Rivayetlerinin Hadis Kaynaklarındaki Dağılımı

Hz. Osman‟ın rivayet ettiği hadisler ile kendisinin söz, fetva ve uygulamalarının temel hadis kaynaklarından Kütüb-i Tis‟a‟daki dağılımı Ģöyledir:

Mâlik (179/795), Hz. Osman‟ın rivayet ettiği hadislerden sadece 3 merfû rivayete yer vermiĢ, onun aktarmıĢ olduğu bir merfû rivayeti de ondan mevkûf olarak aktarmıĢtır.13

Ancak Mâlik, literatürde fıkhî yönüyle önemli bir yeri olan eserinde Hz. Osman‟ın

söz, fetva ve uygulamalarını 47 rivayette söz konusu etmiĢ,14

isminin geçtiği iki baĢka rivayet15

daha vermiĢtir.

Ahmed b. Hanbel (241/855), Hz. Osman‟a tahsis ettiği müsnedde 111 rivayete yer vermiĢ, oğlu Abdullah buna 27 rivayet daha ilave etmiĢtir. Ġbn Hanbel, Hz. Osman‟dan gelen hadislerin akabinde „Osman b. Affân hakkındaki bir kısım haberler‟ Ģeklinde bir baĢlıkla 13 rivayet zikretmiĢtir. Oğlu Abdullah, bu bölüme de 12 rivayet daha eklemiĢtir.16

Ahmed Muhammed ġakir‟e göre bunlardan dört tanesi Ģiddetli zayıf olmak üzere 42 tanesinin isnadı zayıftır. ġakir 8 rivayet için „hasen‟ lafzını kullanmıĢ olup iki rivayetin de eser olduğunu söylemiĢtir. Ona göre 111 rivayet sahîh isnadlıdır. Ancak bunlardan aynı metne sahip olan ikisi isnadındaki Ģüpheden ve metninin kabul edilemezliğinden dolayı münker kabul edilmelidir. ġuayb el-Arnavut ise 70 rivayeti sahîh, 5 rivayeti sahîh li-ğayrihi, 26 rivayeti hasen, 20 rivayeti hasen li-ğayrihi, 39 rivayeti ise zayıf olarak değerlendirmiĢ, iki rivayet için kavî kelimesini kullanmıĢ, bir rivayetin de eser olduğunu belirtmiĢtir.

Ahmed b. Hanbel, Hz. Osman‟a hasrettiği müsnedden baĢka Hz. Osman‟ın Hz. Ebû Bekir‟den naklettiği bir rivayeti üç farklı tarikle zikretmiĢtir. Hz. Ömer‟in kızı Hafsa‟yı Hz. Osman‟a teklif etmesi, Hz. Ali ve Abbas arasındaki miras anlaĢmazlığı konularındaki iki rivayete Hz. Ebû Bekir‟in müsnedinde, Hz. Osman‟ın mescidi geniĢletmesi hakkında bir rivayete de Hz. Ömer‟in müsnedinde daha yer vermiĢtir.17

Dârimî (255/868), Hz. Osman‟ın rivayet ettiği hadislerden mükerrerlerle birlikte 11 tanesine yer vermiĢ,18

onun uygulamaları ile alakalı 24 tane mevkûf ve maktû haber zikretmiĢtir.19

Bundan baĢka üç rivayette de Hz. Osman döneminde olan, ancak onunla ilgisi olmayan olaylardan bahsetmiĢtir.20

14

Mâlik, Vukûtü‟s-salât, 2; Tahâret, 5, 18; Salât, 6, 7, 18; Cuma, 2; Kasru‟s-salât, 14, 24; Iydeyn, 2; Cenâiz, 9; Zekat, 2, 8, 24; Sıyâm, 1, 3; Hac, 6, 12, 21, 25, 52, 66; Ferâiz, 7, 13; Nikâh, 14; Talâk, 12, 16, 18; Büyû‟, 4, 6, 24; ġuf‟a, 2; Akdıye, 21, 40; Vasâyâ, 10; Itk, 11, 12; Hudûd, 1, 5, 7; Ġsti‟zân, 16; Kelâm, 12; EĢribe, 1; Sıfatü‟n-nebî, 8.

15

Mâlik, Salât, 18; Hac, 52.

16 _{Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 57-75.}

17 _{Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 6, 7-8, 25, 47, 48, 49} 18

Dârimî, Tahâret, 27, 33, 36; Salât, 23, 113; Menâsik, 21; Nikâh, 17; Hudûd, 2; Cihâd, 32; Fezâilü‟l- Kur‟ân, 2, 16.

19 _{Dârimî, Mukaddime, 52; Salât, 34, 179, 218; Sıyâm, 47; Menâsik, 47, 78, 83; Talâk, 14; Hudûd, 9;}

Ferâiz, 1, 3, 5, 11, 12, 20, 44, 46, 52, 55.

Buhârî (256/869), Hz. Osman‟ın aktardığı hadislerden mükerrerlerle birlikte beĢ tanesi telkînen olmak üzere 21 tanesine yer vermiĢ,21

ayrıca Hz. Osman‟ın faziletine dair 16 rivayet,22 onun söz ve uygulamaları ile alakalı 25 mevkûf rivayet,23 yine onunla alakalı baĢka 22 rivayet24 zikretmiĢtir. Bâb baĢlıkları ile Ģöhret bulmuĢ olan Buhârî, 15 bâb baĢlığında Hz. Osman ile alakalı bilgi vermiĢtir.25

Müslim (261/875), Hz. Osman‟ın aktardığı hadislerden mükerrerlerle birlikte 25 tanesine yer vermiĢ,26

ayrıca Hz. Osman‟ın faziletleri bölümünde toplam altı farklı tarikle üç rivayet zikretmiĢtir.27

Bunlardan baĢka onun uygulamaları ile alakalı 18 rivayet ile isminin geçtiği baĢka yedi rivayet daha zikretmiĢtir.28

Ġbn Mâce (273/886), Hz. Osman‟ın rivayetlerinden mükerrerlerle birlikte 23 rivayete yer vermiĢ,29 fazileti ile alakalı sekiz,30 söz ve uygulamalarını içeren yedi rivayet31 zikretmiĢtir. Ayrıca Hz. Osman ile alakalı dört baĢka rivayet ile onunla doğrudan ilgisi olmayan ama isminin geçtiği iki rivayet daha vermiĢtir.32

21 _{Buhârî, Vüdû, 24, 28, 34; Gusl, 29; Salât, 65; Ezân, 56; Savm, 27; Vasâya, 33; Farzu‟l -humus,}

1; Menâkıb, 3; Meğâzî, 14; Fezâilü‟l-Kur‟ân, 3, 21; Nafakât, 3; Edâhî, 16; Rikâk, 8; Ferâiz, 3; Ġ‟tisâm, 5.

22 _{Buhârî, Fezâilü‟l-Kur‟ân, 4, 5, 6, 7, 8, 9; Edeb, 119; Fiten, 17; Ahbâru‟l-âhâd, 3.}

23 _{Buhârî, Salât, 85; Cum‟a, 21, 22, 24, 25; Iydeyn, 8; Taksîru‟s-salât, 2; Hac, 33, 34, 78, 84; Büyû‟,}

47; Farzu‟l-humus, 5, 14; Fezâil, 7, 13; Menâkıbu‟l-ensâr, 37, 46; Tefsîr, 3 (Mümtehıne); Tefsir (Bakara), 41, 45.

24 _{Buhârî, Salât, 62; Taksîru‟s-salât, 5, 11; Zekât, 4; Farzu‟l-humus, 5; Meğâzî, 12, 13, 14, 30; Tefsîr}

(Bakara), 30; Tefsîr (Enfâl), 5; Nikah, 2, 33, 36; Talâk, 21; Libâs, 46, 50, 55; Ferâiz, 3; Ahkâm, 43; Ġ‟tisâm, 16. Ayrıca Hz. Osman ile doğrudan alakası olmayıp isminin geçtiği dokuz rivayet zikretmiĢtir. Cenâiz, 96; Meğâzî, 12, 38; Fiten, 14; Hars ve Müzâraa, 18; Farzu‟l-humus, 13, 17; Menâkıb, 2; Ahkâm, 40.

25 _{Ġlim, 7; Vüdû, 26, 50; Salât, 12, 102; Sücûdu‟l-Kur‟ân, 10; Hac, 99; Büyû‟, 51; Müsâkât, 1; Ġstikrâz,}

14; Menâkıb, 7, 8; Talâk, 11, 12; Ahkâm, 23.

26 _{Müslim, Ġman, 26; Tahâret, 3-13, 33; Hayz, 86; Mesâcid, 24-25; Hac, 89-90; Nikâh, 41-45;}

Müsâkât, 78; Cihad, 49; Fezâilü ashâbi‟n-nebî, 27; Zühd, 43-44. Cihad 49‟daki rivayet aslında Hz. Ömer‟den aktarılan bir rivayettir. Ancak Hz. Ömer, Hz. Peygamber‟den naklettiği sözü içlerinde Hz. Osman‟ın da bulunduğu yanında bulunan sahabilere onaylatmıĢtır. Hz. Osman da bu sözü Peygamber‟den iĢittiğini kabul ettiği için onu da hadislerinden saydık.

27 _{Müslim, Fezâilü ashâbi‟n-nebî, 26-29. Müslim, Hz. Osman‟ın faziletine dair baĢka bir rivayeti de}

iki farklı tarikle Fezâil, 50‟de zikretmiĢtir.

28

Müslim, Salât, 50, 51, 52; Müsâfirîn, 3, 16, 17, 18; Cum‟a, 4; Nikâh, 1-2; Iydeyn, 1; Büyû‟, 106; Libâs, 54; Zühd, 51, 69.

29 _{Ġbn Mâce, Mukaddime, 13, 37; Tahâret, 6, 46, 50, 51, 57; Ezân, 7; Mesâcid, 1; Ġkâmetü‟s -salât,}

193; Cenâiz, 24; Nikâh, 45; Talâk, 23; Ticârât, 28, 38; Hudûd, 1; Cihâd, 7; Edeb, 44; Duâ, 14; Zühd, 32, 37.

30 _{Ġbn Mâce, Mukaddime, 13, 18, 26.}

31 _{Ġbn Mâce, Tahâret, 15; Salât, 2; Ġkâmetü‟s-salât, 4, 75, 145; Menâsik, 37, 81.} 32 _{Ġbn Mâce, Ġkâmetü‟s-salât, 97, 187; Nikâh, 1; Cenâiz, 16, 65; Cihâd, 46.}

Ebû Dâvud (275/888), Hz. Osman‟dan gelen rivayetlerden mükerrerlerle birlikte 19 tanesine yer vermiĢ,33

bunun yanında Hz. Osman‟ın uygulamaları ile alakalı 20 rivayet34

ve isminin geçtiği baĢka 19 rivayet35 zikretmiĢtir.

Tirmizî (279/892), Hz. Osman‟ın rivayetlerinden mükerrerlerle birlikte 18 rivayete yer vermiĢ,36

Hz. Osman‟ın söz, fetva ve uygulamalarını içeren 22 rivayet37 zikretmiĢtir. Tirmizî ayrıca „bu bâbda Osman‟dan da rivayet vardır‟ dediği 18 rivayet38 ile onun faziletleri ile alakalı 22 rivayete39 daha yer vermiĢtir. BeĢ rivayette40 Hz. Osman ile ilgili bazı açıklamalarda bulunan Tirmizî, onunla doğrudan alakası olmayan sekiz rivayette41

daha onu zikretmiĢtir.

Nesâî (303/915), Hz. Osman‟ın aktardığı hadislerden mükerrerlerle birlikte 30 rivayete yer vermiĢ,42

onun uygulama ve sözlerini içeren 17 mevkûf rivayet43 ile 5 tane Hz. Osman ile alakalı baĢka rivayet44 zikretmiĢtir.

Bunların dıĢında Hz. Osman‟a tahsis ettiği müsnedinde Ebû Dâvud et- Tayâlisî (204/819) tekrarsız 17 rivayete; Bezzâr (292/905) ise Hz. Osman‟dan hadisi alan râvîye göre tasnif ettiği 106 rivayete yer vermiĢtir.45

33 _{Ebû Dâvud, Tahâret, 50; Salât, 48, 126, 349 (Vitir 14), Menâsik, 37, 39; Nikâh, 1 (takrîr ile); Talâk,}

34; Harâc, 19 (telkîn ile); Cenâze, 73; Diyât, 3; Edeb 10 (takrîr ile), 110.

34 _{Ebû Dâvud, Salât, 12, 124, 226, 250, 276; Menâsik, 76; Talâk, 44; Harâc, 20; Hurûf ve Kırâât, 1;}

Hudûd, 36, 37; Diyât, 19; Edeb, 36.

35

Ebû Dâvud, Menâsik, 41; Cihâd, 127; Hatem, 1; Hudûd, 1; Sünnet, 8, 9. Ebû Dâvud, bunlardan baĢka Hz. Osman‟ın halifeliği döneminde yaĢanmıĢ ancak onunla pek bir bağı bulunmayan 4 rivayet daha zikretmiĢtir. Ebû Dâvud, Talâk, 14; Cihâd, 128; Harac, 19, 20.

36 _{Tirmizî, Tahâret, 23; Mevâkît, 53, 119, 125; Hac, 23, 52, 106; Siyer, 44 (telkîn ile); Fezâilü‟l-cihâd,}

26; Fiten, 1; Zühd, 5, 30; Fezâilü‟l-Kur‟ân, 15; Tefsîr, 10; Duâ, 13; Menâkıb, 70.

37

Tirmizî, Tahâret, 80; Mevâkît, 55, 68, 70, 76, 119; Cum‟a, 20, 39; Savm, 47; Hac, 10, 12, 81; Cenâiz, 26; Talâk, 23; Ahkâm, 1, 33; Siyer, 31; Kırâât, 1, 13; Tefsîr, 10. Ayrıca Cum‟a, 3‟te Hz. Ömer ile Hz. Osman arasında geçen bir diyalog bulunmaktadır. Ancak Tirmizî‟nin naklettiği rivayette Hz. Osman‟ın adı zikredilmemekte „Rasûlullah‟ın ashabından biri‟ olarak geçmektedir. Tirmizî, Cum‟a, 3.

38 _{Tirmizî, Tahâret, 2, 21, 23, 34, 37, 81; Mevâkît, 38, 179; Hac, 12; Nikâh, 1, 28; Radâ, 8; Büyû‟, 24;}

Diyât, 10; Fezâilü‟l-cihâd, 12; Îmân, 17; Ġlim, 8; Menâkıb, 19.

39

Tirmizî, Menâkıb, 19, 20, 26, 28, 33.

40

Tirmizî, Cum‟a, 5, 39; Talâk, 3; Büyû, 68; Hudûd, 16.

41 _{Tirmizî, Fiten, 29, 48; Rüyâ, 10; Tefsîr, 47; Menâkıb, 2, 18, 37, 47.}

42 _{Tahâret, 68, 69, 94, 108; Ġmâme, 52; Menâsik, 45, 49, 50, 91; Cihâd, 39, 44; Nikâh, 3, 38; Talâk,}

53; Ahbâs, 4; Tahrîmü‟d-dem, 4, 13; Buyû‟ 104.

43 _{Tatbîk, 32, 90; Ġftitah, 22; Sehv, 1; Cum‟a, 15; Taksîru‟s-salât, 3, 4; Cenâiz, 56; Sıyâm, 43;}

Kasmu‟l-fey, 1; Büyû‟, 96; EĢribe, 44.

44 _{Nikâh, 24, 30; Tahrîmü‟d-dem, 13, 14; Zînet, 53.}