EleĢtirel DüĢünür Olma Özellikleri

EleĢtirel düĢünür olma, iyi düĢünen bir birey olmaktır ve iyi düĢünmekten kasıt da, belli standart ve kıstasları sorgulamaktan ve yargılayabilmekten geçer (Howe, 2004, 506). Akınoğlu (2003, 7) iyi bir eleĢtirel düĢünür olmanın, gerçek ve güçlü akıl yürütmeden geçtiğine değinmiĢtir. Thompson (2011, 2) ise eleĢtirel düĢünürlerin sistematik ve meraklı olduklarını/olmaları gerektiğini vurgulamıĢtır.

Paul, Binker, Jensen ve Kreklau (1990, 59-61) eleĢtirel düĢünme boyutlarını/stratejilerini üç ana baĢlık altında ele almıĢtır: Bağımsız düĢünceyi ortaya çıkarmayı amaçlayan ―duyuĢsal stratejiler;‖ düĢünmeyi ve bu süreçte farklı temel becerileri örgütlemeyi gerektiren ―biliĢsel stratejiler-makro yetenekler;‖ ve bütün içerisinde genel resmi göz ardı etmeden parçaları saptama ve bütün içinde anlamlandırmayı içeren ―biliĢsel stratejiler-mikro becerilerdir.‖ Ġlk olarak, duyuĢsal eleĢtirel düĢünme stratejileri ele alındığında, bunlar dokuz farklı baĢlık altında Ģu Ģekilde yer almaktadır: Bağımsız düĢünme; ben-merkezli veya toplum-merkezli iç görüler geliĢtirme; tarafsız düĢünmeyi hayata geçirme; duygu ve düĢünce arasındaki iliĢkiyi anlama; zihinsel alçak gönüllüğü ve yargıyı geciktirmeyi geliĢtirme; zihinsel cesareti geliĢtirme; zihinsel iyi niyeti ve dürüstlüğü geliĢtirme; zihinsel azmi geliĢtirme; ve düĢünme becerisine güven duymayı geliĢtirme. Ġkinci olarak ―makro yetenekler kapsamında biliĢsel eleĢtirel düĢünme stratejileri‖ on-yedi baĢlık altında verilmiĢtir: Genellemeleri yalınlaĢtırarak anlamını bozmaktan kaçınma; benzer durumları karĢılaĢtırma; bireyin perspektifini geliĢtirme; sorunları, sonuçları veya inançları açık hale getirme; sözcüklerin veya sözlerin açık hale getirilmesi ve analiz edilmesi; değerlendirme için ölçüt geliĢtirme; bilgi kaynaklarının güvenirliğini değerlendirme; derinlemesine sorgulama; görüĢleri, yorumları, inançları veya kuramları analiz etme ya da değerlendirme; çözümler üretme ya da çözümleri değerlendirme; eylemleri veya politikaları analiz etme ya da değerlendirme; eleĢtirel okuma; eleĢtirel dinleme; disiplinler arası iliĢki kurma, Sokratik tartıĢmayı uygulama; diyalogsal düĢünme; ve diyalektik uslamlama. Son olarak, ―mikro beceriler kapsamında biliĢsel stratejiler‖ ele alındığında bu stratejiler de dokuz farklı baĢlık altında incelenmektedir: Gerçek uygulama ile idealleri karĢılaĢtırma ve birbirinden ayırt etme; düĢünme hakkında kusursuz düĢünme; önemli benzerliklere ve farklılıklara dikkat etme; sayıtlıları inceleme ve değerlendirme; ilgili olmayan olgulardan ilgili olanları ayırt etme; akılcı

31

çıkarımlar, kestirmeler veya yorumlar oluĢturma; kanıtları ve iddia edilen olguları değerlendirme; çeliĢkileri fark etme; ve doğurguları ve sonuçları keĢfetme.

