Hz. Peygamber (s.a.), 10/632 yılında vefat etti. Ashabı, kendilerinden çok sevdikleri peygamberlerinin öldüğünü kabullenemedi. Onun vefatından sonra Hz. Ömer‟in „Muhammed öldü‟ diyeni ölümle tehdit ettiği çokça anlatıldığı için meĢhur olmuĢtur.44
Hz. Osman‟ın da Peygamber (s.a.) vefat edince “Vallahi o ölmedi. Allah, onu, Meryem oğlu Ġsa gibi göğe çıkarmıĢtır. Onun öldüğünü söyleyeni dinlemeyip susturacağız.” dediği nakledilmiĢtir.45
Hz. Ebû Bekir, ayeti kerîmelerle desteklediği
37 Vâkıdî, el-Meğâzî, II, 793. 38
Ġbn HiĢâm, Sîre, II, 409; Ebû Dâvud, Cihâd, 127; Hudûd, 1; Nesâî, Tahrîmü‟d-dem, 13, 14; Belâzurî,
Ensâbu‟l-eşrâf, XI, 19-20.
39 Ġbn HiĢâm, Sîre, II, 517-518; Tirmizî, Menâkıb, 19; Ġbn Abdilber, el-İstîâb, 505-506. 40 Vâkıdî, el-Meğâzî, III, 1090.
41
Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, II, 302-303.
42 Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, II, 306; Ġbn Ebî ġeybe, el-Musannef, XV, 481-482, Ġbn Asâkir, Târîh, XI, 74. 43 Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, I, 246, 265; Taberî, Târîh, III, 173; Belâzurî, Ensâbu‟l-eşrâf, II, 193; Alî el-
Müttakî, Kenzü‟l-ummâl, XIII, 487.
44 Ġbn HiĢâm, Sîre, II, 655; Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, II, 266-267, 270; Belâzurî, Ensâbu‟l-eşrâf, II, 240-242. 45 Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, II, 271-272; Belâzurî, Ensâbu‟l-eşrâf, II, 242.
hitabesi ile bu ĢaĢkınlık ortamını yatıĢtırmayı baĢarmıĢtır.46
Daha sonra Benî Sakîfe toplantısı yapılmıĢ ve Hz. Ebû Bekir halife seçilmiĢtir. Hz. Osman da ona ilk biat edenlerden olmuĢtur.47
Hz. Ebû Bekir döneminde onun kâtiplerinden biri olan Hz. Osman,48 aynı zamanda halifenin danıĢmanlarından olmuĢtur. Hz. Ebû Bekir, önemli iĢlerinde onun görüĢlerini de almayı ihmal etmemiĢ,49
12/633 yılında hac için Mekke‟ye giderken Medîne‟de vekil olarak Hz. Osman‟ı bırakmıĢtır50
Hz. Osman‟ın sözü geçen biri ve arabulucu olmasının Hz. Ebû Bekir zamanında da devam ettiği görülmektedir. Onun Hz. Ali ve ailesinin Hz. Ebû Bekir‟e biat etmesinde de önemli rol oynadığı rivayet edilmiĢtir.51
Bundan baĢka Hz. Peygamber‟in hanımları, kendi hakları olduğunu iddia ettikleri Fedek ve Hayber gelirlerindeki hisselerini istemek için Hz. Osman‟ı halifeye elçi olarak göndermiĢlerdir. Bilindiği gibi Hz. Ebû Bekir, “Peygamberler miras bırakmazlar” hadisini hatırlatarak bu meseleyi çözüme kavuĢturmuĢtur.52
Hz. Ebûbekir‟in halifeliği döneminde de Hz. Osman‟ı, cömert ve yardımsever biri olarak görmekteyiz. Hz. Osman, Medîne‟de kıtlık yaĢandığı günlerde kendisine ait ġam‟dan dönen bin deve buğday yüklü kervanı, tüccarların kârlı tekliflerine rağmen, Medîne halkına bağıĢlamıĢtır.53
46 Abdürrezzâk, el-Musannef, V, 437; Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, II, 267-269, 272; Belâzurî, Ensâbu‟l-eşrâf,
II, 240-241.
