Anayasal Organlar (Verfassungsorgane)

Anayasal organlar yetkisini halk egemenliğinden almaktadır. Bu egemenlik genel ve yerel seçimlerde dolaysız siyasal katılım²⁶, yasama, yürütme ve yargı organlarının çalışmalarıyla da dolaylı siyasal katılım şeklinde kullanılmaktadır²⁷. Almanya’da beş tane anayasal organ bulunmaktadır. Bunlar görevleri ile birlikte şu şekildedir: Ülkenin birliğini Federal Cumhurbaşkanı, yasama görevini Federal Meclis ve Federal Konsey, yürütme görevini Federal Başbakan yönetimindeki Federal Hükümet ile Federal Cumhurbaşkanı, anayasa düzeyinde yargı fonksiyonunu ise Federal Anayasa Mahkemesi yürütmektedir. Kişinin anayasal organlara dilekçe ile talebini bildirmesi, herhangi bir uygulamanın şöyle değil de

26 Halk, Federal Meclis, federe meclisler, belediye meclisi ve belediye başkanlık seçimlerine doğrudan katılmaktadır. Genel ve yerel seçimler ise ayrı vakitlerde yapılmaktadır. Her eyalet de farklı bir seçim tarihi tercih etmektedir. Bu sebeple Almanya’da sürekli seçim atmosferi yaşanabilmekte ve dengeleri her zaman etkileyen sürpriz sonuçlar ortaya çıkabilmektedir.

27 Federal Konsey, Federal Cumhurbaşkanı ve Anayasa Mahkemesi düzeyinde de dolaylı siyasal katılımdan bahsetmek mümkündür. Çünkü bu organların oluşumunda halkın değil temsilcilerinin direkt katılımı gözlemlenmektedir. Eyaletlerde yer alan yasama ve yürütme de aynı kapsamda değerlendirilebilinir.

Şekil 1. Almanya Federal Cumhuriyeti Anayasal Organları (Devletin Yapısı) Federal Başbakan Federal Bakanlar Federal Hükümet Federal Cumhurbaşkanı Federal

Cumhurbaşkanı ^{Federal Anayasa}_Mahkemesi Federal Anayasa Mahkemesi Federal Konsey Federal Meclis Halk Federe Eyaletler Bremen Baden-Württemberg Mecklenburg-Vorpommern Saksonya Bavyera Hamburg Kuzey Ren-Vestfalya Saksonya-Anhalt Berlin Hessen Rheinland-Pfalz Schleswig-Hostein Brandenburg Aşağı Saksonya Saarland Thüringen Federal Asamble Federal Başbakan Federal Bakanlar Federal Hükümet Federal Cumhurbaşkanı Federal

Cumhurbaşkanı ^{Federal Anayasa}_Mahkemesi Federal Anayasa Mahkemesi Federal Konsey Federal Meclis Halk Federe Eyaletler Bremen Baden-Württemberg Mecklenburg-Vorpommern Saksonya Bavyera Hamburg Kuzey Ren-Vestfalya Saksonya-Anhalt Berlin Hessen Rheinland-Pfalz Schleswig-Hostein Brandenburg Aşağı Saksonya Saarland Thüringen Federe Eyaletler Bremen Baden-Württemberg Mecklenburg-Vorpommern Saksonya Bremen Baden-Württemberg Mecklenburg-Vorpommern Saksonya Bavyera Hamburg Kuzey Ren-Vestfalya Saksonya-Anhalt Bavyera Hamburg Kuzey Ren-Vestfalya Saksonya-Anhalt Berlin Hessen Rheinland-Pfalz Schleswig-Hostein Berlin Hessen Rheinland-Pfalz Schleswig-Hostein Brandenburg Aşağı Saksonya Saarland Thüringen Brandenburg Aşağı Saksonya Saarland Thüringen Federal Asamble

Kaynak: Löscher, Christel, Petra Röder (2001), Wie werden (demokratische) Entscheidungen getroffen?, Cornelsen, Berlin,: 37.

Böyle olmasını istemesi, bir davayı anayasa mahkemesine götürmesi (ölçüleri içerisinde) her zaman mümkündür (Schmidt, 2004: 741; Bundespresident, Amt und Funktionen, 2007).

