olmayanlara oranla siyasal yönelimlerde daha başarılı ve yoğundurlar.