Akınoğlu (2003, 14), eleĢtirel düĢünme becerilerini; doğayla iç içe olmayı, bilimle ilgili temel kavram ve prensipleri anlamayı, bilimsel düĢünme yapabilmeyi ve bilimsel bilgi ve düĢünmeyi problemlerin çözümünde kullanabilmeyi kapsadığını ileri sürmüĢtür. Ikuenobe‘ye (2001, 22) göre ise eleĢtirel düĢünür olma özellikleri; fikir ve konuları analiz etme, bilgiyi değerlendirme ve sorgulama, problemleri belirleme ve onları çözmek için yaratıcı yaklaĢımlar bulma, fikirleri ifade etme, düzenleme, açıklama ve çeĢitli çalıĢma ve yazılarda ortaya konulan konular hakkında yargıya varmaktır. EleĢtirel düĢünür olma Özden (2010, 162) tarafından da; düĢünme özgürlüğüne sahip, doğru ifadeyi anlayıp iyi sonuçlara varabilen, bilgi birikimi artmaya müsait, düĢünce sorunlarını çözebilen, mantıklı düĢünen, aklını kullanan, okuduğuna ve duyduğuna farklı açılardan bakabilen, aynı zamanda da her Ģeyin sebep, sonuç ve olabilitesini düĢünebilen bir birey olmak olarak açıklanmıĢtır. ÇalıĢkan (2009, 60) ise eleĢtirel düĢünür olma özelliklerini; yeni bilgi ve düĢüncelere açık, çevresinde olup bitenlere duyarlı ve düĢüncelerini organize edebilen olarak ileri sürmüĢtür. Ek olarak, ideal eleĢtirel düĢünür; araĢtırmacı, bilgili, güvenilir, açık görüĢlü, esnek, adil/tarafsız, dürüst, tedbirli, hevesli, net, düzenli, gayretli, akılcı, odaklı/dikkatli ve ısrarcıdır (Zhang, 2003, 517). Esneklik, planlayıcılık, tutarlılık, öz-düzenleme eğilimi, duyarlılık ve uzlaĢmacılığın eleĢtirel düĢünür olmanın önemli tutumlarındandır (Halpern, 1997, 11- 12). Karakoç (2011, 16) ise eleĢtirel düĢünürleri; aktif, araĢtırmacı, sorgulayıcı, analitik, bilgiyi sentezleyen, değerlendiren ve açıklayabilen, açık fikirli ve düĢünme sürecinin farkında olan bireyler olarak açıklamıĢtır. Bu özelliklerin yanında, maceracı olmak; problemleri merak etmek ve incelemek; anlayıĢ ve açıklama oluĢturmak; plan yapmak ve stratejik olmak; entelektüel olarak dikkatli ve kesin olmak; sebep aramak ve değerlendirmek ve üst biliĢi kullanmak da eleĢtirel düĢünür olmanın gereklerindendir (Tishman, 2007, 3).

Chaffee (1997, 49) ise eleĢtirel düĢünür olabilmek için; sorular sorarak durumu ortaya koyma, bireysel olarak düĢünme, durumları farklı açılardan görme, bir durumun farklı açılarını neden ve kanıt göstererek destekleme, aktif olarak düĢünme ve fikirleri düzenli ve programlı bir Ģekilde ele alma gerekliliklerini ortaya koymuĢtur. Ġlk olarak, ―aktif düĢünme‖ ele alındığında, eleĢtirel düĢünme sürecinde, bireyler hayatla etkin bir

32

Ģekilde baĢ edebilmek için zeka, bilgi ve becerilerini aktif olarak kullanırlar (Chaffee, 1997, 49; Çubukcu, 2006, 1). Aktif olarak düĢünmede bireyler, hedeflere ulaĢma, karar alma ve problem çözme konularında aktif olarak yer alır, aktif olarak düĢünür, proje ve etkinliklere katılır, bireysel olarak karar almada inisiyatif kullanır, sorumlulukları takıp eder, zorluklarla karĢılaĢınca vazgeçmez ve kararların olası sonuçları için sorumluluk alırlar (Chaffee, 1997, 49). Ġkinci olarak, ―sorular sorarak durumları ortaya koymada‖ önemli olan, uygun ve etkili sorular sormaktır. Sorulan sorular sorulma amaçlarına göre altı farklı kategoride ele alınmaktadır ve bunlar durum, yorum, analiz, sentez, değerlendirme ve uygulama sorularıdır (Chaffee, 1997, 53). Buna göre durum soruları belli bir durum hakkında genel bilgileri edinmek için sorulurken, yorum soruları fikir ve olguları organize ederek aralarındaki iliĢkiyi ortaya koymak için sorulur. Buna ek olarak, analiz soruları tüm süreç ve durumu bölümlere ayırarak bölümlerin birbirleriyle iliĢkisini ele alırken, sentez soruları da fikirleri toparlayarak yeni bir bütüne ulaĢmayı hedef olarak alır. Son olarak da, değerlendirme soruları belli kararlara varmak için olguların değer ve güvenirliklerini sorgularken, uygulama soruları da belli bir olay ve olgudan elde edilen bilgi ve kavramları farklı durumlara uygulayabilmek için kullanılır. Üçüncü olarak, ―bireysel düĢünme‖; diğerlerine bağımlı olarak düĢünmek ve onların doğru olarak öne sürdüklerini kabul etmek yerine, bu düĢünceleri gözden geçirme ve kendi kararlarımızı vermeyi içerir. Bu durumda da, düĢünce ve önyargıları sorgulamak için birey kendisine ‗niçin buna inanıyorum‘ sorusunu sormalıdır (Chaffee, 1997, 59). Burada, sorgulama ve önemi devreye girer. Dördüncü olarak, ―durumları farklı açılardan görme gereksinimi,‖ bu durum diğer insanların fikirlerini de dinlemeyi ve bu fikirlerin de değerli olabileceğine inanmalarını ele alır (Chaffee, 1997, 62; Akınoğlu, 2003, 16; Seferoğlu ve Akbıyık, 2006, 199). Burada önemli olan, farklı bakıĢ açılarını da göz önünde bulundurabilmektir ve eleĢtirel düĢünmenin bu açısının önemini öne sürenlerden biri de Norris‘dir (1985, 40). BeĢinci olarak öne çıkan eleĢtirel düĢünme gerekliliği, ―bir durumun farklı açılarını neden ve kanıt göstererek desteklemektir.‖ Buna göre yapılması gereken, durumları farklı açılardan ele alarak, çeĢitli bakıĢ açılarını, nedenleri ve kanıtlarıyla açıklamaktır (Chaffee, 1997, 66). Burada önem arz eden açı, neye inanıldığının yanı sıra bu duruma ne için inanıldığı ve görüĢlerin desteklenmesi gerekliliğidir. Son olarak da, ―fikirleri düzenli ve programlı bir Ģekilde ele almak gerekliliği‖ ortaya konulan eleĢtirel düĢünür olma niteliklerindendir. Bu

33

noktada, bireylerin karĢılarındaki insanlarla, fikirlerini düzenli ve programlı bir Ģekilde paylaĢabilecekleri bir tür iletiĢime geçmeleri önem arz eder. Bunun için gerekenler; dikkatlice dinleme, görüĢleri sebep ve kanıtlarıyla destekleme, karĢı tarafın üzerinde durulan konulara cevap verme, soru sorma ve anlamayı geliĢtirmeye çalıĢmaktır (Chaffee, 1997, 72, 73). Chaffee‘nin tanımına benzer olarak Özden (2010, 160) de eleĢtirel düĢünür olma özelliklerini; aktif olmak, bağımsız/bireysel ve önyargısız olmak, yeni düĢüncelere açık olmak, düĢünceleri destekleyen delilleri ve nedenleri dikkate almak ve organize olmak olarak belirtmiĢtir.

Ayrıca, anlamsal bozukluk ve kusuru fark etme; mevcut fikirle çeliĢen kanıtlar arama; kendi performanslarını izleme ve ne zaman ilave yardım gerektiğini belirlemek için üst biliĢsel bilgiyi kullanma; risk yaratma ve değerlendirme sonuçlarından faydalanma; olası hareket tarzları arasından seçim yapabilmek için akla uygun bir metot geliĢtirme; tercihler için sebep öne sürme ve sebepleri dinleyene göre çeĢitlendirme; ihtiyaç duyulduğunda iliĢkili bilgiyi hatırlama; becerileri, yeni teknikleri etkin bir Ģekilde öğrenme ve yeni bilgiyi daha önce öğrenilenle iliĢkilendirmek için kullanma; ve olasılığa dayalı olarak düĢünmeyi içerecek Ģekilde, sayısal bilgiyi kullanarak düĢünceleri sayısal olarak ifade etme, eleĢtirel düĢünürlerin yapabileceği etkinliklerdendir (Halpern, 2003, 14). Bunun yanında, eleĢtirel düĢünürler; planlama istekliliğine sahip; düĢünce ve fikir anlamında esnek; baĢladığı bir iĢte devamlılık sağlayan; kendini düzelten, hatalarını kabul eden ve eldeki kanıtlar değiĢtiğinde anlayıĢını da değiĢtirebilen; yaptığı iĢte dikkatli olan; ve içinde bulunduğu grup içerisinde iletiĢimsel ve anlaĢma becerileriyle mutabakat arayan bireylerdirler (Halpern, 2003, 15-16).

Smith (1990, 27) ise eleĢtirel düĢünürlerin yaptığı etkinlikleri; alternatifleri toplama, karĢılaĢtırma ve belli kararlara varmada bazı standartlar kullanma olarak belirlemiĢtir. Fisher (2001, 14) da eleĢtirel düĢünür özelliklerini, gözlem, iletiĢim ve diğer bilgi kaynaklarını yorumlama ve değerlendirme, varsayma, doğru soruları sorma ve çıkarımları yapma becerilerine sahip olma olarak açıklamıĢtır. Bunun yanında, Beyer (1983), eleĢtirel düĢünür olmanın özelliklerini Ģu Ģekilde ortaya koymaktadır (Aktaran: ġahinel, 2010, 132):

Ġyi düĢünen bir birey;

34

- Diğer bireylerden kesin bir dil kullanmalarını ister, - DüĢünerek hareket eder,

- ÇalıĢmalarını kontrol eder,

- Bir düĢünceyi oluĢturmada azimlidir,

- Öne sürülen iddiaları destekleyen nedenleri ve kanıtları araĢtırır ve sunar,

o Wood (2002, 4) iddiaları incelerken iddiaların dört açıdan incelenmesi gerektiğini öne sürer. Bunlardan ilk üçü olan, iddianın betimsel mi yoksa kuralcı mı, nesnel mi yoksa öznel mi, mutlak mı yoksa göreceli mi olduğu, sorgulamadan önce, iddianın doğru mu yoksak yanlıĢ mı olduğu da sorgulamayla ortaya çıkan bir durumdur.

- Daha çok dogmalar ve özlem duyulan düĢünceler yardımıyla değil, sorunlar, amaçlar ve sonuçlar yardımıyla yargılar,

- Ön bilgilerini/deneyimlerini kullanır,

- Yeterli kanıt bulana kadar yargıdan Ģüphe duyma eğilimi içindedir.

Sarıgül (2005, 26, 29) ise eleĢtirel düĢünürlerin; kanıtları değerlendirme, karmaĢık problemleri yorumlama ve akıllıca kararlar verme eğilimleri olduğunu vurgulamıĢ, bununla birlikte; bilgiyi var olan bilgileriyle özümseyip, büyük yaratıcı problemler çözdüklerini, fikir, düĢünce ve yeni bakıĢ açılarını dinlemeye ve en iyi bilgiye dayanarak inanç belirlemeye hazır olduklarını belirtmiĢtir. Diğer taraftan, Coughlan (2008, 7) da, eleĢtirel düĢünürleri; Ģüpheci, aktif, yeni düĢüncelere açık, olaylar arası iliĢkileri ve karmaĢıklığı görebilen, iliĢkili unsurları fark edebilen ve çeĢitli anlayıĢları anlayabilen bireyler olarak tanımlamıĢtır. Bir baĢka tanıma göre ise, iyi yetiĢmiĢ bir eleĢtirel düĢünürün özellikleri Ģunlardır (Paul ve Elder, 2006, 4):

- Önemli soru ve problem ortaya atmak ve açık bir Ģekilde formüle etmek, - Bilgiyi toplayıp değerlendirmek; değerlendirirken soyut fikirler kullanmak, - Mantıklı, iyi sorgulanmıĢ sonuçlara varmak ve belirli kıstas ve standartlar

doğrultusunda incelemek,

- DüĢüncenin, algılamanın ve değerlendirmenin, varsayım, çıkarım ve pratik sonuçlarını alternatif sistemler içerisinde açık bir Ģekilde düĢünmek ve değerlendirmek,

- KarıĢık problemlerin sonucunu bulmak için diğerleriyle etkin bir iletiĢime girmek.

35

Norris (1985, 44) ise, muhakeme yapma, düĢünceleri eleĢtirme ve eleĢtirel davranmaya eğilimli olmanın eleĢtirel düĢünür olmanın üç önemli açısı olduğunu ileri sürmüĢtür. Ġrfaner (1997, 69) ise, Nickerson ve diğerlerinin tanımından yola çıkarak eleĢtirel düĢünmenin beĢ önemli gereksinimi olduğuna değinmiĢtir ve bunlar; muhakeme ve düĢünmeyi gerektiren ―iddiaları incelemek ve yargılamak,‖ araĢtırmayı gerektiren ―kanıtları tartmak,‖ analizi gerektiren ―eldeki kanıt ve iddialara dayanarak yapılan çıkarımları değerlendirmek,‖ alternatif görüĢleri dikkate almayı gerektiren ―aksi kanıtlar oluĢturma,‖ ve bir fikre ulaĢmayı sağlayacak ―alternatif hipotezler oluĢturmadır. ‖EleĢtirel düĢünür olma, aynı zamanda, farklı yollarla elde edilen bilgilerle ilgili mutlak bir sonuca varmak yerine, bu bilgiler ıĢığında alternatif sonuçlara da varılabileceğini göz önünde bulundurmak, alternatifler üzerinde düĢünerek, alternatifler arasında doğru tercihi yapabilmektir (Brookfield, 1997, 18; Koray, Köksal, Özdemir ve Presley, 2007, 379).

Ayrıca, eleĢtirel düĢünür olma, yanlıĢlıkları ve kötü ve yetersiz sorgulamaları ortaya çıkarmayı, diğer bakıĢ açılarını desteklemeyi, problem çözmeyi ve bilgiyi edinirken diğerleriyle de iĢbirliği yapmayı içerir (Lau, 2009, 3). Carroll‘da (2004, 2), eleĢtirel düĢünürleri; kendi fikirleri dıĢındaki fikirleri de değerlendirebilen, açık fikirli ve önyargıdan uzak kiĢiler olarak tanımlamıĢtır. Shermis (1992, 14) ise, eleĢtirel düĢünme becerilerini; tutarsızlıkları belirleme, problemleri fark etme, test edilebilecek beyanları ifade edebilme, yeterli ve alakalı verileri bulup kullanabilme, iddiaları destekleme, verilen beyanlardan doğru çıkarımları yapabilme ve sonuçları anlamlandırabilme olarak ileri sürmüĢtür. Smith de (1990, 7), çıkarımın eleĢtirel düĢünmede önemli yer tuttuğuna değinmiĢ, yapılan bu çıkarımların bireylerin mevcut altyapı bilgileri ve deneyimleriyle iliĢkili olduğunun üzerinde durmuĢtur.

Moore ve Parker‘ın (2004, 3) ileri sürdüğü, eleĢtirel düĢünür olmanın gereklilikleri de; odaklanma, konuyu kavrama, sorgulama yapma, her alternatifi göz önünde bulundurma, iddiayı inceleyip sonucunda kabul veya reddetme; bunları yaparken de nesnel olup, dıĢ unsurlardan da etkilenmemedir.

Bireylerin eleĢtirel düĢünürken kullanmaları, sahip olmaları gereken özellikler; akılcılık –duygu yerine bilgiyi göz önünde bulundurmak, kanıtları takip etmek, soru sormaktan çok en iyi açıklamaya ulaĢmaya çalıĢmak–; farkındalık –önyargılarının farkında olarak mevcut bakıĢ açısı, önyargı ve tahminlerin farkında olmak–; dürüstlük –

36

herhangi bir kiĢisel aldanmanın farkında olmak–; açık fikirlilik –tüm olası durumları değerlendirmek, farklı bakıĢ açıları geliĢtirebilmek, alternatiflere açık olmak, yeni değerleri göz önünde bulundurmak–; disiplin –titiz, dikkatli, çok yönlü olmak ve acele kararlardan uzak durmak–; ve yargılamadır –alternatif bakıĢ açılarının farkında olmak ve eldeki kanıtların kapsamının farkında olmak (Critical Reading, 2010). Bunlara ek olarak, Kalifornia EleĢtirel DüĢünme Eğilimleri ölçeği doğrultusunda, Kökdemir (2003, 68-70) tarafından açıklanmıĢ olan, ‗eleĢtirel düĢünmeyi oluĢturan yedi temel eğilim‘ ve Ennis‘in (2002) ‗eleĢtirel düĢünen bireylerin temel eğilimlerine‘ iliĢkin ortaya koyduğu maddeler, Critical Reading (2010) ile benzerlik göstermektedir. Kökdemir (2003, 68- 70) bu eğilimleri; doğruyu arama –gerçeği arama, soru sorma becerisi, nesnel davranma eğilimi–, açık fikirlilik –farklı yaklaĢımlara karĢı hoĢgörü–, analitiklik –sorun çıkabilecek durumlara karĢı dikkatli olma ve akıl yürütme–, sistematiklik –planlı ve dikkatli araĢtırma yapma–, kendine güven, meraklılık –bilgi edinme ve yeni Ģeyler öğrenme eğilimi (bu özellik Paul vd. (1990, 62) tarafından da, eleĢtirel düĢünür olmak için gerekli bir unsur olarak belirtilmiĢtir)– ve olgunluk –biliĢsel geliĢim–, olarak ortaya koymuĢtur. Diğer taraftan Ennis (2002) eleĢtirel düĢünen bireylerin temel eğilimlerini; bireylerin kendi inançları doğrultusunda doğruyu kanıtlamaları –alternatifleri açıklamaya meraklı olma, açık fikirli olma–; diğerlerinin de anlayabilmesi için durumları doğru ve açık olarak sunmaları –sonucu destekleme, açık, berrak olma, temel inançların farkında olma –; ve her bireyin önemli ve değerli olduğuna inanmaları –diğer bireylerin düĢünce ve bakıĢ açılarını keĢfetme, diğer bireylerin anlama düzeyleri ve duygularıyla ilgilenme– ve tüm bu maddeler ıĢığında, gereken Ģekilde davranmaları olarak açıklamıĢtır.

Ennis‘in (1985, 54) eleĢtirel düĢünme eğilimleri de bunlarla benzer olarak; sorunun açık ifadesini arama, nedenler arama, bilgilendirmeye çalıĢma, güvenilir kaynakları kullanma ve kullanılan kaynakları belirtme, durumu bütünüyle göz önüne alma, ana noktaya bağlı kalmaya çalıĢma, asıl ya da temel sorunu akılda tutma, seçenekler arama ve açık fikirli olma –baĢka fikirleri ve görüĢleri dikkate alma ve dayanak kullanma–, kanıt ve nedenlere göre duruĢ belirleme/değiĢtirme, konunun izin verdiği ölçüde kesinlik arama, karmaĢık bir bütünün parçalarını düzenli bir Ģekilde ele alma ve diğer insanların duygu, bilgi ve kültür düzeyine duyarlı olma Ģeklinde ortaya konmuĢtur.

37

Tümkaynak ise (2011, 217), eleĢtirel düĢünür olma özelliklerini Ģu Ģekilde ortaya koymuĢtur:

- KanıtlanmıĢ gerçek ve iddialar arasındaki farklılıkları yakalamak, - Elde edilen bilgilere ait kaynakların güvenilirliklerini test etmek, - Önyargı ve biliĢsel hataların farkına varmak,

- ĠliĢkisiz bilgileri kanıtlardan ayırmak, - Tutarsız yargıların farkına varmak, - Etkili soru sorabilmek,

- Sözlü ve yazılı dili etkili kullanabilmek, - Bireyin kendi düĢüncelerinin farkına varmak.

Brookfield (1997, 114) ise eleĢtirel düĢünür olma özelliklerini; belli bir alana bağımlı olmayan, yanal düĢünen, bütüncül ve farklı olarak ortaya koymuĢtur. EleĢtirel düĢünürlerin genel anlamda standart problem çözme formatlarını reddeden, yaratıcı düĢünürler oldukları; farklı alanlara meraklı oldukları; bir problem üzerinde farklı bakıĢ açılarına sahip oldukları; dünyayı evrensel ve mutlak görmek yerine göreceli ve bağlamsal gördükleri; deneylerinde alternatif yaklaĢımlarının yanında deneme yanılma yönteminden faydalandıkları; geleceğe uyumlu, yeniliklere açık oldukları; ve öz güvenli olup, kendi verdikleri kararlara güvendikleri de belirtilmiĢtir. (Brookfield, 1997, 115- 116).

EleĢtirel düĢünür olma özellikleri aynı zamanda beĢ eleĢtirel düĢünme teması altında ele alınmaktadır (Brookfield, 1997, 5-7).

- EleĢtirel düĢünme üretken ve olumlu bir etkinliktir: eleĢtirel düĢünürler hayatta aktif, öz güvenli ve üretkendirler.

- EleĢtirel düĢünme bir sonuç değil süreçtir: eleĢtirel düĢünür olma varsayımları sorgulamayı gerektirir.

- EleĢtirel düĢünmenin görünümü oluĢtuğu ortama göre farklılık gösterir: bazı durumlarda eleĢtirel düĢünme, eleĢtirel düĢünürlerin yazıları veya konuĢmalarında görülebileceği gibi, bazı durumlarda da bireylerin hareketlerinde görülebilir.

- EleĢtirel düĢünme olumlu veya olumsuz olaylar sonucunda ortaya çıkabilir: eleĢtirel düĢünürlerin bu Ģekilde düĢünmelerinin sebebi baĢlarından geçen kötü olaylar veya iyi olaylar sonucunda inandıkları Ģeyleri sorgulamalarıdır.

38

- EleĢtirel düĢünme mantık temelli olduğu kadar duygularla da iliĢkilidir: EleĢtirel düĢünür olmak yalnızca mantık temelli değil, duyguları da iĢin içine katan bir faaliyettir (Elder, 1996, 2).

Bir baĢka açıdan, eleĢtirel düĢünür olma özellikleri üç ana baĢlık altında toplamıĢ ve her bir ana baĢlığın altında olması gereken özelliklere de değinilmiĢtir (Ennis, 1996, 9; 2011, 1-2). Buna göre eleĢtirel düĢünürler;

- Mümkün olduğunca, ellerinden geldiğince doğru kararlar almayı önemserler. o Alternatifler ararlar,

o Eldeki bilgi tarafından güvenilir olarak ortaya konulan bilgileri destekler, o Bilgilidirler,

o Kendi fikirleri dıĢındaki fikirleri de göz önünde bulundururlar. - Bulunduğu konumu dürüst bir Ģekilde temsil ederler.

o Söylenen, yazılan veya bir Ģekilde karĢıya verilen mesajın iletilmek istenilen anlamını konusunda açıktırlar,

o Sonuç veya soru üzerindeki odaklanır ve devam ettirirler, o Gerekçe arar ve önerirler,

o Genel durumu bütün olarak göz önünde bulundururlar, o Kendi temel inançlarının farkındadırlar.

- Her bireyin itibar ve değerini bilir ve önemserler.

o Diğerlerinin bakıĢ açılarını ve gerekçelerini ortaya çıkarır ve dinlerler, o Diğerlerinin hislerini ve anlama seviyelerini dikkate alır, eleĢtirel