Şekil 1’de görüldüğü gibi, anayasal organların oluşumu halkın siyasal katılımına dayanmaktadır. Halk, doğrudan siyasal katılımı ile Federal ve Federe meclis üyelerini seçmektedir. Temsilcileri tarafından da diğer anayasal organları kullanacak isimler belirlenmektedir. Federal Meclis, Federal Başbakan’ın güvenoyu alması, Federal Anayasa Mahkemesi üyelerinin atanması ve Federal Cumhurbaşkanını seçecek olan Federal Asamble’nin oluşumuna katkıda bulunur. Federe Meclisler ise kendi eyaletlerine ayrılan kontenjan kadar Federal Konseye seçilmişlerden üye atarlar, Federal Asamble’ye milletvekili sayısına eşit sayıda nispi temsil sistemine göre seçilmiş üyeler belirlemektedir. Federal Anayasa Mahkemesi üyelerinin bir kısmını da Federal Konsey atamaktadır. Kişi, örgütlü veya örgütsüz siyasal taleplerini anayasal organlara iletebilir, bu organları bir şekilde etkileme hakkına sahiptir.

3.1.1.1. Federal Cumhurbaşkanı (Bundespresident)

Almanya Federal Cumhuriyeti’nin devlet başkanı Federal Cumhurbaşkanı’dır. Federal Cumhurbaşkanı, Federal Asamble tarafından oy çoğunluğu ile beş yıllığına seçilir. Federal Asamble, Federal Meclis’te bulunan milletvekilleri ve bunların sayılarına eşit federe devletlerin milletvekillerinden oluşmaktadır. Asamble sadece Cumhurbaşkanının seçilmesi için oluşturulur. Cumhurbaşkanı seçildikten sonra da görevi sona erer. Federal Cumhurbaşkanı 40 yaşın üstünde, Alman ve tarafsız olmak zorundadır. Bir kişi en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilebilir (Bundespresident, Amt und Funktionen, 2007).

Federal Cumhurbaşkanı, devletler hukukuna göre Federal Almanya Cumhuriyetini içerde ve dışarıda temsil eder. Devlet adına anlaşmalar yapar ve büyük elçileri kabul eder. Dış politika ise hükümete aittir (Jäger, 1989: 50).

Federal Cumhurbaşkanı, federal düzeyde yargıçları, subayları ve memurları tayin ve azleder ve mahkûmları affedebilir. Yasaların anayasaya uygun olup olmadığını inceler, resmi gazetede (Bundesgesetzblatt) yayınlananlar yürürlüğe girer. Meclisten (çoğunluğu dikkate alarak) başbakan adayını önerir. Başbakan adayının da önerisiyle bakanlar kurulunu atar ve görevden de alabilir. Devletin siyasal birliğini temsil eden

cumhurbaşkanı, partiler üstü, tarafsız, birleştirici ve denge sağlayan bir güçtür (Jesse, 2003: 56).

3.1.1.2. Federal Meclis (der Bundestag)

Federal Meclis, siyasal taleplerin siyasal kararlara dönüştüğü yerdir. Bu sebeple kişi siyasal taleplerini Federal Meclisteki temsilcilerine bir şekilde iletir. Dilekçe yazar, milletvekili ile birebir görüşür, protesto eder, imza kampanyası başlatır ve kamuoyu oluşturur. Bütün bunlar siyasal kurumları etkileyerek siyasal kararların kendi lehine çıkmasını temin etmek içindir. 18 Eylül 2005 tarihinde yapılan 16. dönem genel seçimleri, Federal Meclis’te halkın 614 milletvekili ile temsil edilmesini temin etmiştir (Deutscher Bundestag, 2007). Dolayısıyla meclis halkın meclisi, burada da halkın temsilcileri bulunmaktadır. Milletvekilleri, toplumsal sorunları çözüme kavuşturmak için halkın desteğini alarak Federal Parlamentoda temsil hakkını elde etmektedir. Halkın taleplerini karşılayamayanlar daha sonraki seçimde bir şekilde elimine olmaktadır.

Şekil 2. 2005 Yılı 16. Dönem Seçim Sonuçlarına Göre Federal Mecliste Temsil Edilen Partiler ve Sandalye Sayıları

Kaynak: Hartmann (2005),”Staat, Recht, Bürger, in der Demokratie”, in:

Societes Verlag mit Ausvertigen Amt,Tatsachen über Deutschland,

Şekil 2’de görüldüğü gibi savaş sonrası dönemde Almanya siyasal sistemi adeta iki büyük partinin başını çektiği bir sistemdir. Bu sistemde partiler renklerle ifade edilmekte ve genelde büyük partilerin küçük partilerle koalisyon kurduğu dikkati çekmektedir. Şu anda da Merkel Başbakanlığında büyük koalisyon hükümeti iş başındadır. Hıristiyan Birlik Partilerin genelde liberallerle, Sosyal Demokratların da yeşillerle koalisyon hükümeti kurduğu ve birbirlerine eyaletler düzeyinde de yakın durduğu dikkati çekmektedir. Ancak bütün bunları aşarak partilerin bölgesel çıkarları ciddiye alıp anlaşmalar yaptığı ve böylece bu kuralı bozduğuna rastlamak da mümkündür. Şuan iki büyük partinin kurmuş olduğu koalisyon hükümeti buna örnek olarak gösterilebilir. Parlamentodaki sandalyelerin partilere dağılımı da tabloda görüldüğü şekildedir (Schmidt, 2007: 142).

Alman Federal Meclisi (Der Bundestag), Almanya Federal Cumhuriyeti’nin millet meclisidir. Meclis halk tarafından seçilen milletvekilleriyle dört yılda bir yenilenir. Federal Meclis’in istisnai durumlarda da olsa süresinden önce dağıtılması yetkisi Federal Cumhurbaşkanına aittir. Federal Meclis’in en önemli görevleri, yasa koymak, federal başbakanı seçmek ve hükümeti denetlemektir. Meclis genel kurulu, dış ve iç sorunların görüşüldüğü toplantılarda adeta sert tartışmaların yaşandığı bir platforma dönüşür. Yasaların ön çalışmaları, meclis komisyonlarında yapılır. Komisyonlarda uzmanlar ile siyasal iradenin talepleri arasında uyum sağlamaya çalışılır. Hükümet etkinliklerinin ağırlık merkezi de komisyonlardır. Çünkü komisyonlar, hükümetin yetki alanları dikkate alınarak kurulmuştur. Meclis’te komisyon ve alanları oldukça çeşitlidir. Dilekçe komisyonuna kadar bulunmaktadır. Almanya’da yaşayan bütün insanlar siyasal taleplerini bir dilekçe şeklinde bu komisyonlara iletmeleri mümkündür. Kişinin siyasal taleplerini, şikâyetlerini, dilekçe yazarak siyasal sisteme iletmesi, siyasal katılımın devamlılığını göstermektedir (Hartmann, 2005: 60-62).

18 yaşını doldurmuş her Alman vatandaşı, Federal Meclis milletvekillerini, genel, doğrudan, eşit, özgür ve gizli oyla seçer. Seçilen milletvekili bütün milletin temsilcisi olarak hareket eder. Kimseden emir almaz ve vicdanının sesini dinler. Bu davranış bazen partisiyle ters düşmesine sebep de olabilir. Milletvekili partisinden ayrılsa bile milletvekilliği devam eder. Bu durum milletvekilinin daha da cesur davranmasına zemin hazırlar (Grundgesetz, Artikel 38, 2002: 30).

Federal Meclis başkanlığına, parlamentonun en büyük parti grubundan bir milletvekili seçilir. Bu durum Alman anayasa geleneğinden gelmektedir. Eski bir gelenektir. Milletvekilleri görevlerinin önemine uygun belirlenmiş maaşları alırlar ve sekiz yıl milletvekilliği yapan ve yaş sınırına gelmiş olanlar emeklilik maaşı da alabilirler (Kevenhörster, 2003: 3-4).

3.1.1.3. Federal Konsey (der Bundesrat)

Federal Konsey, eyaletlerin ve yerel düzeyde yaşayan kişinin haklarını koruyan, siyasal taleplerini diğer baskı gruplarına ve anayasal organlara karşı savunan bir meclistir. Bu anlamda Federal Konsey, halkın siyasal katılımı açısından önemli bir rol üstlenmektedir. Partiler Konsey üyelerini atarlarken, burada yapılan çalışmaların vatandaşın siyasal davranışlarına nasıl yansıyacağına önem verirler. Dolayısıyla seçilmişler içerisinden atananların iyi yetişmiş olmasına dikkat edilmektedir. AB’i yasal düzenlemeleri Federal Konsey’in yapısını da dikkate almaktadır (Jun, 2001: 346-351). Federal Konsey, 16 Federe devletin temsilcilerinden oluşur. Yasaların yapılmasına ve Federal Devletin yönetimine katılır. İsviçre ve ABD gibi halk temsilcilerinden değil, eyalet hükümetlerinin üyeleri veya onların temsilcilerinden oluşur. Eyaletlerin nüfusuna göre temsilcileri de artmakta veya azalmaktadır. Nüfusu en az eyalet üç, en fazla olan da altı temsilci bulundurmaktadır. Eyaletten gelen temsilcilerin oybirliği şartı esastır (Schmidt, 2003: 111-112). Federal Konsey üyesi, temsil etmiş olduğu eyaleti, eyalet halkının durumlarını ve siyasal taleplerini ciddiye alır. Partizan davranışlardan sakınır. Eyalet ve yerel kalkınmaya öncelik verir. Bu davranış biçimi kişinin siyasal sisteme katılımını olumlu yönde etkiler ve güvenini artırır.

Bütün yasaların yarıdan fazlasının yürürlüğe girebilmesi için, Federal Konsey’in onayına ihtiyaç duyulmaktadır. Federal Konsey’in onayı olmadan veya reddine rağmen, yasalar resmi gazetede yayınlanamaz ve yürürlüğe giremez. Özellikle eyaletin çıkarlarını, yönetime ilişkin yetkilerini ve mali durumlarını ilgilendiren konuların, onaya sunulması zorunludur. Anayasa değişikliğinde, Federal Konseyin üçte iki çoğunluğuyla kesinlikle onayına ihtiyaç duyulmaktadır. Bunların dışındaki durumlarda Federal Konseyin itiraz hakkı vardır. Federal Meclis ile Federal Konsey bir şekilde anlaşmazlığa düşerlerse, bu defa da her iki meclisten oluşan arabulucu bir komisyon

kurularak uzlaşmaya gidilir. Genelde de uygulamalarda uzlaşma sağlandığı görülmektedir (Münch, 2003: 58-62; Grundgesetz, 2002: 34-35).

Federal Konsey’de eyalet çıkarları her zaman parti çıkarlarından daha üstündür. Çoğu kez siyasaların oluşmasında ve yapılan oylamalarda büyük partilerin beklentisi doğrultusunda kararlar çıkmayabilir. Bu sebeple Federal Hükümet, aynı partinin kurduğu bir eyalet hükümetiyle sürekli hükümetin kararlarını izleyeceğinden emin olamaz. Bu olgu canlı bir federalizmin uygulandığının en açık göstergesi olarak değerlendirilmektedir (Jun, 2001: 341-346). Federal Konsey, eyalet başbakanlarından birini, belirli bir sıraya göre bir yıllığına başkan seçer. Federal Konsey Başkanı, Cumhurbaşkanına vekâlet eder (Grundgesetz, 2002: 34).

Şekil 3. 69 Üyeden Oluşan Federal Konsey’in Eyaletlere Göre Dağılımı

Kaynak: Hartmann (2005),”Staat, Recht, Bürger, in der Demokratie”, in: Societes Verlag mit ausvertigen Amt,Tatsachen über Deutschland, Frankfurt a. M., Berlin, s 66.

Sonuç olarak Federal Konsey, eyalet ve yerel yönetimlerin taleplerini ciddiye alan, yerel değerleri parti çıkarlarından üstün tutan, yatırımların dengelenmesine ve eşit kalkınmaya önem veren anayasal bir organdır.

3.1.1.4. Federal Hükümet (Bundesregierung)

Demokratik sistemlerde toplumu kimin ne kadar süreyle yöneteceğine halk karar vermektedir. Periyodik olarak yapılan seçimlerle seçimin galibi olan parti, hükümet kurma yetkisine sahip olur. Parlamentoda yeterli çoğunluğa sahip değilse, diğer partilerle koalisyon kurar. Bu sebeple bireyin siyasal yönelimi siyasal sistemin işleyişi ve meşruiyeti açısından da önem arz etmektedir.

“Federal Hükümet, Federal Başbakan ile Federal Bakanlardan oluşur” (Grundgesetz, 2000: Artikel: 62 s.40). Federal Başbakan’ın hükümet içerisinde Federal Bakanlara karşı üstün bir konumu vardır. Başbakan kabinenin başıdır. Kabinesini kendisi seçer, Cumhurbaşkanına arzeder. Cumhurbaşkanı da tayin ve azletme yetkisine sahiptir. Bakanların sayısını ve görev alanlarını Federal Başbakan belirler.

