A. Hz Peygamber‟in Abdesti ve Abdestin Mâhiyeti
14. Bir BaĢka Rivayet
364 Ġbn Hıbbân, es-Sikât, V, 84; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, XXXIII, 420-422; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 571-
572; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned (Arnavut), I, 65; (ġâkir), I, 383; Ġbn Ebî ġeybe, el-Musannef (Avvâme), X, 314. Tirmizî, onun adının Türkân olduğunu söylemiĢtir. Tirmizi, Fezâilü Cihad, 26. ġâkir ise el-Hars b. Ubeyd Ebû Sâlih el-Medenî olduğunu söylemiĢ ve abdest ile alakalı hadisi onun aktardığını belirtmiĢtir. Bk. Ahmed b. Hanbel, el-Müsned (ġâkir), I, 353, 383.
365 Bezzâr, el-Müsned, II, 62-63; Heysemî, Mecmau‟z-zevâid, I, 297; a.mlf., Keşfü‟l-estâr, IV, 11. 366 Alî el-Müttekî, Kenzü‟l-ummâl, VIII, 5.
Hz. Osman
Ahmed b. Hanbel (241)
Abdullah Ebû Akîl Ebû Sâlih el-Hâris
Ebû Abdurrahmân el-Mukriî Hayve b. Şüreyh Bezzâr (292) Müslim (261) el-Hasen b. Yahyâ Amr b. Saîd Saîd b. Amr İshâk b. Saîd
Ebu’l-Velîd Hişâm b. Abdülmelik Abd b. Humeyd Haccâc b. eş-Şâir Hz. Peygamber İbrâhîm Ebû Halîfe İbn Hıbbân (354) 19
Yezîd b. Hârûn bize Ģunu anlattı. Dedi ki: el-Cüreyrî, Urve b. Kabîsa‟dan, o Ensâr‟dan bir adamdan, o da babasından bize Hz. Osman‟ın (r.a.) Ģöyle dediğini haber verdi: “Size Allah Rasulü‟nün abdestinin nasıl olduğunu göstereyim mi?‟ „Evet, (gös- ter!)‟ dediler. Bunun üzerine Hz. Osman su istedi. Sonra üç kere ağzını çalkaladı. Üç kere burnunu yıkadı. Yüzünü ve kollarını üçer kere yıkadı. BaĢını mesh etti. Ayaklarını üçer kere yıkadı. Sonra Ģöyle dedi: „Biliniz ki kulaklar baĢtan (birer parça)dır.‟ Sonra Hz. Osman; „Sizin için Allah Rasulü‟nün abdestine dikkat ettim.‟ dedi.”367
Bu rivayetin râvîlerinden Yezîd b. Hârûn b. Zâzân (ö. 206), hafız sikalardandır. Vefat ettiğinde 90 yaĢlarına yaklaĢtığı söylenmiĢtir.368
Onun rivayeti aldığı râvî, el- Cüreyrî Saîd b. Ġyâs (ö. 144) da sika bir kimsedir. Ancak ömrünün son üç yılında ihtilat etmiĢtir. Yezîd b. Hârûn‟un kitâbet yoluyla ondan hadis aldığı ve ihtilatından sonra hadis aldığı söylenmiĢtir. Ancak Buhârî (Ezân, 14) ve Müslim (Ġmâre, 61), ihtilatından sonra ondan hadis aldığı bilinen Hâlid b. Abdullah et-Tahhân yoluyla onun hadisine yer vermiĢlerdir.369
el-Cüreyrî, rivayeti sika râvî Urve b. Kabîsâ‟dan almıĢtır.370
Ancak Urve, rivayeti ismini zikretmediği Medîneli birinin babasından aktarmasıyla almıĢtır. Bu iki râvînin kimliğinin bilinememesi rivayetin isnadını zayıf hale getirmiĢtir.
Bu rivayeti Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, küçük farklılıklarla Vehb b. Bakıyye el-Vâsıtî, Hâlid b. Abdullâh, el-Cüveyrî.. Ģeklinde farklı bir tarîkle daha zikretmiĢtir.371
Bu senedin ravilerinden Vehb b. Bakıyye el-Vâsıtî (ö. 239) sika bir kimsedir.372 Hâlid b. Abdullah et-Tahhân el-Vâsıtî (ö. 182) de hafız sikalardandır.373
367 Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 60-61.
368 Ġbn Sa'd, et-Tabakât, VII, 314; Buhârî, et-Târîh, VIII, 3354; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, IX, 1257;
Ġbn Hıbbân, es-Sikât, VII, 632; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, XXXII, 261-270; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 535.
369
Ġbn Sa'd, et-Tabakât, VII, 261; Buhârî, et-Târîh, III, 1520; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, IV, 1; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, I, 155; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, X, 338-342; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 173.
370 Buhârî, et-Târîh, VI, 148; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, VI, 2218; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, VII, 287. 371
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 74.
372 Buhârî, et-Târîh, VIII, 2582; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, IX, 126; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, IX,
229; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, XXXI, 115-118; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 514.
373 Ġbn Sa'd, et-Tabakât, VII, 313; Buhârî, et-Târîh, III, 550; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, III, 1536;
Ne var ki Urve‟nin rivayet aldığı kiĢi ile babasının bilinemediği için bu isnad da zayıftır.
Ġbn Ebî ġeybe, rivayeti aynı metinle Yezîd b. Hârûn‟dan aktarmıĢtır. Ayrıca o, kulakların baĢtan sayılacağı bölümünü ayrı bir yerde tekrar zikretmiĢtir.374
Darakutnî de el-Hüseyin b. Ġsmâîl, Ahmed b. Mansûr, Yezîd.. ve Ca‟fer b. Muhammed el-Vâsıtî, Mûsa b. Ġshâk, Ebûbekir, Yezîd.. Ģeklindeki iki farklı tarîkle, rivayetin kulakların baĢtan sayılacağı kısmını aktarmıĢtır.375
Kulakların baĢtan sayılacağı konusunda Ġbn Abbas, Ebû Hüreyre, Ebû Mûsâ, Ebû Ümâme, ÂiĢe, Süleyman b. Mûsâ ve Ġbn Ömer‟den de farklı tarîklerle hadis rivayet edilmiĢtir.376
Ġsnadındaki iki meçhul râvi dolayısıyla bu rivayetler zayıf olmaktadır. Ancak muhtevasını destekleyen sahîh rivayetler bulunduğu için bu rivayet için „hasen li- ğayrihi‟ demek mümkündür.377
Bu rivayetin isnad Ģeması Ģu Ģekildedir:
374 Ġbn Ebî ġeybe, el-Musannef, I, 267; I, 295; Ayrıca bk. Heysemî, Mecmau‟z-zevâid, I, 234. 375 Dârakutnî, es-Sünen, I, 185. Rivayet için ayrıca bk. Heysemî, Mecmau‟z-zevâid, I, 234. 376 Bk. Dârakutnî, es-Sünen, I, 169-174, 186.
377 Ahmed b. Hanbel, el-Müsned (Arnavut), I, 486.
Osman Ebu’r-Racül Racül min el-Ensâr Atâ b. Yezîd Ahmed b. Hanbel (241) Abdullah Yezîd b. Hârûn el-Hüseyin b. İsmâîl Darakutnî (385) Urve b. Kabîsa Ahmed b. Mansûr el-Cüreyrî Humrân Ca’fer b. Muh. Vehb b. Bakıyye Hâlid b. Abdullah Ebû Bekir Mûsâ b. İshâk İbn Ebî Şeybe (235)
Abdestin mahiyeti konusunda Hz. Osman‟dan aktarılan rivayetler küçük farklılıklarla bazı tâlî kaynaklarda da bulunmaktadır. Bu rivayetlerin ve rivayetleri aktaran kiĢilerin çokluğundan Hz. Osman‟ın abdest almayı tekrar tekrar hem söz ile hem de uygulamalı olarak anlattığı anlaĢılmaktadır. Evi mescide yakın olan Hz. Osmân, abdestini halkın gözleri önünde alarak abdestin doğru bir Ģekilde öğrenilmesine büyük katkı sağlamıĢtır. Sadece o değil ashabdan pek çok kimse abdestin maddî ve manevî önemine binaen Rasûlullah‟tan gördükleri abdest alıĢ Ģeklini sonraki nesillere tarif etmiĢlerdir. Hz. Osman‟dan nakledilen bu rivayetlerden378 baĢka Ġbn Abbas,379 Abdullah b. Zeyd,380 Rubeyyi‟,381 Abdullah b. Üneys,382 AiĢe,383
Ali b. Ebî Tâlib,384
Câbir,385
Ömer,386
Ġbn Ömer,387
Ebû Ümâme,388
Übey b. Ka‟b389
ve Abdullah b. Amr390 gibi sahabenin pek çoğundan da Rasulullah‟ın abdest alıĢını tasvir eden rivayetler aktarılmıĢtır. Bu durum onların gerek ibadetler konusunda gerekse temizlik gibi toplumu ilgilendiren konularda Allah Rasulü‟nün uygulamalarına verdikleri değer ve özeni göstermesi açısından önem arz etmektedir.
Abdestin alınması konusunda Hz. Peygamber, farz olan rükunlar dıĢında dinin tanıdığı ruhsatı kullanmıĢ, bazen azaları birer, bazen ikiĢer, bazen de üçer yıkamıĢtır. Bazen ağız, burun, kulak gibi azaları da temizlerken, bazen bunu yapmamıĢtır. Bunda dönem Ģartlarının, iklimin ve sefer-hazar durumunun etkisi de vardır. Bu sebeple farklı zamanlarda O‟nunla birlikte olan bazı sahabilerden abdest konusunda farklı bilgiler de aktarılmıĢtır. Bazen râvînin yeterince dikkat etmeyip, uygulamayı ana hatlarıyla aktarması veya muhataplarının dikkatlerini çekmek istedikleri noktanın
378 Hz. Osman‟dan gelen rivayetler bazı tahriç kitaplarında bir araya toplanmıĢtır. Ġbn Mülekkın‟ın el- Bedru‟l-münîr‟i bunlardan biridir. Ayrıntılı bilgi için bu esere bakılabilir. Ġbn Mülekkın, el-Bedru‟l- münîr, II, 171-187.
379 Buhârî, Vüdû, 7; Tirmizî, Tahâret, 32, 37.
380 Buhârî, Vüdû, 38; Tirmizî, Tahâret, 36-37; Dârakutnî, es-Sünen, I, 140. Bu sahabi Ebû Muhammed
Abdullah b. Zeyd b. Âsım el-Ensârî (ö. 63)‟dir. Ezanı rivayet eden Abdullah b. Zeyd b. Abdürabbih farklı bir sahabidir.
381 Tirmizî, Tahâret, 37. 382 Tirmizî, Tahâret, 37. 383
Tirmizî, Tahâret, 37.
384
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 135; Tirmizî, Tahâret, 37; Nesâî, Tahâret, 73;
385 Tirmizî, Tahâret, 35.
386 Ġbn Mâce, Tahâret, 45; Tahavî, Şerhu Meâni‟l-âsâr, I, 29. 387
Ġbn Mâce, Tahâret, 47; Tahavî, Şerhu Meâni‟l-âsâr, I, 29; Dârakutnî, es-Sünen, I, 135-137 (no: 258-262).
388 Ġbn Ebî ġeybe, el-Musannef, I, 259-260.
389 Ġbn Mâce, Tahâret, 47; Dârakutnî, es-Sünen, I, 138. 390 Tirmizî, Tahâret, 37.
farklı olması rivayetlerin muhtevalarının çeĢitliliğini artırmıĢtır. Biz rivayetlerin çeĢitliliğinden ve abdestin en doğru Ģeklini belirlemekten ziyade bu konuda Hz. Osmân‟dan gelen rivayetleri tespit ve değerlendirmeye tabi tutmuĢ olduk. Hz. Osmân‟dan nakledilen rivayetlerin sayısının ihtilaflı olmasında bu rivayetlerin çeĢitliliğinin de etkisi olsa gerektir.
Taharet konusunda abdestin mahiyetinden baĢka Hz. Osman‟dan Ģu hadisler de aktarılmıĢtır: