ġu‟be‟den Gelen Tarîkler

.

Muhammed b. Ca‟fer, Behz ve Haccâc bize Ģunu anlattılar. Dediler ki: Bize ġu‟be Ģöyle rivayet etti: Alkame b. Mersed‟i iĢittim, Sa‟d b. Ubeyde‟den, o Ebû Abdurrahmân b. es-Sülemî‟den, o Osman‟dan, o da Hz. Peygamber‟den onun Ģöyle söylediğini anlatıyordu: “Muhakkak ki sizin en hayırlınız Kur‟ân‟ı öğreteniniz veya öğreneninizdir.”

Muhammed b. Ca‟fer ve Haccâc, Ebû Abdurrahman‟ın Ģöyle dediğini de söylemiĢlerdir: „ĠĢte bu hadis, beni bu koltuğuma (yani Kur‟ân öğreticiliğine) oturtan Ģeydir.‟

Haccâc, ġu‟be‟nin „Ebû Abdurrahman, ne Osman‟dan ne de Abdullah‟dan hadis duymuĢtur. O, Ali‟den hadis iĢitmiĢtir.‟ dediğini de söyledi.

Abdullah b. Ahmed, babasının ve Behz‟in ġu‟be‟den Ģöyle dediğini aktarır: „Alkame b. Mersed‟in bana haber verdiğine göre (Hz. Peygamber) dedi ki: “Sizin en hayırlınız, Kur‟ân‟ı öğrenen ve öğreteninizdir.”

Ayrıca Affân bize Ģunu anlattı: Bize ġu‟be Ģöyle rivayet etti: Alkame b. Mersed bana (bu hadisi) haber verdi ve rivayetinde Ģöyle dedi: “Kur‟ân‟ı öğrenen veya öğreteniniz (en hayırlınızdır.)”49

Yukarıda Kur‟ân taliminin önemi konusunda Hz. Osman‟dan gelen rivayetin Süfyân ve ġu‟be kanalıyla aktarıldığını söylemiĢ, Süfyân‟ın rivayetteki rolünü bir önceki hadiste tespit etmiĢtik. Bu iki rivayetin altında da ġu‟be‟den gelen rivayetleri değerlendireceğiz.

49 _{Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 58.}

Bu rivayeti Ahmed b. Hanbel, ġu‟be‟nin üç talebesinden almıĢtır. Bunlardan Muhammed b. Ca‟fer hakkında 1 numaralı hadisin tahricinde bilgi verilmiĢti. Râvîlerden Behz, Ġbn Esed el-Ammî‟dir, sika, sadûk, imâm, sebt ve çok hadis rivayet eden bir râvîdir. H. 198‟den önce vefat etmiĢtir.50

Haccâc ise Ġbn Muhammed el- Mesîsî el-A‟ver‟dir (ö. 206). Hakkında „sika‟, „sebt‟ lafızları kullanılmasına rağmen ömrünün sonlarına doğru ihtilat ettiği söylenmiĢtir.51

ġu‟be‟nin ise hadis ve ricali konusunda tek baĢına bir otorite (ümmet) kabul edildiğini 1 nolu hadisin tahricinde zikretmiĢtik. Süfyân‟dan gelen rivayetlerden farklı olarak ġu‟be‟den aktarılan rivayetlerin senedlerinde bulunan Sa‟d b. Ubeyde, Ebû Abdurrahman es-Sülemî‟nin damadı olup Hâricî görüĢü benimsemiĢken daha sonra bunu terk etmiĢtir. Sika ve çok hadis rivayet eden bir ravidir.52 Ahmed b. Hanbel‟in verdiği diğer seneddeki râvî Affân, Affân b. Müslim b. Abdullah es-Saffâr‟dır (ö. 220). Ġbn Mehdî ve Yahya b. Saîd el-Kattân‟dan daha sağlam olduğu söylenen Affân, „sika‟, „sebt‟, „sadûk‟, „sâhibu sünne‟ „imâm‟, „mutkın‟, „metîn‟, „fakîh‟ lafızları ile değerlendirilmiĢtir. Hadisin bir harfinde Ģüpheye düĢse onu rivayet etmediği, bununla birlikte bazen hata yaptığı da söylenmiĢtir.53

Rivayetlerin isnadındaki diğer iki isim Alkame ve Ebû Abdurrahman hakkındaki bilgileri de bir önceki hadiste vermiĢtik. ġu‟be‟den nakledilen bu rivayetlerin râvîleri de Buhârî ve Müslim‟in hadislerini aldığı kimselerdir. Dolayısıyla hadisin bu rivayetinin senedi de sahîh olmaktadır.

ġu‟be aracılığıyla Hz. Osman‟dan rivayet edilen bu hadisin diğer kaynaklarda geçtiği yerler ise Ģöyledir:

Tayâlisî, hadisi doğrudan ġu‟be‟den; Ġbn Ebî ġeybe, ġebâbe b. Sevvâr aracılığıyla ġu‟be‟den aktarmıĢtır. Ġbn Ebî ġeybe rivayetinde hadisin ilk kısmı ُورب١خ.. Ģeklinde geçmektedir.54

Dârimî ve Buhârî, Haccâc b. Minhâl, ġu‟be.. tarîkiyle rivayete yer vermiĢler ve Ebû Abdurrahmân‟ın Hz. Osman döneminden Haccâc‟ın

50 _{Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, VII, 298; Buhârî, et-Târîh, II/1, 143; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, I/1,}

43; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, I, 58; Mizzî, Tehzîbu‟l-kemâl, IV, 257; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 67.

51

Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, VII, 333, 489; Buhârî, et-Târîh, II, 2840; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, III, 708; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, , 81; Mizzî, Tehzîbu‟l-kemâl, V, 451-457; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 93.

52 _{Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, VI, 298; Buhârî, et-Târîh, IV, 1962; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, IV,}

388; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, I, 153; Mizzî, Tehzîbu‟l-kemâl, X, 290-291; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 172.

53 _{Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, VII, 298, 336; Buhârî, et-Târîh, VII, 331; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl,}

VII, 165; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, VIII, 522; Mizzî, Tehzîbu‟l-kemâl, XX, 160-176; Ġbn Hacer, et-

Takrîb, 333.

vali olduğu döneme kadar Kur‟ân okutmakla meĢgul olduğunu ve kendisini buna iten sebebin de bu rivayet olduğunu söylediğini aktarmıĢlardır.55

Tirmizî, Mahmûd b. Gaylân, Ebû Dâvud et-Tayâlisî, ġu‟be.. kanalıyla rivayete yer vermiĢ, yukarıdaki bilgiyi de zikrettikten sonra rivayetin hasen-sahih olduğunu söylemiĢtir.56 Ebû

Dâvûd, rivayeti Hafs b. Ömer aracılığıyla ġu‟be‟den tahric etmiĢtir.57 Nesâî,

Muhammed b. Abdüla‟lâ, Hâlid, ġu‟be.. yoluyla rivayeti nakletmiĢtir. Bu rivayetin metni ٍَّٗعٚ ْآزمٌا ٍَُِع َِْٓ ُُْوُزْ١َخ Ģeklindedir.58 Ġbn Hıbbân, el-Fadl b. el-Hubâb, Abdullah b. Racâ, ġu‟be.. yoluyla rivayete yer vermiĢtir.59

Mizzî, bunlardan farklı olarak Yahyâ b. Âdem, ġu‟be.. Ģeklinde bir tarîk daha zikretmiĢtir.60

ġu‟be‟den gelen tarîkleri Ģu Ģema ile gösterebiliriz.

55 _{Dârimî, Fezâilü‟l-Kur‟ân, 2; Buhârî, Fezâilu‟l-Kur‟ân, 21.} 56

Tirmizî, Sevâbü‟l-Kur‟ân, 15.

57 _{Ebû Dâvud, Salât, 349 (Vitr, 14).} 58 _{Nesâî, es-Sünenü‟l-kübrâ, VII, 266.} 59 _{Ġbn Hıbbân, es-Sahîh, I, 324.} 60 _{Mizzî, Tuhfetü‟l-eşrâf, VI, 549.}

Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Hanbel (241) Abdullah Alkame b. Mersed Behz Şu’be Muhammed b. Ca’fer Affân Haccâc Yahyâ b. Saîd Sa’d b. Ubeyde Şebâbe b. Sevvâr Buhârî (256), Dârimî (255) İbn Ebî Şeybe (235) Ebû Dâvud et-Tayâlisî Mahmûd b. Gaylân Tirmizî (279) Hafs b. Ömer Ebû Davud (275) Nesâî (303) Hâlid el-Fadl b. Hubâb Abdullah b. Racâ İbn Hıbbân (354) Abdullah b. Îsâ Kays b. Rebî’

Yahyâ b. Âdem

Hz. Osman Hz. Peygamber