Bazı bakanlıklar anayasada belirtilmiştir. Oluşturulması zorunludur. Bunlar dış işleri, iç işleri, maliye, savunma ve adalet gibi bakanlıklardır. Başbakanın güçlü konumu, özellikle hükümet politikasına ilişkin ilkeleri tespit etme yetkisi kazandırır. Federal bakanlar da bu ilkeler çerçevesinde kendi bakanlıklarında bağımsız ve sorumluluğunu da üstlenerek hareket ederler. Almanya uzun yıllar koalisyonlarla yönetilen bir ülkedir. Daha çok kalkınmasını da bu süreçlerde gerçekleştirir. Bu olgu daha çok başbakanların koalisyon protokolüne uyma mecburiyetine dayandırılmaktadır (Thraenhardt, 2003: 63-69).

Federal Başbakan meclis tarafından seçilen, kabinenin tek üyesidir. Meclise karşı da sadece o sorumludur. Bu sebeple Almanya hükümet sistemine “başbakan demokrasisi” ismi verilmektedir. Bu yapıya göre başbakanı güvensizlik oylamasıyla düşüren meclis, yerine yeni bir başbakan seçme zorunluluğunu da taşımaktadır. Bu durumun iki defa yaşandığı görülmekte ve sadece birinde başarılı olunabildiği dikkati çekmektedir. 1982 yılında Helmut Schmidt (SPD), güvensizlik oylamasıyla düşürülerek yerine Helmut Kohl (CDU) aynı meclis tarafından başbakan seçilmiştir. Federal bakanlar için aynı durum söz konusu değildir (Niclauss, 1988: 65). Bu da gösteriyor ki, belirli süreyle seçilenlere süreleri bitmeden de hesap sorulabilmekte ve sorgulanabilmektedir. Güçlendirilmiş başbakanlık örneğinde Federal Meclisin almış olduğu bu tavır gibi, halkın da seçimler de oy verme davranışları oldukça önemlidir.

3.1.1.5. Federal Anayasa Mahkemesi (Bundesverfassungsgericht)

Federal Anayasa Mahkemesi, siyasal katılımın önemli alanlarından biridir. Kişinin herhangi bir uygulamayı veya kanun maddesini anayasa mahkemesine götürmesi, uygulama veya kanun maddesinin böyle değil de şöyle olmasını talep etmesi, sonuçta da düzeltilmesine vesile olması mümkündür. Siyasal sisteme katılım hakkını kullanan kişiler, insan hak ve özgürlüklerini savunarak bazı maddelerin değişimini talep edebilirler. Bu hususta mahkemeye dilekçe yazabilirler ve resmi başvuruda bulunabilirler. Bazen Almanya’da yaşayan yabancıların da Federal Anayasa Mahkemesine sorunlarını taşıdığı ve çözüm yolları aradığı bilinmektedir²⁸.

Federal Anayasa Mahkemesi her birinde sekiz yargıç bulunan iki senatodan oluşmaktadır. Yargıçların yarısı Federal Meclis, yarısı da Federal Konsey tarafından seçilir. Seçilen yargıçlar on iki yıllığına bir defa seçilmektedir. Federal Anayasa Mahkemesi, Almanya’nın Karlsruhe şehrinde bulunmaktadır. Anayasaya uyulup uyulmadığını denetlemektedir. Örneğin federal devlet ile federal organlar ve eyaletler arasında vuku bulan anlaşmazlıklarda karar vermektedir (Boehme-Nessler, 2001: 366). Bir partinin özgürlükçü, demokratik, anayasal düzen için bir tehlike olup olmadığına ve anayasaya aykırılığına sadece bu mahkeme karar verebilir. Böyle bir durumda partinin kapatılmasını karara bağlayabilir. Federal Anayasa Mahkemesi, federal devletin ve eyaletlerin yapmış oldukları yasaların, anayasaya uyup uymadığını incelemektedir. Uymayanların ise uygulamasını engellemektedir. Bu gibi durumlarda Anayasa Mahkemesi, anayasal organlardan bir başvuru geldiği zaman harekete geçmektedir. Kişi temel haklarının ihlali gerekçesiyle yerel mahkemeleri tükettikten sonra Anayasa Mahkemesine başvurabilir (Grundgesetz, 2000: Artikel 93, 94).