Abdullah b. Bekir bize Ģunu anlattı. Dedi ki: Humeyd et-Tavîl bize Sakîfoğullarından bir Ģeyhten ki, Humeyd onun adını „Salâh‟ olarak zikretti, rivayet etti ki: O Ģeyh amcasının kendisine Ģunu haber verdiğini söyledi: “Amcası, Osman b. Affân‟ı (r.a.) Mescid-i Nebevî‟nin ikinci kapısında oturur gördü. Osman kürek kemiği istedi ve ondan ısırarak yedi. Sonra kalktı ve abdest almadan namaz kıldı. Sonra Ģöyle dedi: Hz. Peygamber‟in meclisinde oturdum, onun yediğinden yedim ve onun yaptığını yaptım.”391
Bu rivayetin ravilerinden Abdullah b. Bekir b. Habîb Ebû Vehb el-Basrî (ö. 208), sika, sadûk bir ravidir. Kendisine yapılan kadılık teklifini reddettiği nakledilmiĢtir.392
Onun rivayeti aldığı Humeyd et-Tavîl (68-142/3), sika bir tâbiî olup hakkında „lâ be‟se bih‟, „sadûk‟ lafızları söylenmiĢ, tedlis yaptığı yönünde eleĢtirilmiĢtir. Zâide, devlet baĢkanlarının iĢinde çalıĢtığı için onun hadisini kabul etmediğini söylemiĢtir.393
Humeyd, rivayeti ismini zikretmediği Sakîfoğullarından birinden, o da amcasından aktarmıĢtır. Sakif kabilesinden olan Ģeyhin ve amcasının bilinmemesin-
391 Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 62. Ayrıca bk. Heysemî, Mecmau‟z-zevâid, I, 251 (no: 1312-
1313); a.mlf., Keşfu‟l-estâr, I, 152-153.
392 Ġbn Sa'd, et-Tabakât, VII, 290; Buhârî, et-Târîh, V, 114; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, V, 72;
Ġbn Hıbbân, es-Sikât, VII, 61; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, XIV, 340-344; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 240.
393 Ġbn Sa'd, et-Tabakât, VII, 252; Buhârî, et-Târîh, II, 2704; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, III,
961; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, IV, 148; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, VII, 355-365; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 120.
den ötürü isnad zayıf olmaktadır. Ancak muhtevasını destekleyen sağlam isnadlı rivayetlerle birlikte değerlendirildiğinde hadis hasen li-ğayrihi olmaktadır.
Heysemî, bu rivayete yer verdikten sonra Ahmed b. Hanbel‟in verdiği seneddeki raviler sika kimselerdir, demektedir.394
ġâkir, Heysemî‟nin, bunu söylerken mütesahil davranıp hata ettiğini, onun kastettiği isnadın Ahmed b. Hanbel‟in verdiği aĢağıdaki rivayet olduğunu söylemiĢtir.395
Ahmed b. Hanbel, Hz. Osman‟ın ateĢte piĢmiĢ bir yemeği yediğini ve abdest almadan namaz kıldığına dair haberi farklı sened ve metinle Ģu Ģekilde de rivayet etmiĢtir:
el-Velîd b. Müslim bize Ģunu anlattı. Dedi ki: ġuayb Ebû ġeybe bana Ģöyle rivayet etti: Dedi ki: Atâ el-Horasânî‟yi Ģöyle derken iĢittim: Saîd b. el-Müseyyib‟i dinledim, Ģöyle diyordu: “Osman‟ı mekâıd (denilen mescidin yanında bir yer)de oturur gördüm. AteĢte piĢmiĢ bir yemek istedi ve onu yedi. Sonra namaza kalktı ve namaz kıldı. Sonra Ģöyle dedi: Allah Rasulü‟nün oturduğu yerde oturdum, onun yemeğinden yedim, onun gibi namaz kıldım.”396
el-Velîd b. Müslim (ö. 194), Emevî âilesinin azatlılarındandır. Çok hadis rivayet eden hafız sika bir ravi olup çok hata ve tedlis yaptığı yönünde eleĢtirilmiĢtir.397
Onun rivayeti aldığı ravi ġuayb b. Ruzeyk Ebû ġeybe el-Makdisî hakkında farklı değerlendirmeler bulunmaktadır. Onu zayıf kabul edenler olduğu gibi sika olduğunu söyleyenler de vardır. Ġbn Hıbbân, Sikât‟ında onu zikretmiĢ, Tirmizî de hadisinin hasen olduğunu söylemiĢtir.398
Râvîlerden Atâ b. Ebî Müslim el-Horasânî (ö. 135), sika bir râvî olmasına rağmen, çok hata yaptığı, irsal ve tedliste bulunduğu yönünde
394 Heysemî, Mecmau‟z-zevâid, I, 251 (no: 1312). 395 Ahmed b. Hanbel, el-Müsned (ġâkir), I, 353. 396
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 70.
397 Ġbn Sa'd, et-Tabakât, VII, 470; Buhârî, et-Târîh, VIII, 2532; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, IX,
70; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, IX, 222; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, XXXI, 86-99; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 315.