47 Hz. Ebû Bekir‟in halife seçilmesi ile ilgili geniĢ bilgi için bk. Zorlu, Cem, İslâm‟da İlk İktidar Mücadelesi, Konya, 2002, s. 74-245; Hatipoğlu, M. Sait, “Hilâfetin KureyĢliliği”, A.Ü.İ.F. Dergisi,
XXIII (Ankara 1982), 121-223.
48
Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, II, 302-303; Ġbn Asâkir, Târîh, XXXIX, 209; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, II, 268; Zehebî, Târîhu‟l-İslâm, III, 121.
49 Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, II, 302-303; Ġbn Asâkir, Târîh, XXXIX, 209. Hz. Ebû Bekir‟in Hz. Osman‟a
danıĢtığı birkaç örnek için bk. Sallâbî, Hz. Osman, s.51. Akarsu, Hz. Osman‟ın Hz. Ebû Bekir döneminde Kur‟ân‟ın Mushaf haline getirilmesinde de görev aldığını söylemiĢtir. Akarsu, Hz. Osman, 42. Biz baktığımız kayraklarda bu ifadeyi doğrulayacak bir bilgiye rastlamadık.
50 Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, III, 171; Belâzurî, Ensâbu‟l-eşrâf, X, 74; Ġbn Asâkir, Târîh, XXXIX, 209;
Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, II, 251; Ġbn Kesîr, el-Bidâye, IX, 537.
51
Belâzurî, Ensâbu‟l-eşrâf, II, 270.
52 Mâlik, Kelâm, 12; Buhârî, Meğâzî, 14; Ferâiz, 3; Müslim, Cihad ve Siyer 51; Ebû Dâvud, Harac, 19;
Belâzurî, Ensâbu‟l-eşrâf, II, 173-174; Zehebî, Târîhu‟l-İslâm, III, 21.
53 Sallâbî, Hz. Osman, 50. Bu bilgi çok meĢhur olmasına rağmen temel Ġslam tarihi ve hadis
kaynaklarında tespit edemedik. Bu bilgiyi bulabildiğimiz en erken kaynak Âcûrî‟nin (360/971) eş-
Şerîa adlı eseri oldu. Bu eserin muhakkiki Abdullah b. Ömer b. Süleyman ed-Demîcî, söz konusu
rivayeti sadece Âcûrî‟nin bu eserinde gördüğünü belirtmiĢtir. Âcûrî, eş-Şerîa, IV, 2012-2014. Bazı menâkıb kitapları (Ġbn Kudâme, er-Rikka ve‟l-bükâ, s. 190; Sivâsî, Dört Büyük Halife, s. 281-282) ve son devir eserleri de bu rivayete yer vermektedirler. Bk. Ahmed el-Hurûf, Şehîdü‟d-dâr, s. 21; Hasan Eyyûb, el-Hulefâü‟r-râşidîn, s. 191.
Hz. Ebû Bekir vefat ettiği hastalığında yerine geçecek halife konusunda Hz. Osman‟la da istiĢare etmiĢ, Hz. Osman, Hz. Ömer‟in uygun olacağını söylemiĢti. Hz. Ebû Bekir ona bir vasiyetname yazdırmak istemiĢ, ancak müstakbel halifenin ismi yazılamadan Ebû Bekir bayılmıĢtı. Hz. Osman, o anda halifenin vasiyetnamesini Hz. Ömer lehine tamamlamıĢ, Hz. Ebû Bekir ayıldığında Hz. Osman‟ın yaptığı bu önseziyi takdir etmiĢtir.54
Hz. Ebû Bekir 13/634 yılında vefat etmiĢ, defin iĢlemlerine Hz. Osman da iĢtirak etmiĢtir.55
Hz. Ebû Bekir‟den sonra onun vasiyeti üzerine Hz. Ömer halife oldu. Hz. Ömer dönemi, Ġslam fetihleri açısından önemli olduğu gibi, devlet teĢkilatının oluĢturulması açısından da büyük önem arz etmektedir.
Hz. Osman, Hz. Ömer döneminde de kâtiplik ve danıĢmanlık görevini sürdürmüĢtür. Hz. Ömer, Ģehirden ayrıldığında Medîne‟de vekil olarak hep Hz. Osman‟ı bırakmıĢ, 23/634 yılında kendisi ile birlikte hacca gitme konusunda izin verdiği Hz. Peygamber‟in hanımlarına Hz. Osman ve Abdurrahman b. Avf‟ın refakat etmesini istemiĢti.56
Hz. Ömer‟in yanında önemli bir konumu bulunan Hz. Osman, Hz. Ömer‟den bir Ģey isteyecek olan insanların aracı yaptıkları birisi idi. Hatta bu sebeple Hz. Osman‟a „ikinci adam‟ anlamında „redîf‟ denmiĢtir.57 Hz. Ömer‟in kendisi ile istiĢaresi sonucu Hz. Osman, devlet gelir ve giderleri için defter tutulmasını, hicrî takvimin Muharrem ayı ile baĢlamasını tavsiye etmiĢ ve görüĢleri uygun bulunarak kabul edilmiĢtir. Hz. Osman, haraç arazilerinin ganimet olarak dağıtılmayıp vergi karĢılığında sahiplerinde bırakılması yönündeki Hz. Ömer‟in uygulamasını da desteklemiĢtir.58
Suçu sabit olup Hz. Ömer‟in recmedilmesini emrettiği Hâtıb‟ın cariyesi konusunda Hz. Osman, deliye had uygulanamayacağını hatırlatarak onu recmden vazgeçirmiĢtir.59
Hz. Ömer, Zilhicce 23/Kasım 644 tarihinde gayr-i müslim bir köle tarafından hançerlenince Abdurrahmân b. Avf baĢkanlığında Osman, Ali, Talha, Zübeyr, Sa‟d ve oğlu Ġbn Ömer‟den oluĢan bir Ģûrâ oluĢturmuĢ ve kendisinden sonra halife olacak
54 Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, III, 182-184; Zübeyrî, Nesebu Kureyş, 50; Zehebî, Târîhu‟l-İslâm, III, 116-117. 55 Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, III, 191; Ġbnü‟l-Esîr, el-Kâmil, II, 267.
56
Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, III, 124; Buhârî, Hac, 208; Belâzurî, Ensâbu‟l-eşrâf, II, 104; X, 37.
57 Taberî, Târîh, III, 480.
58 Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, III, 175; Buhârî, Fedâilu Ashâbi‟n-nebî, 8. Ayrıca bk. Sallâbî, Hz. Osman,
s.53-54.
59 Ġbn Hazm, el-İhkâm, II, 13; Ġbn Kuteybe‟de „deli‟ kelimesi „tanımadığın kiĢi‟ ifadesi ile açıklanmıĢtır.
kiĢinin, Ģûrâ üyelerinin kendi aralarından seçecekleri kiĢi olmasını istemiĢtir. Hz. Ömer, kendi oğlunun da halife seçilmemesini Ģart koĢmuĢtur.60
II. HZ. OSMAN’IN HALĠFELĠĞĠ
Hz. Osman‟ın halifelik dönemi, genel itibariyle, baĢarılı geçen sükûnet devri (24- 29/644-649) ve halifenin öldürülmesiyle sonuçlanan Ġslam tarihinin ilk büyük fitnesinin yaĢandığı karıĢıklık dönemi (30-35/650-655) olarak iki safhaya ayrılmıĢtır. Ġlk altı yıl içinde yönetimden bazı Ģikâyetler görülse de bunlar probleme dönüĢmemiĢtir. Hz. Osman‟ın bu yıllarda halk tarafından sertliğiyle bilinen Hz. Ömer‟den daha çok sevildiği söylenmiĢtir.61
Fakat ikinci dönemin baĢlangıcından itibaren fitneler sebebiyle yönetimden ciddi Ģikâyetler baĢlamıĢ ve önceki olumsuzlukların da bunlara eklenmesiyle önü alınamayan hadiseler yaĢanmıĢtır.
Hz. Osman‟ın halifelik dönemi ele alınırken üzerinde durulması gereken ilk konu onun halife seçildiği Ģûrâ hadisesidir. Asya ve Afrika‟da gerçekleĢen Ġslam fetihleri, Kur‟ân‟ın tedvin edilmesi, yönetimdeki vali değiĢiklikleri ve fitne olayları onun dönemindeki baĢlıca hadiselerdir.