Ortam Faktörü

Öğretmen ve diğer eğitim muhataplarının desteğiyle oluĢturulan ve öğrencilerin de iĢtirak ettikleri, eleĢtirel düĢünme eğitiminde önem arz eden faktörlerden bir diğeri de ―okul ve sınıf ortamıdır.‖ Eğitim ortamı, dolayısıyla okul ve sınıflar eleĢtirel düĢünmenin geliĢiminde önem arz eden unsurlardandır (Smolucha, 1989, 9). Öncelikle, düĢünmenin öğretilebilmesi için, düĢünmeyi destekleyen bir çevre gerekmektedir (Pogrow, 1988, 83). Goldstein (2001, 1) ve Swartz (2002, 73), eleĢtirel düĢünmeyi desteklemenin, yenilikçiliğin ve etkili problem çözmenin geliĢmesi için birey ve fikirlerinin desteklendiği bir çevre yaratılması gerekliliğinden geçtiğini savunmuĢtur. BaĢka bir deyiĢle, bireylerin eğitim gördükleri okulun da eleĢtirel düĢünme ve sosyal geliĢimde etkisi büyüktür (Çubukcu, 2006, 12). Koç (2007, 132) da bu fikri savunur Ģekilde, sınıf ve okul çevresinin eleĢtirel düĢünmeyi cesaretlendirici ve ödüllendirici bir yer olmasının eleĢtirel düĢünmeyi desteklediği üzerinde durmuĢtur.

ÇalıĢkan (2009, 68) ve Koç (2007, 132) da benzer Ģekilde, sınıfların; öğrencilerin özgürce görüĢlerini sunabildikleri, kendilerini güvende hissettikleri, diğerleriyle rahatça etkileĢebildikleri ve aktif olarak öğrenme sürecinde yer aldıkları, olumlu sınıf ikliminin oluĢturulduğu durumlarda eleĢtirel düĢünmeye daha yatkın olacaklarını belirtmiĢtir. EleĢtirel düĢünmeyi desteklemek için ihtiyaç duyulan sınıf ortamını ÇalıĢkan (2009, 60) ise, öğretmenlerin bu beceriyle ilgili bilgili olması ve öğrenme ortamını ona göre düzenlemesi gerekliliğini vurgulayarak açıklamıĢtır. Kısacası, uygun süreç ve ortam eleĢtirel düĢünmeyi öğretmede olmazsa olmazlardandır (Akınoğlu, 2003, 7).

Olumlu, yüksek beklentilere sahip, tehditkar olmayan, öğretmen sıcaklığını ve teĢvikine sahip ve benzeri olumlu özelliklere sahip sınıf ortamları her türlü öğretimle birlikte, eleĢtirel düĢünme becerilerini de geliĢtirmede olumlu etkilere sahip bir unsurdur (Cotton, 1991, 10; Iakovos, 2011, 84). Özdemir (2005a, 6) ise, bireyleri keĢfetme konusunda cesaretlendirecek fiziksel ve entelektüel bir sınıf ortamının eleĢtirel düĢünmedeki önemine değinmiĢtir. Seferoğlu ve Akbıyık (2006, 198-199) da, disiplinli

74

fakat serbest, açık ve destekleyici; kısacası, öğrencilerin kendilerini iyi hissedecekleri sınıf ortamlarının eleĢtirel düĢünme öğretimini desteklediğinin altını çizmektedir.

DüĢüncelerle dolu öğretim ve düĢünme, eleĢtirel düĢünmeye yönelik sınıflarda öğrencilerin daha aktif oldukları, daha iyi dinleyip, iletiĢim kurdukları, kısacası daha çok öğrendikleri öne sürülmektedir (Shermis, 1992, 56). BaĢka bir deyiĢle, eleĢtirel düĢünme sınıfları, sık sık soru sorulan, geliĢimsel heyecana sahip, olasılıklara ilgi duyulan ve aktif öğrenmenin yer aldığı yerlerdir (Browne ve Freeman, 2000, 301).

Udall ve Daniels (1991, 6), eleĢtirel düĢünme sınıflarının bazı ihtiyaçları olduğunu belirtmiĢtir ve bunlar; 1) zaman, 2) yenilikleri denemeye açıklık, 3) karmaĢık seviyelerde/üst düzeyde düĢünmenin öğrenciler için önemli bir hedef olduğuna olan inanç, 4) her bir öğrencinin karmaĢık seviylerde/üst düzeyde düĢünebileceğine olan inanç. Dolayısıyla, eleĢtirel düĢünmeyi öğretmeyi hedefleyen sınıfların zamana ihtiyaçları olmasının yanı sıra, her bireyin eleĢtirel düĢünür olabileceğine ve olması gerektiğine de inanılması ve yeniliklere açık olunması gerekir.

Ayrıca, sınıfların kalabalık olmaması da eleĢtirel düĢünmeyi öğretmede önemlidir. Rana (2011, 4), eleĢtirel düĢünme yöntem bilim stratejilerinin ortalama 20-30 öğrencilik sınıflarda uygun olduğunu belirtmiĢtir. Bireylerin oturma düzenlerinin de eleĢtirel düĢünme eğitiminde etkisi vardır. Büyükkantarcıoğlu (2006, 12) klasik oturma düzeni yerine etkileĢimi sağlayacak bir oturma düzeninin eleĢtirel düĢünme eğitiminde olumlu etkiye sahip olduğunu vurgulamıĢtır.

Öğrenme-öğretme çevresinin açık uçlu ve eleĢtirel düĢünmeye duyarlı olması çoğu okul çevresinde büyük kültürel değiĢimi gerektirir (Gibson, 1995, 34). Çevre, deneyim ve performans anlamında oldukça önemli olduğu için (Norris, 1985, 42); genel anlamda destekleyici ve güvenli bir sınıf ortamı ve genel çevre oluĢturulması öğrencilerin eleĢtirel düĢünme yapmaları için önem arz eder (Swartz, 2002, 73; Aydede, 2009, 45). Tüm bu hedefler ve çevresel gereklilikler, sınıf içerisinde kullanılacak çeĢitli etkinlikler ve öğretmenlerin düĢünme becerisi yaklaĢımını kullanmalarıyla yapılabilir (Baumfield, 2006, 188).

Bireylerin eğitim ve öğretimde yardım alabilmeleri için, sınıf atmosferinin önemini anlamaları, sınıfta rahat bir ortamda öğrenim görmeleri, kendileri arasında iletiĢim kurmaya teĢvik edilmeleri, düĢünmeye yöneltilmeleri ve yeni bilgi öğrenmek için zorlanmaları gerekmektedir (Moon, 2008, 132). Dolayısıyla, ideal sınıf ortamı

75

oluĢturmak eleĢtirel düĢünme geliĢimi açısından önemlidir (Yağcı, 2008, 199). Rana (2011, 5) eleĢtirel düĢünmenin olduğu sınıfların iletiĢim yeterliliği ve entelektüel özellikleri geliĢtirmeye, Fisher (1998, 2) ise entelektüel anlamda uyarıcı olan sınıfların öğrencilerin motivasyonuna ve derse katılımlarına olumlu etki ettiğini belirtmiĢtir.

Ders anlamında ele alındığında ise, düĢünmeyi destekleyen ve düĢünmeye yönelten derslerin; stratejileri belirgin bir Ģekilde ortaya koyan, öz-değerlendirmeye sahip, aktif düĢünmeye iten, düĢünme becerilerini transfer etmeyi ve bu becerilerin günlük yaĢamla alakasını öğreten ve iyi düĢünme yaklaĢımı oluĢturmak ve öğrencilerin uygulama yapabilmeleri için serbest bir çevreyi destekleyen dersler olması gerektiği vurgulanmıĢtır (Swartz, 2002, 73). Bu ortamların; fikirleri ifade etmeye ve tartıĢmaya cesaretlendirici, risk almaya ve keĢfetmeye yönelik, baĢarı ve baĢarısızlıkları paylaĢmaya ve soru somaya elveriĢli, düĢünmeye zaman ayıran ve deneysel olmaları da önemlidir (Vieira ve diğerleri, 2011, 52).

Terenzini, Theophilides ve Lorang (1984) da derslerin öğrenciler ve eleĢtirel düĢünme geliĢimi üzerindeki etkisini; derse olan katılımın bireylerin eleĢtirel düĢünme ve baĢarılarını geliĢtirdiği yönündedir (Aktaran: Tsui, 2002). Benzer Ģekilde, Yağcılar da (2010, 73) eleĢtirel düĢünmenin, derslere aktif ve devamlı katılımı gerektirdiğine değinmiĢtir. Bu durum, bireylerin derse katılımının, belli konularda fikir sahibi olmalarının, kendilerinin eleĢtirel düĢünmelerine olumlu etkide bulunduğunun bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Bireylerin bilgi sahibi olarak eleĢtirel düĢünme yetisini kazanabileceğini savunanlardan biri de Carroll‘dır (2004, 22).