398 Buhârî, et-Târîh, IV, 2557; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, IV, 1510; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, I,
189; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, XII, 524-526; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 208.
eleĢtirilmiĢtir.399
Onun rivayeti dinlediği sika râvî Saîd b. el-Müseyyib (ö. 94) hakkında 10 nolu hadisin tahricinde bilgi verilmiĢti.400
Rivayetin râvîlerinin hepsinin sika olduğunun söylendiği gibi, hakkında olumsuz tenkidler bulunan râvîler de bulunmaktadır. Bezzâr, da Saîd b. el-Müseyyib‟den sadece Atâ‟nın; Atâ‟dan da sadece ġuayb‟ın bu hadisi rivayet ettiğini belirtmiĢtir. Bu nedenle rivayetin sıhhati hakkında farklı Ģeyler söylenmiĢtir. Sonuç olarak Tirmizî‟nin hasenü‟l-hadîs kabul ettiği râvî ġuayb nedeniyle isnad hasen mertebesinde kalmaktadır.401
Bu rivayeti Abdürrezzâk, Ma‟mer, Atâ.. tarîkiyle; Bezzâr, Muhammed b. Abdürrahîm, Muallâ b. Mansûr, ġuayb.. tarîkiyle zikretmiĢtir.402
Bezzâr, ayrıca Muhammed b. Abdürrahîm, Mâlik b. Ġsmâîl, Abdüsselâm, Ġshâk b. Abdillah, Muhammed b. Ebî Ümâme, Ebân, Osman senedi ile Hz. Peygamber‟in ekmek ve et yeyip, sonrasında yeniden abdest almaksızın namaz kıldığını anlatan bir rivayet zikretmiĢtir. Tahavî de bu rivayeti Yûnus, Ġbn Vehb, Mâlik, Damra b. Saîd, Ebân.. tarîkiyle vermiĢtir. Tahavî ayrıca Ġbn Ebî Dâvud, Eyyûb b. Süleymân, Ebû Bekir b. Ebî Üveys, Süleynân b. Utbe isnadıyla Ubeyd b. Huneyn‟den Hz. Osman‟ın tirit yedikten sonra abdest almadan cemaate namaz kıldırdığını aktarmıĢtır.403
Bu konuda Abdulkerîm b. Muhârık‟in Humrân kanalıyla Hz. Osman‟dan naklettiği rivayet 6.19 nolu hadiste zikredilmiĢti. Ġbn Abbâs, AiĢe, Meymûne, Ümmü Seleme, Ebû Râfi‟ ve Ebû Hüreyre‟den de Hz. Peygamber‟in kürek kemiği yediği, sonra abdest almadan namaz kıldığını anlatan sahîh rivayetler aktarılmıĢtır.404
399 Ġbn Sa'd, et-Tabakât, VII, 369; Buhârî, et-Târîh, VI, 3027; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t-ta‟dîl, VI,
1850; Ġbn Hıbbân, Mecrûhîn, II, 130; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, XX, 106-117; Ġbn Hacer, et-Takrîb, 332. Buhârî, Atâ, Ġbn Abbâs kanalıyla verdiği iki mevkûf rivayette buradaki Atâ‟nın el-Horasanî olduğunu söylemiĢtir. Ancak Atâ el-Horasânî, Ġbn Abbâs‟tan hadis almamıĢtır. Buhârî‟nin bu konuda hata ettiği söylenmiĢtir. Bk. Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, XX, 115-116 (ilgili dipnot); Ġbn Hacer,
et-Takrîb, 332.
400 Ġbn Sa‟d, et-Tabakât, II, 379; V, 119; Buhârî, et-Târîh, III, 1698; Ġbn Ebî Hâtim, el-Cerh ve‟t- ta‟dîl, IV, 262; Ġbn Hıbbân, es-Sikât, I, 162; Mizzî, Tehzîbü‟l-kemâl, XI, 66-75; Ġbn Hacer, et- Takrîb, 181.
401 Bezzâr, el-Müsned, II, 32. ġâkir, isnadı sahîh olarak değerlendirirken, Arnavut, isnadı zayıf, hadisi
ise hasen li-ğayrihi olarak değerlendirmiĢtir. Bk. Ahmed b. Hanbel, el-Müsned (ġâkir), I, 380; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned (Arnavut), I, 532-533
402 Abdürrezzâk, el-Musannef, I, 166; Bezzâr, el-Müsned, II, 32. 403 Bezzâr, el-Müsned, II, 22; Tahavî, Şerhu Meâni‟l-âsâr, I, 68. 404
Mâlik, Tahâret, 19; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 267, 281, 366; II, 389; VI, 307, 317, 323, 416; Buhârî, Vudû, 50; Ezân, 43; Cihâd, 92; Et‟ıme, 18, 20, 26, 58; Müslim, Hayz, 91-94, 96; Ġbn Mâce, Tahâret, 189; Ebû Dâvud, Tahâret, 74, 84, Tirmizî, Tahâret, 59; Et‟ıme, 27, 33; Nesâî, Tahâret, 122; Tahavî, Şerhu Meâni‟l-âsâr, I, 64-65; Taberânî, el-Mu‟cemü‟l-kebîr, XXV, 84-85, 148-149; Heysemî, Mecmau‟z-zevâid, I, 251, 253.
Ancak Hz. Peygamber‟in ateĢin değiĢtirdiği Ģeyleri yemekten dolayı abdest almayı emrettiği ve bu Ģekilde amel ettiği yönünde de hadisler aktarılmıĢtır.405
Câbir‟den aktarılan bir rivayet bu konudaki çeliĢkiyi bertaraf etmesi açısından önem arz etmektedir. Câbir‟in dediğine göre Allah Rasulü‟nün (s.a.) bu konudaki son uygulaması ateĢten piĢen Ģeylerden ötürü abdest almamasıdır.406
Tahavî, bu konuda gelen çeliĢkili rivayetleri zikrettikten sonra ateĢte piĢen yiyeceği yemekten ötürü abdest alınacağı görüĢünün nesh edildiğini, aklî düĢünmenin de bunu desteklediğini ve Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf ve Muhammed eĢ-ġeybânî‟nin görüĢünün bu yönde olduğunu söylemiĢtir.407
Bu fıkhî açıklamalardan sonra Hz. Osman‟dan gelen bu rivayetin isnad Ģemasını Ģu Ģekilde göstermek mümkündür: